Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат чет тиллар

МУСТАҚИЛ ЎҚИШ УЧУН САВОЛЛАР ВА ТОПШИРИҚЛАР.

1. 
   Биосферадаги асосий муаммолар нималардан иборат.
   
2. 
   Биосфера функцияси ҳақида изоҳ беринг.
   
3. 
   Энергия ва моддаларнинг айланма ҳаракати ҳақида нималарни биласиз.
   
4. 
   Популяциялар маъноси ва уларнинг аҳамияти ҳақида тушунча.
   
5. 
   Табиий ресурслар турларини изоҳлаб беринг.
   
6. 
   Табиий ресурслардан фойдаланиш муаммоларини изоҳлаб беринг.
   

АДАБИЁТЛАР

1. И. Каримов – Ўзбекистон XXI аср бўсағасида хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари Т. «Ўзбекистон» 1997 йил.
2. А. Тухтаев – экология. Т. «Ўқитувчи» 1998 йил.
3. Ю. Махмудов – экологиядан қўлланма. Т. «Фан» 1997 й.
4. Ш. Ширинбоев., М. Сафин – Атроф – муҳитни муҳофаза қилиш. Самарқанд, 2003 йил.
5. И. Холлиев., А. Икромов – Экология. Т. Меҳнат, 2001 й.
6. А. Эргашев – Умумий экология. Т. «Ўзбекистон» 2003 й.
3 – мавзу. Экологиянинг асосий қонунлари ва унинг барқарор ривожланиш муаммолари
Режа:
1. Тирик организмнинг оптимум ва миинмум критик нуқталари.
2. Экологик омиллар ва уларнинг организмларга таъсири.
а) Абиотик омиллар
б) Биотик омиллар
в) Антропоген омиллар
Хулоса.
Таянч иборалар.
Экологик омилнинг оптимум ва минимум чегаралари, экологик валентлик. Экологик омиллар – абиотик, биотик ва антропоген омиллар.

Табиатда ҳар бир экологик омил тирик организмларга маълум чегара доирасида таъсир этади. Алоҳида олинган омилнинг етарли даражада бўлмаган ёки кўп миқдорда бўлган таъсири тирик мавжудотларнинг ҳаёти учун салбий таъсир кўрсатади. У ёки бу экологик омилнинг оргинизмларнинг ҳаёти учун энг қулай бўлган чегарасидаги таъсирига – экологик омилнинг оптимум зонаси ёки оддий қилиб, оптимум -дейилади. Оптимумдан четга чиқиш салмоғи қанча кўп бўлган сари муайян омилнинг тирик организм ҳаёти учун «ғовга айланиши» таъсири шунча кучая боради. Омилнинг максимум ва минимум чегаралари – бу танглик нуқталаридир. Улардан четга чиқа бориш яшаш қобилиятини йўқотишга ва ниҳоят организмни ўлимига олиб келади. Тирик мавжудотларнинг муҳитдаги муайян омилга нисбатан бардош бериб яшай оладиган танглик (максимум ва минимум) нуқталари ўртасидаги чегарага экологик валентлик дейилади. Масалан, ҳарорат омилига нисбатан шимол тулкиси жуда юқори экологик валентликка эга, у 85⁰ С (+ 30⁰ дан то 55⁰) га тенг бўлган ҳароратнинг ўзгаришига бардош бера олади. Муҳитнинг кенг чегарадаги абиотик омилларини ўзгаришига бардош бериб яшай оладиган тирик мавжудотларни «эври» деб номланади. Жами тирик мавжудотларни жуда тор бўлган чегарадаги экологик шароитларда ҳаёт кечиришга мослашган турларини – стенобиотлар ва экологик шароитларнинг талай ўзгаришлари чегарасида ҳам яшашга мослашган турларини эса, эврибиотлар дейилади. Алоҳида олинган индивидумларда у ёки бу омилга бардош бериш даражаси, танглик нуқтаси, оптимал, пессимал ва максимал зоналар тўлиқ равишда мос келмайди. Бундай ўзгарувчанлик муайян мавжудотларнинг ирсий сифатлари, уларнинг жинсий, ёшу – қарилик ва физиологик фарқлари билан белгиланади. Масалан, ун капалагининг қурти учун минимал температура + 7⁰ С бўлса, капалакнинг ўзи учун – 22⁰ Сга, тухуми учун 27⁰ С тенг.совуқ - 10⁰ С бўлганда бу ҳашоратнинг қурти нобуд бўлади. Лекин бу даражадаги совуқ унинг капалаги ва тухумига зарар етказмайди. Демак ҳамма вақт турнинг экологик валентлиги муаян тирик мавжудотнинг экологик валентлигидан юқори бўлади. Ҳар бир ҳайвон тури ўзига хос бўлган экологик омилларнинг маълум чегарада бўлишини талаб қилади.