Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти “Бухгалтерия ҳисоби” кафедраси

Бухгалтерлар ва этика.

Бухгалтер уз зиммасига муайян мажбурияглар олади ва бухгалгерларнинг Касбий этика кодексига риоя қилиш туғрисида қасамёд қилади. Америка қасамёд этган бухгалтерлар институтининг Касбий этика кодексида қуйидаги ахлоқий меъёрлар ўз ифодасини топтан:

— холис ва манфаатлар ихтилофидан мустақл бўлинглар;
—ўз касбий мажбуриятаарингизнинг барчасини виждонан бажаринглар;
— касбий этика меъёрларига риоя қилинглар;
— ўз лаёқат даражангизни доимо ошириб боринглар;
— касбий ва ахлоқий мулоҳазаларда сезгир бўлинглар;
— махфий ахборотни ошкор этманглар. Бозор муносабатларига ўтиш шароитида бухгалтерлар кўп йўналишлар бўйича ихтисослашиши мумкин.²²⁶

6. 
   Бухгалтерлар учун аҳлоқ кодекси.
   

Республикамизда профессионал бухгалтерларнинг ахлоқ кодекси Бухгалтерлар ва аудиторлар миллий асоциацияси Кенгаши томонидан 2010 йил 19 марта 1-сонли баённома асосида тасдиқланган.
Ушбу Кодекс 350 пунктдан иборат бўлиб, бухгалтер касбига бўлган ахлоқий талабларни белгилаб беради.
Булар қуйидагилар:
А-Бўлим. Умумий қоидалар
100. Кириш ва асосий тамойиллар
110. Одоблилик
120. Объективлилик
130. Касбий компетентция ва тегишли ўз вақтидалик
140. Махвийлик
150. Профессионал хатти-ҳаракатлар
Б-Бўлим. Жамоат амалиётидаги профессионал бухгалтерлар
200. Кириш
210. Профессионал йўриқлар
220. Манфаатлар тўқнашуви
230. Иккинчи фикр
240. Гонорарлар ва бошқа турдаги мукофотлар
250. Прфоссионал хизматларнинг маркетинги
260.Совғалар ва меҳмондўстлик белгилари
270. Мижоз активларини сақлаш
280. Объективлилик-барча хизматлар
290. Мустақиллик-ишончни ифода этиш бўйича розиликлар
В-Бўлим. Бизнесда ишлайдиган профессионал бухгалтерлар
300. Кириш
310. Потенциал можоралар
320.Маълумотларни тайёрлаш ва тақдим этиш
330. Касбий билим ва тажрибанинг етарлилиги
340. Молиявий қизиқиш
350. Рағбатлантириш (стимуллар)
Юқоридаги пунктлардан учинчи булимга тегишли “Бизнесда ишлайдиган профессионал бухгалтерлар” таркибини кўриб чиқамиз. Мисол учун, 300.1 қисм Кодекснинг ушбу қисми А қисмида кўриб чиқилган контсептуал асос бизнесда ишлайдиган профессионал бухгалтерлар томонидан қандай қўлланилиши кераклигини кўрсатади.
300.2. Бизнесда ишлайдиган профессионал бухгалтерлар иш берувчилар ва учинчи шахслар ишониши мумкин бўлган молиявий ва бошқа маълумотларни тайёрлаш ва тақдим этиш учун индивидуал ёки биргаликда жавобгар бўлиши мумкин. Шунингдек, улар самарали молиявий менежмент ва бизнес билан боғлиқ турли масалалар бўйича ваколатли маслаҳатлар учун жавобгар бўлиши мумкин.
Ушбу профессионал бухгалтерларнинг ахлоқ кодексида қуйидаги тушунчалар қуйидаги маъноларга эга:
реклама (advertising)- касбий фаолиятни амалга ошириш учун буюртмалар олиш учун жамоат амалиётидаги профессионал бухгалтерларнинг хизматлари ёки кўникмалари тўғрисида жамоатчиликка маълумот бериш;
ишонч билдириш учун мижоз (assurance client)-
а) тўғридан-тўғри ҳисобот шартномаси бўйича ўрганиш мавзуси учун жавобгардир; ёки
(б) тасдиқлаш асосида тузилган шартномага биноан, ўрганиш мавзуси (тасдиқлаш) тўғрисидаги маълумотлар учун жавобгардир ва шунингдек, ўрганиш мавзуси учун жавобгар бўлиши мумкин. 
