Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган мухандислик -қурилиш институти

Иккинчи бобнинг хулосаси.
1. Гидравлик таранда содир бўладиган гидрожараёнлардан бири гидравлик зарбадан фойдаланиш ва гидравлик зарба таъсирини кучайтириш устида ишлар олиб борилди.
2. Н.Е. Жуковский назаришига боғлиқ бўлиб, суюқлик қовушқоқ бўлмай, сиқилувчан бўлганда Гук қонунига ариясига асосан гидравлик зарбадаги асосий жараён босимнинг бир онда ўзг асосан ўзгариши кўрсатилди ва бу тадқиқот натижасида, қувурни абсолют қаттиқ материалдан ясалган деб олинди ва H напорли оқимнинг тезлиги топилди. Шу назарияга асосланиб махсус насос ёрдамида сувни юқорига кўтарувчи, яъни гидравлик тараннинг назарияси яратилди ва гидравлик зарба назариясини беқарор ҳаракат назарияси орқали ўрганилиб, қувурларда кўп фазали суюқликларни хайдаш орқали зарба кучи ҳақида фикр юритиди.
3.Гидравлик таранда харакатланувчи суюқликларнинг ҳаракат тезлигини аниклашда кўп фазали суюқликлар формуласига асосан ишлаб чиқилди.Суюқликлар ҳаракатига қаршилик қилувчи махалли қаршиликларни камайтириш ва сув сарфи параметрларини тавсифлайдиган янги эмпирик тенглама таклиф этилди.
4.Гидравлик таран қурилмасини янги статик қопқоқчалик конструкциясининг лойихаси ишлаб чиқилди.

III.Бобда Гидравлик таран қурилмасидан техника ва ишлаб чиқаришда қўлланилиши.
1.Қурилиш ва монтаж ишларини олиб боришдан олдин гидронасосни қўллаш мумкинми ёки йўқми деган текширишишлари олиб борилади. Гидронасоснинг қўлланишида асосий кўрсаткич жойнинг қиялигини аниқлашдир:
(3.1)
Бунда - тушиш баландлигини (ер сатҳи фарқлари),м
- сув оқимининг пастки кўрсаткичи , (м )
- сув оқимининг юқори кўрсаткичи ,( м)
-иккита ўлчаланадиган нуқта орасидаги горизонтал масофа, м

3.1Гидравлик тараннинг ҳисоблаш методикаси
Берилган катталиклар:
Z- ишчи босим.( юқори ва пастки бьеф орасидаги сув сатҳи фарқи.) м.
D- гидронасосга сув етказиб берадиган қувурнинг ташқи диаметри, м.
d- гидронасосга сув етказиб қувурнинг ички диаметри, м.
g- эркин тушиш тезланиши, g= 9.81 м/
19-расм.Гидравликтараннинг схемаси
Сув манбаси (1), босимли қувури (2), корпус (3), босим берувчи пуржина (4), зарбаклапaни (5), сув чиқариш тешиги (6), мойил таянч ўриндиғи (7),думалоққувур (8), текис қўллаб-қув ва тланадиган ўриндиқ (9), сув хайдовчи клапан (10), ҳаво қопқоғи (11), узатувчи қувури (12), статик қопқоқ (13), сувни истеъмол қилиш жойи (14),
Гидравлик тараннинг ҳисоблаш кетма – кетлиги

1. 
   Сув етказиб берувчи қувурнинг кўндаланг кесим юзасини аниқлаймиз:
   
   
   

(3.2)
2. Сув етказиб берувчи қувурдаги сув сарфи қуйидагича топилади [44, бет. 51]:
(3.3)
Бу ерда µ- кириш, чиқиш ва қувурнинг узунлиги бўйича йўқотилган сарфни ҳисобга олувчи коэффисиент:

Бу ерда - маҳаллий йўқотилган қаршиликлар йиғиндиси
панжарадаги йўқотилган қаршилик ҳисобга олинади[44, бет. 40–43]
кўндаланг кесим юзасини тўсатдан қисқариши натижасида йўқотилган қаршилик ҳисобга олинади.
(3.4)- формуладаги катталикларни (3.3) формулага қўйибмаксимал сув сарфини аниқлаймиз.
Гидротаранни ҳисоблаш жараёни 4 қисмдан иборат бўлади:
1) оқимнинг тезланиш ва қти;
2) клапаннинг ёпилиш ва қти;
3) босим ҳосил бўлиш ва қти;
4) клапаннинг очилиш ва қти.
Босимли қувурнинг доимий инергияси қуйидаги формула билан топилади[44, бет. 255]:

