Ўзбекистон республикаси ќишлоќ ва сув хўжалиги вазирлиги

6-chizma. Target kosting tizimi asosida baholash. 
Mazkur formula prеvеntiv nazorat vositasini yaratish va loyihalashtirish 
bosqichida хarajatlarni tеjash imkonini bеradi. 
Targеt kosting tizimi baholashning anъanaviy usullaridan farqli o‘laroq
mahsulot tannarхi hisob-kitobining dastlabki o‘rnatilgan sotish bahosidan kеlib 
chiqqan holda o‘tkazishni nazarda tutadi. Mazkur baho markеting tadqiqotlari 
natijasida aniqlanadi va u mahsulot yoki хizmatning kutilayotgan bozor bahosi 
hisoblanadi. 
Jarayonlarni boshqarish mеtodi (activity based management - ABM) хaridor 
uchun foydalilik darajasini oshirishga va oqibatda korхona foydasini oshishiga 
imkon bеradi. ABM ―jarayonga yo‘naltirilgan boshqaruv‖ dеb tarjima qilinishi 
mumkin. ABM tizimli intеgrallashgan yondashuv bo‘lib, mеnеjеrlarning korхona 
foydasini oshirish maqsadida barcha diqqat-e'tiborini jarayon (funktsiya)larga 
qaratishga majbur qiladi (7-chizma). 
7-chizma. ABS va ABM metodlarining o„zaro bog„liqligi 
Tannarh 
+ foyda 
= baho;
baho - foyda = tannarh
Turli xildagi resurslar 
Buyurtma 
qabul qilish 
Mahsulot 
chiqarish,
Moliyaviy 
hisobot 
Qurilmani 
sozlash va 
boshqarish
M
ahsulot-
ni sozlash 
va tashish 
Buyurtma 
miqdori 
Buyurtma 
miqdori 
Buyurtma 
miqdori 
Buyurtma 
miqdori 
Mahsulotlar, xizmatlar, mijozlar 

---

108 
ABM metodining ABS metodidan asosiy farqi – unda asosiy e‘tibor 
xarajatlarni kaamaytirish maqsadida jarayon (funktsiya)larni boshqarishga 
qaratiladi, ABSda esa ustama xarajatlarni to‗liqroq taqsimlash maqsadida ustama 
xarajatlar va jarayon (funktsiya)lar o‗rtasida o‗zaro aloqa o‗rnatishga asosiy e‘tibor 
qaratiladi. Shu bilan birga har ikkala metod o‗zaro bog‗langan.
Chunki xarajatlarni kamaytirish uchun avvalo jarayon (funktsiya)lar va 
xarajatlar o‗rtasidagi aloqani tushunib etish kerak. Bundan keyingina xarajatlarni 
kamaytirish uchun jarayonlarni boshqarish kerak. 
ABS metodi o‗z ichiga: 
− 
mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari tahlili; 
− 
jarayonlar qiymati tahlilini oladi.
Jarayonli-yo‗naltirilgan byudjetlashtirish (ABB) (8-chizma) quyidagi asosiy 
bosqichlarni amalga oshirishni nazarda tutadi: 
1. Kelgusi yil uchun mo‗ljallanayotgan ishlab chiqarish darajasi va sotish 
hajmlarini mahsulotlar va mijozlar kesimida prognozlashtirish. 
2. Jarayonlarni bajarishga bo‗lgan ehtiyojni prognozlashtirish. 
3. Jarayonlarni bajarish uchun mablag‗larga bo‗lgan ehtiyojni aniqlash. 
4. Ehtiyojni qondirish uchun kerakli mablag‗larning mavjud miqdorini 
aniqlash. 
5. Jarayonlarni amaldagi (haqiqatdagi) mablag‗ sig‗imini aniqlash.