Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўрта махсус, касб-ҳунар таълими маркази

Gaz boshqaruv shahobchasining texnologik tasviri.
1 –asosiy tarmog’; 11 –aylanma (boypas) tarmog’i;
Sh – nazorat o’lchov uskunalari, stansiyalar;
1 – boshqaruv qurilmalari; 2 – filtr; 3– PZK; 4-bosim regulyatori; 5 – PSK; 6 – havoga chiqarib yuboruvchi alanga uchquni:
Yuqori (o’rtacha) bosimli gaz GBSh ga 1-rasmda ko’rsatilgan texnologik ketma-ketlikda amalga oshiriladi, gaz boshqaruv tuguniga kelib gaz oqimi harakati bo’yicha boshqaruv qo’rilmasa (1) dan, o’tib, gaz filtr-lariga keladi. Filtr yordamida gaz turli hil aralashma va changlardan tozalanib, PZK (3) yordamida, bosim regulyatori (4) orqali, ketma-ketlikda gaz bosimi kamaytirilib iste’molchilarga yetkazilib beriladi.
Boshqaruv qurilmasi sifatida tarmoqning diametri 100 mm gacha bo’lganda probkali kranlardan, undan ortiq diametrda esa pulatdan yasalgan kons ko’rinishli zadvijkalardan (ZKL –2) foydalaniladi.
GBShlarida o’rnatilgan gaz filtr (tutqichlari) sochli yoki setkali ko’rinishda bo’ladi.
Filtr tayyorlangan material, ot tuki yoki kapronli iplardan yasalgan to’r (setka) oralig’ida joylashtirilgandir. Gaz filtrlari ikki hil modifikasiyali (ko’rinishli) ishlab chiqarilib gaz tarmog’ining maksimal bosimi 0,6 MPa va 1:2 MPa gacha bo’ladi. Gaz filtri kasseta-larida bosimlar farqi (10 000) Pa oshib ketmasligi kerakdir. Foy-dalanish davomida bunday bosimlar qiymati 3000-5000Pa difmonometr yordamida nazorat kilinadi. GBSh dan gaz oqimining chiqish bosimini PZK va PSK lar yordamida nazorat etilib boriladi. PZK yuqori va past ishlash chegarasini ko’rsatishda xizmat qiladi.
GBSh ning optimal radiusi ko’p tarmoqli gaz ta’minoti sistema-larini loyihalashda, GBSh ning iqtisodiy tejamkorligi ya’ni optimal radiusi R (TBSh) aniqlash talab etiladi. Haqiqatan ham GBSh ning soni oshishi bilan, past bosimli gaz tarmog’ining bahosi kamayib boradi. Shuning uchun GBSh larning optimal radiusi R mavjudki, shu radiusda, keltirilgan yillik sarf xarajatlar minimal holatga keltiriladi. GBSh ning optimal soni va uning gaz o’tkazuvchanlik quvvati, asosan texnik – iqtisodiy hisobdan kelib chiqiladi (professor A.A. Ionin keltirilgan ma’lumotlardan) [8].
GBShning optimal yuki quyidagi formula orqali aniqlanadi:
V_onm=meR²/5000; m³/coat
Bu yerda: m- aholi zichligi, odam/ gek
e- har bir odamga sarflanayotgan solishtirma soatbay gaz miqdori, m³\soat, odam:
GBSh ning optimal radiusi teng:
; m
Bu yerda: A–GBSh ning bahosi;
ΔR-past bosimli gaz tarmog’i bosimlar farqi hisobi
Φ – past bosimli tarmog’ zichligi qiymati, 1/m;

1) Tumanlar bo’yicha aholi zichligi, teng bo’ladi.

m _i = n_i / F_i
Bu yerda n_i - tumanalr bo’yicha aholi soni, odam;
F_i -tumanlar bo’yicha yashash maydoni, gektar.
2) Har bir odamga kerakli solishtirma gaz sarfi miqdori teng bo’ladi.
e_i =V_i / n_i m³ /soat. odam;
Bu yerda V_i – past bosimli tarmog’dagi gazning soatbay miqdori; n m³/ soat;
3) Tumanlar bo’yicha past bosimdagi tarmoq zichligi qiymati qo’idagiga teng bo’ladi
; 1/m
Yuqorida keltirilgan formulalardan foydalanib GBSh ning optimal soni aniqlanadi. (2. 15- rasm) GRP tarkibida bosim sozlagichdan oldin o'rnatilib, uning asosiy vazifasi GRPdan chiqishdagi bosim normada-giga nisbatan 20 % oshib ketganda va kerak bo'lgan bosim 10 % ga tushib qolganda gazni berkitib qo'yadi. Bundan maqsad bosim oshib ketsa, yondirgichlar (gorelkalar) normal ishlamay alanga uzilib, o'chib qolishi va xonaga gaz chiqa boshlab, portlovchi gaz-havo aralashmasi hosil bo'lishining oldini olishdir.