Бу ерда;
- статик босим,
қувурнинг бир қисмининг узунлиги ва унинг кўндаланг кесим юзаси;
L- босимли қувур узунлиги, м.
3. А) Оқимнинг тезланиш ва қти қуйидагича топилади:

Б) клапаннинг ёпилиш ва қти қуйидагича топилади:

Д) Босимнинг ҳосил бўлиш ва қти гидроургич фазаси қуйидагича топилади:
,

Бу ерда e- уриш қувурининг узунлиги, м

c- қувурдаги уриш тўлқинининг тарқалиш тезлиги. Бу тезлик Жуковcкий формуласи билан топилади [44, с. 255]:

Бу ерда, Cж - суюқликда овознинг тарқалиш тезлиги,
cув учун Cж = 1425 (м/сек,)
Ԑ- суюқликнинг ҳажмий эластиклик модули, совуқ сув учун
Ԑ = 2,1• (кгс/см)
Е- қувур деворининг эластиклик модели, пўлат қувурлар учун
E= 2,1 (кгс/см)
Ψ- қувур деворларининг деформатсиясини ҳисобга олувчи коефисент.
Юпқа деворли, бир ҳил жинсли қувурлар учун қуйидагича топилади:
Бу ерда, D - гидротаранга сув етказиб берадиган қувурнинг ташқи диаметри, мм
δ- пўлат қувури деворининг қалинлиги, мм
Юқоридаги маълумотларни (10) формулага қўйсак, формула қуйидаги кўринишда бўлади:

Г- Клапаннинг очилиш ва қти қуйидаги формула билан топилади:

Бу ерда, а - уриш килапанининг силжиш катталиги.
Клапаннинг тўлиқ ва қти қуйидагича топилади [45, бет. 405]:
T= + +
4. А.И.Богомолов формуласи орқали сув босимидаги импулснинг ошишини аниқланади [45, бет. 405]:

бунда p- суюқликнинг зичлиги; = 102 (кг×с²/м)
Босимни P-бўйича аниқлаймиз:
P= )
Босимни метр сув устунига айлантирамиз;
H=P. 10, ( )
5. Ҳайдаш клапанлари учун , юқори қисмидаги тирқишнинг диаметрини аниқлаш учун , ҳайдаш клапанларидаги тирқишнинг кўндаланг кесим юзасини аниқлаймиз:
( )
6. Бир марталик гидравлик урилишда, ҳайдаш клапанини тирқишидан отилиб чиққан сув миқдори қуйидагича аниқланади:
W= x )
Бунда р= 0,6 юпқа қа ва тли тирқичдан отилиб чиқиш ва қти
Ҳ- сувнинг геодезик кўтарилиш баландлиги, (м)
7. Гидротараннинг ҳаво қалпоғидаги сув сарфи қуйидагича аниқланади:
q= ( /c)
8. Бир минутдаги урилишлар частотаси аниқланади:
n= удар/мин
9. Босимли қувурларда узунлиги бўйича ишқаланиш учун кетадиган босимнинг йўқолиши, ламинар ва турбулент оқимлар учун , Дарси- Вейсбах формуласи билан топилади[44, бет. 31]:
= )
Бунда - қувурнинг узунлиги бўйича қаршилик коефисенти;
- қувурнинг малум кесимдаги узунлиги, (м)
- босимли қувурнинг диаметри, (м)
v- оқимнинг ўртача тезлиги, м/с
g - эркин тушиш тезланиши, м/с².
Қувур узунлиги бўйича қаршилик коефисенти А.Д. Альтшуля формуласи билан топилади[44, с. 33]:
( / +68/Re
Бунда, - қувурнинг деворларининг абсолют ғадир - будурликлари.
– Рейнолидс сони, кўндаланг кесим юзаси доира шаклидаги қувурлар учун қуйидагича топилади:
=νd/v,
Бунда ν - кинематик қовушқоқлик, ν = 1,31* /c).
(3.22) - формула орқали Ренолдс сони аниқланади.
10. Керакли кўтарилиш баландлиги Н, геодезик баландлик билан узунлик бўйича ишқаланишга кетган йўқотилган босимнинг йиғиндисига тенг.
H= +