Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ғаниев С. К


V  боб. АХБОРОТНИ ХДМОЯЛАШНИНГ КРИПТОГРАФИК


Download 3.91 Mb.
Pdf ko'rish
bet38/170
Sana13.11.2023
Hajmi3.91 Mb.
#1770208
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   170
Bog'liq
axborot-kommunikatsion tizimlar xav- fsizligi


боб. АХБОРОТНИ ХДМОЯЛАШНИНГ КРИПТОГРАФИК
УСУЛЛАРИ
5.1. Криптографиянинг асосий коидапари ва таърифлари
Ахборотнинг хдмоялашнинг аксарият механизмлари асосини шифр-
лаш ташкил этади. Ахборотни шифрлаш деганда очик, ахборотни (дастлаб-
ки матнни) шифрланган ахборотга узгартириш (шифрлаш) ва аксинча 
(расшифровка килиш) жараёни тушунилади. Шифрлаш криптотизимининг 
умумлаштирилган схемаси 5.1-расмда келтирилган.
Жунатувчи
Кабул килувчи
Хабар 
М
Шифрлаш 
калити kl
1
Шифрматн С
Расшифровка 
килиш калити
1
Хабар
М'
Шифрлаш
Т7
Расшифров-
Химояланмаган
кя киттиттт Г)
канал
5.1-
расм. Шифрлаш криптотизимининг умумлаштирилган схемаси.
Узатилувчи ахборот матни М криптографик узгартириш Е
к1
 
ёрдамида 
шифрланади, натижада шифрматн С олинади:
С = E
k1
(M)
бу ерда к\ — шифрлаш калити деб аталувчи Е функциянинг параметри.
Шифрлаш калити ёрдамида шифрлаш натижаларини узгартириш 
мумкин. Шифрлаш калити муайян фойдаланувчига ёки фойдаланувчилар 
гурух,ига тегишли ва улар учуй ягона булиши мумкин. Муайян калит ёрда-
мида шифрланган ахборот факат ушбу калит эгаси (ёки эгалари) томонидан 
расшифровка килиниши мумкин.
Ахборотни тескари узгартириш куйидаги куринишга эга: 
M'=D
k2
(C)

функцияси Е функцияга нисбатан тескари функция булиб, шифр матн-
ни расшифровка килади. Бу функция х,ам kl калит куринишидаги 
к,ушимча параметрга эга. к\ ва к2 калитлар бир маъноли мосликка эга


булишлари шарт. Бу хрлда расшифровка килинган М' ахборот Мга экви-
валент булади. к2 калити ишончли булмаса D функция ёрдамида М'=М 
дастлабки матнни олиб булмайди.
Криптотизимларнинг иккита синфи фаркланади:

симметрик криптотизим (бир калитли); 

асимметрик криптотизим (иккита калитли). 
Шифрлашнинг симметрик криптотизимида шифрлаш ва расшифровка 
килиш учун битта калитнинг узи ишлатилади. Демак, шифрлаш калитидан 
фойдаланиш хукукига эга булган хар кандай одам ахборотни расшифровка 
килиши мумкин. Шу сабабли, симметрик криптотизимлар махфий калитли 
криптотизимлар деб юритилади. Яъни шифрлаш калитидан факат ахборот 
аталган одамгина фойдалана олиши мумкин. Шифрлашнинг симметрик 
криптотизими схемаси 5.2-расмда келтирилган.
Жунатувчи
Кабул килувчи
Хабао
Махфий лка-
лит 1
k
=
k1=k2 
Шифрматн С
Махфий ] 

лит
са-Хабао
М
Шифрлаш
С /АУГ\
Расшифров-
М'
Ь
к
(М)
Химояланмаган
ка к;илиш
канал
5.2-
расм. Симметрик шифрлаш криптотизимининг схемаси.
Электрон хужжатларни узатишнинг конфиденциаллигини симметрик 
криптотизим ёрдамида таъминлаш масаласи шифрлаш калити конфиденци-
аллигини таъминлашга келтирилади. Одатда, шифрлаш калити маълумотлар 
файли ва массивидан иборат булади ва шахсий калит элтувчисидан маса-
лан, дискетда ёки смарт-картада сакланади. Шахсий калит элтувчиси эгаси-
дан бошка одамларнинг фойдаланишига к,арши чоралар курилиши шарт.
Симметрик шифрлаш ахборотни "узи учун", масалан, эгаси йуклигида 
ундан рухсатсиз фойдаланишни олдини олиш мак,садида, шифрлашда жуда 
кулай хисобланади. Бу танланган файлларни архивли шифрлаш ва бутун 
бир мантик,ий ёки физик дискларни шаффоф(автоматик) шифрлаш булиши 
мумкин.


Симметрик шифрлашнинг нокулайлиги - ахборот алмашинуви бош-
ланмасдан олдин барча адресатлар билан махфий калитлар билан айирбош-
лаш заруриятидир. Симметрик криптотизимда махфий калитни алоканинг 
умумфойдаланувчи каналлари оркали узатиш мумкин эмас. Махфий калит 
жунатувчига ва кабул килувчига калитлар таркатилувчи химояланган канал-
лар орк,али узатилиши керак.
Симметрик шифрлаш алгоритмининг маълумотларни абонентли 
шифрлашда, яъни шифрланган ахборотни абонентга, масалан Internet 
оркали, узатишда амалга оширилган вариантлари мавжуд. Бундай крипто-
график тармокнинг барча абонентлари учуй бита калитнинг ишлатилиши 
хавфсизлик нуктаи назаридан ножоиздир. Хакикатан, калит 
обрусизлантирилганда (йукртилганида, угирлатилганда) барча абонентлар-
нинг хужжат алмашиши хавф остида крлади. Бу х,олда калитларнинг мат-
рицаси (5.3-расм) ишлатилиши мумкин.
1

3

Download 3.91 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   170




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling