Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги 3

Молиявий тадбиркорлик. Тижорат банклари ва фонд биржалари 
молиявий тадбиркорлик учун фаолият кўрсатувчи мақом бўлиб хизмат 
қилади. Ушбу бозор институтларининг моҳияти нимада? 
Тижорат банки – акциядор турдаги молиявий-кредит муассасаси 
бўлиб, асосан пул омонатларини (депозитларни) қабул қилувчи ва 
мижоз кўрсатмаси билан бошқа ҳисоб-китоб операцияларни амалга 
оширувчи тижорат ташкилотларига пулли хизмат кўрсатади. Тижорат 
банкларининг даромад манбаи депозит (жалб этилган) ва ссуда 
маблағлари ўртасидаги фарқлардан шаклланади. 
Тижорат банклари операциялари пассив (маблағларни жалб этиш), 
актив (маблағларни жойлаштириш), комиссион-воситачи (комиссион 
тўловлари бўлган мижозларнинг топшириқларини бажариш) каби уч 
гуруҳга бўлинади. 
Тижорат банклари маблағларни катта муддатга олиб, кичик 
муддатга қарзга беради. Бу банклар кредиторларга олдиндан 
белгиланган фоизларни тўлаш билан боғлиқ тижорат таваккалига 
мубтало бўлади. Шу сабабли банк берилган қарзлари турли сабабларга 
кўра ўз вақтида қайтмаслигини ҳисобга олиб, маълум пул захирасига 
эга бўлиши керак. 
1996 йил 25 апрелда қабул қилинган Ўзбекистан Республикасининг 
«Банклар ва банк фаолияти тўғрисида»ги қонунида тижорат банклари 
фаолиятининг барча ҳуқуқий асослари аниқ белгилаб берилган. 1996 
йилнинг биринчи чорагида тижорат банклари вакиллик ҳисоб 
рақамларини Марказий банк ҳисоб-китоблар марказига ўтказиш тўлиқ 
тугалланди ва клиринг марказлари тугатилди. Бу ҳудуд ичидаги банклар 

---

57 
ўртасида операцияларнинг саноқли соатларда ўтказилишига имкон 
беради. 
Ҳозирги кунда Ўзбекистон Республикасида бир қанча тижорат 
акционерлик банклари фаолият кўрсатмоқда. Тижорат банклари миллий 
иқтисодиётнинг турли соҳа ва тармоқлари, корхона ва ташкилотлари, 
хўжалик ва тадбиркорлик субъектларини кредитлаш, молиялаш ва 
уларга ҳисоб-китоб хизмати кўрсатишни амалга оширади. Банклар 
фаолияти тўла мустақилдир. Ўз ресурслари етмай қолганда улар бошқа 
банклардан ёки Марказий банкдан кредит олишлари мумкин.