Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги термиз давлат университети


Download 7.02 Mb.
Pdf ko'rish
bet48/75
Sana23.10.2023
Hajmi7.02 Mb.
#1717684
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   75
Bog'liq
avtomobil jollarini qurish texnologiyalari va uni tashkil etish

Ч
£
ё
tu 
80- расм. Сиқилиш чокларидаги козикларнинг жойлашиш чизмаси:
1-Боғловчилар билан махкамланган минерал материаллар ёки грунтдан килинган асослардаги 
сиқилиш чоклари; 2- кенгайиш чоки; 3 - козиклар; 4 - боғловчилар билан ишлов берилмаган 
материаллар (қум, шебень, шлак, гравий-қум аралашмаси) дан килинган асослардаги сиқилиш 
чоклари
Сиқилиш чоклари ушбу зурикишни камайтириш имконини беради ва бу билан боглик бўлган 
иккита сиқилиш чоклари орасидаги кундаланг тиркишларни хосил қилиш эхтимоллигини 
камайтиради. Қопламалар сиқилиш чокларида бутун эни буйлаб калинлигининг 4.1 кисми дан 
кам булмаган чукурликда кесиб чикилади; бу кесик жойдан пастда кейинчалик ёрик хосил 
булади. Сиқилиш чокининг юкори кисми сув утказмайдиган материаллар билан тулдирилади.
т—1 и и 
ом 
Л F 
/•“' м 
Буйлама йуналишдаги чоклар қопламанинг эни 4.5 метрдан кенг бўлган холда урнатилади. Улар 
плиталарнинг кундаланг йуналнщда температурага боглик равишда коробления имкониятини 
йўл куяди ва буйлама тиркишларида ёриклар пайдо бўлиш эхтимоллигини камайтиради.
Сиқилиш чоклари тури бўйича ишчи чоклар бетонлаш жараёнидаги кутилмаган танаффуслар 
пайтида урнатилади.
Сирпанувчи шаклдаги қопламаларни қуриш пайтида кенгайнш чокларини қопламанинг 
калинлиги 22-24 см бўлганда ва иш давридаги хаво харорати 10 дан 25 °С гача ва ундан юкори 
бўлганда килмаслик керак. Бунда асосан куйидаги шартлар бажарилиши керак: цементгрунтдан 
килинган сифатли асос, йўл чети монолит материаллардан махкамланган ёки махкамловчи 
полосалар цементбетондан курилган, йўлларнн эксплуатация қилиш даврида эса барча 
кундаланг чокларни сифатли холатда сакланиши.
81-расм. Кундаланг сиқилиш чоки ва буйлама чоки конструкциялари:
102


