Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги гулистон давлат университети табиий фанлар факулътети

C₆H₃(HSO₃)₂OH + 3HNO₃ = C₆H₂(OH)(NO₂)₃ + 2H₂SO₄ + H₂O
Keyinchalik trinitrofenol ishqoriy muhitda asta-sekin sariq tusga kiradi.
C₆H₂(OH)(NO₂)₃ +NH₃= C₆H₂(NO₂)₃ONH₄
sariq nitro birikma
Eritmaning rangi qancha ko’p sarg’aysa nitrat miqdori shuncha ko’p bo’ladi.
Ishni bajarish tartibi: Tuproq tarkibidagi nitratni aniqlash uchun suvli so’rim tayyorlanadi. Buning uchun (tuproq bilan suv 1:5 nisbatda olinadi) 1 ml suv elakdan o’tkazilgan tuproqdan 30 g ni tarozida tortib olib konussimon kolbaga solinadi. Unga juda oz miqdorda alyuminiyli achchiqtosh qo’shiladi va ustiga 150 ml suv solib besh minut qaynatib keyin filtrlanadi. Filtratdan 10 ml o’lchab olib, chinni kosachaga qo’yiladi. Chinni kosachada suv hammomiga qo’yib filtrat bug’latiladi chinni kosacha sovutiladi, kosachaga 18 - 20 tomchi disulfofenol kislota tomiziladi. Uning ustiga 15 ml suv qo’yiladi va aralashmaning rangi sariq tusga kirgo’nga qadar (yoki eritmaga tegizilgan qizil lakmus ko’karguncha) oz-ozdan ishqor tomiziladi. Shundan so’ng aralashma 100 ml li o’lchov kolbaga solib kolbaning belgisigacha suv qo’yiladi. Kolba yaxshilab aralashtiriladi va kalorimetr yordamida tekshiriladi. Agar aralashma to’q sariq rangda bo’lsa, uni suyultirib so’ngra kolorimetrdan o’tkazish kerak.
Tajriba natijasi quyidagicha hisoblanadi:
a*so’rimning umumiy miqdori * 1000 mg/kg
X=--------------------------------------------------------------------------