(Молиявий ҳисобот аудити учун буюртма берган мижоз эканлигига ишонч билдирувчи мижоз учун "молиявий ҳисобот аудити учун буюртма берган мижоз"га қаранг);
Ишонч билдириш учун розилик (assurance engagement)- оммавий амалиётчи профессионал бухгалтер мезонларга нисбатан ўрганиш мавзусини баҳолаш ёки ўлчаш натижаларига жавобгар бўлмаган фойдаланувчиларнинг ишонч даражасини ошириш учун мўлжалланган хулосани чиқарадиган шартнома.
(Ишончни ифода этиш бўйича келишувлар ҳақида кўпроқ маълумот олиш учун ишонч билдириш бўйича келишувнинг элементлари ва мақсадларини кўриб чиқадиган ва халқаро аудит стандартлари (МСА) қўлланилиши керак бўлган келишувларни белгилайдиган халқаро аудит ва ишончни ифода этиш стандартлари қўмитаси томонидан ишлаб чиқилган ишончни ифода этиш бўйича келишувларнинг халқаро асосига қаранг.), халқаро кўриб чиқиш (МССО) ва ишончни ифода этиш бўйича келишувларнинг халқаро стандартлари (МССВУ);
Ишончни ифода этувчи лойиха жамоаси-(assurance team) –
(а) ишончни ифода этиш лойиҳаси жамоасининг барча аъзолари;
(б) ишонч билдириш бўйича келишув натижасига бевосита таъсир кўрсатиши мумкин бўлган фирманинг барча бошқа шахслари, шу жумладан:
(i) компенсация миқдорини тавсия этадиган ёки ишончни ифода этиш тўғрисидаги шартномани бажариш билан боғлиқ ҳолда ишончни ифода этиш лойиҳаси бўйича шерик фаолиятини тўғридан-тўғри назорат қилиш, бошқариш ёки бошқа тартибга солишни амалга оширадиган шахслар.
Мустақиллилик (independence)-
(а) фикр мустақиллиги (ақлнинг мустақиллиги) – ҳалоллик, холислик ва профессионал скептисизмга риоя қилишга имкон берадиган, профессионал ҳукмни бузадиган босимсиз фикр билдиришга имкон берадиган ақл-идрок;
(б) ҳаракатлардаги мустақиллик – кўринишда мустақиллик) - барча керакли маълумотларга, шу жумладан барча эҳтиёт чораларига эга бўлган оқилона ва маълумотли учинчи томон хулоса чиқариши мумкин бўлган фактлар ва ҳолатлардан қочиш. фирма ёки ишонч лойиҳаси жамоаси аъзосининг ҳалоллиги, холислиги ва профессионал шубҳаси бузилган;
Билвосита молиявий қизиқиш (indirect financial interest)- жисмоний шахс ёки юридик шахс томонидан назорат қилинмайдиган қўшма инвестиция механизмлари, мулк комплекслари, трестлар ёки бошқа воситачилик турлари орқали мулкка эгалик қилиш билан ифодаланган молиявий қизиқиш;
Катировка қилинган субъект (listed entity)- қимматли қоғозлар, капитал ёки қарз воситалари рўйхатга олинган ёки тан олинган фонд биржасида рўйхатга олинган ёки ким ошди савдоси тан олинган фонд биржаси ёки бошқа эквивалент орган қоидаларига мувофиқ амалга ошириладиган субъект;
Тармоқ (network) йирик тизим:
(а) мақсади ҳамкорлик; ва
(б) мақсади фойда ва харажатларни тақсимлаш сифатида аниқ белгиланган ёки умумий мулк, умумий назорат ёки бошқарув остида, умумий сифат назорати сиёсати ва протседуралари, умумий бизнес стратегиясига эга, умумий фирма номи ёки профессионал ресурсларнинг катта қисмидан фойдаланади;
офис (office) -географик жойлашуви ёки кўрсатиладиган хизматлар тури бўйича ташкил этилган алоҳида кичик гуруҳ;
профессионал бухгалтер (professional accountant) –ҲБФ таркибига кирувчи ташкилот аъзоси бўлган шахс.²²⁷

7.