Ўзбекистон республикaси олий тaълим, фан ва инновациялар вaзирлиги

 
ТОШКЕНТ ВИЛОЯТИДА ЎСИМЛИКХЎР ФИТОПАТОГЕН 
ЗАМБУРУҒЛАРГА НИСБАТАН АНТАГОНИСТ РИЗОБАКТЕРИЯ 
ШТАММЛАРИНИНГ ТУРЛИ ОЗУҚА МУҲИТЛАРИДА ЎСИШ 
ФАОЛЛИГИ 
Закирьяева С.И.
1
, Атаджанова Ш.Ш.
1
, Хомиджонова С.Б.
2
, 
Шакиров З.С.
1
, Нормуродова Қ.Т.
2 
1
Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Микробиология 
институти., 
2
Мирзо Улуғбек номидагиЎзбекистон Миллий 
университети, Тошкент. 
[e-mail]
 
Маълумки, ризосфера микроорганизмларининг кўплаб штаммлари 
фитопатоген замбуруғлар ва бактерияларнинг кенг доирасига қарши 
антагонистик хусусиятга эга. Ризосфера микроорганизмларининг 
антагонистик фаоллиги фитопатоген бактерия ва замбуруғларнинг ўсиши 
ва кўпайишига тўсқинлик қилувчи иккиламчи метаболитларни ишлаб 
чиқариш билан боғлиқдир. Микроорганизмларни ўстириш пайтида улар 
озуқа муҳитининг таркибига жуда сезгирдир. Сифатли ва миқдорий 
таркиби 
бўйича 
барча 
компонентларнинг 
тўғри 
танланиши 
микроорганизмлар 
популяциясининг 
етарлича 
тез 
ўсиши 
ва 
ривожланишини таъминлайди.
Шу муносабат билан, ишимизнинг мақсади фитопатоген 
замбуруғларга нисбатан антагонист маҳаллий фосфат ва калий 

---

47 
мобилизацияловчи 
ризобактерия 
штаммларининг 
турли 
озуқа 
муҳитларида ўсиш фаоллигини ўрганишдан иборат.
Фитопатоген Alternaria alternata, Verticillium dahliae, Aspergillus 
niger, Fuzarium solani,F.graminearum, F.oxysporum, F.tricinctum, F. 
avenaceum, Bipolaris sorokiniana ва B. spicifera замбуруғларига нисбатан 
юқори 
антагонистик 
фаоллик 
намоён 
қилган 
ризобактерия 
штаммларининг турли хил озуқа муҳитларида ўсиш фаоллиги ўрганилди. 
Фаол ризобактерия R. aquatilis 3, R. aquatilis 9, E. cloacae 18 ва P. 
agglomerans 19 штаммлари 3 кун мобайнида суюқ Пиковская, пептонли ва 
картошка экстрактли озуқа муҳитларида ўстирилда. Тадқиқотнинг 1-
кунида Пиковская озуқа муҳитида ўстирилган E.cloacae 18 ва R. aquatilis9 
культураларининг ўсиш фаоллиги юқори бўлиб, ҳужайра титри 6,2х10
10
-
5,3х10
9 
КҲБ/мл ни ташкил этди. R.aquatilis 3 ва P.agglomerans 19 
штаммлари ҳужайраларининг юқори титри ўстиришнинг 2-кунида намоён 
бўлди. Ўстиришнинг 3-кунида эса барча культураларнинг ўсиш фаоллиги 
пасайиши кузатилди.
Пептонли суюқ озуқа муҳити асосан P. agglomerans 19 культураси 
учун оптимал муҳит бўлиб, 1 кун мабайнида ўстирилганда культуранинг 
ҳужайра титри (4,0х10
10
КҲБ/мл) юқори бўлди. Ўстиришнинг 2-кунида 
E.cloacae 18 культурасини ўсиш фаоллиги юқори бўлиб, ҳужайра титри 
2,5х10
10 
КҲБ/мл ни ташкил қилди. Тадқиқотнинг 3-кунида ҳам 
культураларнинг фаоллиги юқори бўлди.
Картошка экстрактли суюқ озуқа муҳитда барча ўрганилган 
антагонист культураларнинг Пиковская ва пептонли озуқа муҳитларига 
нисбатан оптимал ўсиши кузатилди. Тадқиқотнинг 1-кунида R. aquatilis 3, 
R. aquatilis 9 ва E.cloacae 18 культураларнинг ҳужайра титири мос 
равишда 1,5-2,3-2,0х10
10
КҲБ/мл ташкил этди. P.agglomerans 19 
культураси эса ўстиришнинг 2-кунида юқори ўсиш фаоллигини намоён 
қилди ва ҳужайра титри 1,6х10
10 
КҲБ/мл ни ташкил қилди.
Шундай 
қилиб, 
A.alternata, 
V.dahliae, 
As.niger, 
F.solani,F.graminearum, 
F.oxysporum, 
F.tricinctum, 
F.avenaceum, 
B.sorokiniana 
ва 
B. 
spicifera 
фитопатоген 
замбуруғларининг 
антагонистлари бўлган ризобактерия культураларини ўсиш фаоллигини 
ўрганишда фойдаланилган озуқа муҳитларидан пептонли ва картошка 
экстракти тутган озуқа муҳитлари ризобактериялар учун мақбул озуқа 
муҳитлари 
эканлиги 
аниқланди. 
Ушбу 
озуқа 
муҳитларида 
ризобактериялар 3-кун мабойнида ўстирилганда ҳужайра титри 10
9
-10
10 
КҲБ/мл ни ташкил этди.