Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

3.1-жадвал
Ўзбекистонда солиқ юкининг ва фойда солиғи ставкасининг 2008-2018 йиллардаги ўзгариш динамикаси²¹

Кўрсат-кичлар	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018
ЯИМга нисбатан солиқ юки, %	26,0	25,2	24,2	22,5	22,6	20,7	19,6	19,6	19,6	17,6	17,6
Фойда солиғи ставкаси, %	26,0	24,0	20,0	18,0	15,0	12,0	10,0	10,0	10,0	9,0	9,9

Корхоналар, шу жумладан хизмат кўрсатувчи субъектлар фаолиятига тўғри ва тўлиқ баҳо бериш учун уларнинг иқтисодий хавфсизлик даражасини (Кихд) аниқлаш мақсадга мувофиқдир. Ушбу кўрсаткич орқали корхонанинг аҳволига баҳо берилади. Аммо бу борада иқтисодий адабиётларда таъсири таклифлар айтилмаган. Шу туфайли мазкур кўрсаткични аниқлаш учун сотилган маҳсулот ҳажмини (Q) барча харажатлар ҳажмига (Х) бўлиш лозим деган хулосага келдик. Агар корхонада ушбу кўрсаткичнинг миқдори бирга тенг бўлса (К_ихд=1) у хавфсизлик чегарасида бўлади. Агар бирдан кўп бўлса (К_ихд>1), мазкур корхона иқтисодий хавфсизлик зонасида, деган хулоса учун асос бўлади ва аксинча (К_ихд<1). Ушбу кўрсаткични аниқлаш учун қуйидаги формулани

тавсия қиламиз:
Q
К_ихд = ---------------
Х
Корхонанинг иқтисодий хавфсизлигини таъминлаш учун сотилган маҳсулот ҳажми (Q) корхонанинг барча харажатларини (Х) қоплаб, унинг барқарор ривожланишини таъминлайдиган дараждаги фойда суммасига тенг бўлиши лозим. Акс ҳолда, корхона маълум даражада фойдага эришса да,бу фойда корхонанинг барқарор фаолиятини таъминлашга етарли бўлмаса, унинг иқтисодий хавфсизлиги шубҳали бўиб қолади. Шу туфайли мазкур кўрсаткич ўзгаришига таъсир этувчи омилларни атрофлича ўрганишни тақозо қилади.
Хизмат кўрсатиш билан шуғулланадиган субъектларнинг иқтисодий хавфсизлик чегарасини мустаҳкамлаб, унинг барқарорлигини таъминлаш ва доимий равишда хавфсизлик майдонида ушлаб туриш учун мазкур кўрсаткичга таъсир этувчи омилларни аниқлаш ва уларнинг таъсирини баҳолашн тақозо этилади.
Тадқиқотлар кўрсатдики, хўжалик юритувчи субъектларнинг иқтисодий хавфсизлик даражасига (Х_ихд) бир қанча омиллар таъсир қилади. Булар жумласига қуйидагиларни киритишни тавсия қиламиз:
- корхонанинг ўз маблағлари самарадорлиги (а);
- мажбуриятларнинг ўз маблағлари билан қопланиш коэффициенти (в);
- фойданинг мажбуриятлар билан қопланиши коэффициенти (с);
- харажатлар рентабеллиги (д).
Натижа билан ушбу омиллар ўртасидаги боғлиқликни қуйидагича ифодалаш мумкин: