Ўзбекистон республикaси олий тaълим, фан ва инновациялар вaзирлиги

 
YOVVOYI TUR ISHTIROKIDA OLINGAN F
1
 OʻSIMLIKLARINING 
AYRIM MORFOLOGIK BELGILARI. 
Iskandarov A.A.,Qudratova M.Q.,Rafiyeva F.U. 
O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi, Genetika va O‘simliklar 
eksperimental biologiyasi instituti; Toshkent 
[e-mail]
 
Kalit so’zlar. Gʻoʻza, nav, murakkab duragaylash, genom, transgressiv 
shakl. 
Annotatsiya. Gʻoʻzaning G.hirsutum L. va G.barbadense L. turichi 
xilma-xilliklarini G.mustelinum yovvoyi turi bilan chatishtirilib olingan F
1
murakkab turlararo duragaylarda ayrim morfologik belgilarning shakllanishi 
tahlil etilgan. 
Seleksioner olimlar yangi nav yaratish borasidagi tadqiqotlarida 
gʻoʻzaning hozirda mavjud yovvoyi va madaniy turlaridan samarali 
foydalanishmoqda. Ularning asosiy maqsadi yovvoyi turlardagi noyob 
belgilarni madaniy turlarga oʻtkazish va genetik jihatdan boyitilgan turlararo 

---

65 
nodir duragaylar olish hamda ular ustida chuqur tadqiqotlar olib borish 
hisoblanadi. Chunki hozirgacha yovvoyi va yarim yovvoyi turlardan amaliy 
seleksiya jarayonlarida kam qoʻllanilgan. Bunga asosiy sabablar sifatida 
ularning qiyin chatishishi, koʻpincha pushtsiz avlodlar hosil boʻlishi va morfo-
xoʻjalik belgilar boʻyicha ajralish jarayonining uzoq davom etishidir. 
Turlararo oddiy va murakkab duragaylash, xususan koʻrsatib oʻtilgan 
muammolarni hal qilish yuzasidan “Gʻoʻzaning eksperimental poliploidiyasi va 
filogeniyasi” laboratoriyasida uzoq yillardan beri ilmiy izlanishlar olib borilib, 
turli genomli turlarni va turichi xilma-xilliklarini oʻzaro duragaylash asosida, 
introgressiv shakllar, tizmalar va navlar olingan. Ushbu izlanishlar esa 
yuqoridagilarning uzluksiz davomi boʻlib, gʻoʻzaning G.hirsutum va 
G.barbadense turichi xilma-xilliklarini G.mustelinum yovvoyi turi bilan 
chatishtirilib olingan F
1
murakkab turlararo duragaylarda ayrim morfologik 
belgilarning shakllanishi tahlil etildi.