Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти “Бухгалтерия ҳисоби” кафедраси

Фирибгарликни аниқлаш ва олдини олиш тизимлари.

Фирибгарликни олдини олишга қаратилган қонунлардан ташқари фирибгарликка қарши курашишни мақсад қилган давлатлар ва жамоатлар ташкилотлари ҳам мавжуд. 1911 йилдан 1933 йилгача 47 та давлат ўз номини олган Мовий осмон қонунлари давлат даражасига қабул қилинган ва амалга оширилган ва уларнинг таклиф қилиш ва сотишни тартибга солган Ⱪимматли қоғозлар жамоатчиликни фирибгарликдан ҳимоя қилиш. Ушбу қонунларнинг ўзига хос қоидлари штатларда турлича бўлишига қарамай, уларнинг барчаси қимматли қоғозларни таклифлари ва сотувларини, шунингдек ҳар бир АⱩШни рўйхатдан ўтказишни талаб этади. Биржа воситачиси ва брокерлик фирмаларини. Бироқ, ушбу Blue Sky қонунлари умуман самарасиз деб топилди. Жамиятнинг капитал бозорларига бўлган ишончини ошириш . Америка Ⱪўшма Штатлари ПрезидентиAmerika, Franklin D. Ruzvelt, ташкил этди. АⱩШнинг қимматли қоғозлар ва биржалар бўйича комиссия (SEC). SECни яратилишининг асосий сабаби тартибга солиш эди фонд бозори ва олдини олиш корпоратив ҳуқуқбузарликлар корпоратив ҳисоботларни тузиш билан боғлиқ муаммоларни ўз ичига олган. Кейинчалик SECга фонд биржаларини, қимматли қоғозлар билан боғлиқ савдо-сотиқни олиб борган брокер ва диллерларни лицензиялан ва тартибга солиш ҳуқуқи берилди.¹¹¹

Фирибгарликнинг олдини олиш 2002 йил ташкил топганидан бери жамоатчилик еътирофига ва еътиборига сазовор бўлди Сарбанес-Оксли қонуни. Сарбанес-Оксли орқали амалга оширилган кўплаб ислоҳотларнинг асосий мақсадларидан бири халқнинг ишончлилигига ишончини қайтариш еди молиявий бозорлар каби корпоратив можаролардан сўнг Енрон, WорлдCом ва Чиқиндиларни бошқариш. 404-бўлим Сарбанес Оксли вакили давлат компаниялари мустақил бўлишига мажбур қилди Aудит нинг ички бошқарув молиявий ҳисобот бўйича. Aслида, AҚШ Конгрессининг Сарбанес Оксли тўғрисидаги қонунни қабул қилиш нияти молиявий нотўғри маълумотларнинг олдини олишга уриниш еди (Фирибгарлик ) аниқроқ бўлишини таъминлаш учун молиявий ҳисобот инвесторларнинг ишончини ошириш. Худди шу концепция фирибгарликни тўхтатиш муҳокамасида қўлланилади.
Сўнгги пайтгача фирибгарликни тўхтатиш битта умумий таъриф остида аниқланмаган. Каби кўплаб нуфузли манбалар томонидан муҳокама қилинган бўлса-да Aмерика сертификатланган давлат бухгалтерлари институти (AICPA) Aмалий ёрдам кўрсатмалар серияси, " GAAS аудити пайтида фирибгарликни аниқлаш: СAС № 99 Aмалга ошириш учун қўлланма" (аниқ) Треадwай комиссиясининг ҳомий ташкилотлари қўмитаси (COSO), "Ички назорат - интеграл рамка", (тўғридан-тўғри) ва сертификатланган баҳолаш таҳлилчиларининг миллий ассоциацияси томонидан сертификатланган фирибгарликни тўхтатиш бўйича таҳлилчи (CFD) белгиси (яқинда сертификатланган суд-молиявий таҳлилчи (CFFA) белгисига қўшилган), атаманинг ҳақиқий таърифи " фирибгарликни олдини олиш ”ни топиш қийин бўлди.¹¹²
Республикамизда ҳам фирибгарликни олидини олиш бўйича кўп тадбирлар ва тушунтиришлар олиб борилаяпти. Фирибгарликни олдини олиш бу нафақат ижтимоий аҳамиятга эга, баълким иқтисодиётимизнинг ривожига тўсқинлиқ қилиши мумкин бўлган оқибатлардан сақланиш деб ўйлайман.

10.