а - янги ёткизилган бетонда; б - комбинирланган усулда; в-котган бетонда; г- буйлама чок; 
пунктир билан козикларни битумда мойлаш курсатилган, буйлама чокларда буни қилишмайди.
Қопламаларнинг кенгайиш чоклари талабга жавоб бермаса куприк ва йўл утказгичлар олдида 15-
30 метр оралигида эни 6 см даги каттик сикиладиган материал билан тудирилган, кенгайиш 
чоклари учтадан кам булмаган сонда урнатилиши керак.
Кундаланг ва буйлама чоклар плитадан плитага зурикишни кисман узатиш учун хамда 
автомобилларни утишида чокларда зиналар хосил бўлишини бартараф этиш учун 
арматураланади. (81.расм).Сирпанувчи шаклдаги калинлиги 22-24 см бўлган қопламаларни 
қуришда, калинлиги 16 см ва ундан катта бўлган цементгрунтдан ясалган асосларда сиқилиш 
чокларида махкамловчи козиклар килинмайди, назорат чокларида махкамловчи козиклар янги 
ёткизилган бетонда котишнинг бошлангич муддатида хароратдан зурикишни камайтириш учун 
урнатилиши бундан мустасно.
Агар суткалик температура узгариши қоплама юзасида 20 градусга етса сиқилиш чоклари тури 
бўйича урнатиладиган бундай чоклар арматура килинмаса хам булади, чунки бундай шароитда 
барча кундаланг чоклар назорат чокларида арматуралар йук бўлганда 1-2 ой давомида очилади. 
Сиқилиш чокларида козиклар мавжуд булмаса, йўллар эксплуатация килиниши жараёнида 
уйиклар хосил бўлиши мумкин.
Уларни тулик бартараф қилиш учун козиклар урнатилиши ёки қопламалар калинлигини 2 см га 
кенгайтириш керак булади.
Ер полотноси нотекис бўлган чукиш жойлари кутилса, (5 м дан баланд бўлган кўтарма, , 
йўлутказгичлари ва х.к)
қопламанинг конструкцияси узунлиги 5-7 метр бўлган арматурланган плиталардан амалга 
оширилади, йирик шахарларга киришда ва I и II тоифали йўлларда, интенсив ва огир 
харакатларда 10— 20 м узунликдаги арматурланган плиталардан, тиркишларнинг кенглиги
0, 
2 мм гача ошиши шартидан келиб чиккан холда арматуралар сарфланиб, амалга 
оширилади. Арматурланган плиталарнинг калинги лойиха ёки хисоблашларга мос равишда 
камайтирилади.
Қумли ёки шағал-қумли асосларда цементбетон қопламаларни қуриш вактида йўл чеккаларига 
махкамланадиган плиталарнинг чети, диаметри 12 мм даврий профилдаги иккита стержень билан 
арматурланади.
Махкамловчи полосалардаги кенгайиш ва сиқилиш чоклари арматураланмасдан қоплама 
чокларининг давоми сифатида урнатилади. Қоплама плитаси калинлиги ва барча конструктив 
элементлар калинлиги лойихалаш вактида хисобланади. Йўл тоифаси ва хисобланган харакат 
интенсивлигига боглик равишда қоплама калинлиги 18— 24 см га тенг булади.
Цементбетон қопламаларнинг асослари қопламаларни стабил ишлашига, бетонёткизувчи 
машиналар комплектини утказишга, материаллар юкланган юк машиналарнинг юришига 
мулжалланган булади. Асослар харакатланувчи юк ва қоплама плитаси корабленияси 
натижасида ер полотноси Грунтга берадиган босимни камайтиради.
Тайёрланган асосларга йўл плиталарини ёткизиш - йигма қопламаларни қуришдаги монтаж 
ишларида мухим боскич хисобланади. Тайёр қопламанинг транспорт сифати куп холларда 
ёткизиш сифатига боглик булади, биринчи навбатда унинг текислигига.
Плиталарни ёткизиш ишлари технологиясига куйидаги асосий талаблар куйилади: ёткизиш 
натижасида қоплама юзаси талаб килинган қияликда ва текисликда бўлиши керак; хар битта 
плита ўзининг пастки юзаси билан асосга таяниши керак; ёткизиш жараёнида кушни плиталар ва 
лойихадаги чоклар эни улаш курилмасига тугри жойлашиши таъминланган бўлиши керак.
Плиталар қумнинг цемент билан курук аралашмасига 1:10 нисбатда ёки цементқумли сувли 
аралашмадан килинган текисловчи қатламга жойлаштирилиши мумкин. Плиталарни қумли 
асосларга бевосита ёткизишда унинг зичлиги стандарт бўйича 0,98 - 1, намлиги оптимал 
кийматдан ошмаслиги керак.
103


Куп холларда плиталарни ёткизиш ўзи юрар стрелкали кранлар ёрдамида амалга оширилади. 
Кранларни танлаш ишлаб чикариш куввати ва стрелани чикиши бўйича амалга оширилади. 
Краннинг юк кутариш кобилияти битта плитанинг массасига озгина захираси билан (20 -40%) 
мос келиши керак.
Плиталарни монтаж қилиш жараёнида автомобил кранлари одатда қопламанинг ёткизилган 
кисмида жойлаштирилади(84.расм).
Автомобил кранлари ва пневмоходли кранлардан фойдаланиб плиталарни ёткизиш 
технологиясининг икки тури мавжуд:, “ ғилдиракдан” ёки йўл чеккасида жойлашган штабелдан .
Кундаланг чоклар сонини камайтириш учун плиталарни йўл уки буйлаб катта томони билан 
ёткизилади.
82- 
расм. Бир окимда иккита кран билан плита ёткизиш: 
I
vy .. 

L» 
м 
-Л 
- таиёрланган асос; 2 - йўл ёкасига чикарилган плиталар; 3 - кранлар;
4 - ёткизилган плиталар; 5 - ёткизилаётган плиталар.
Биринчи навбатда қоплама укига уланадиган плиталар ёткизилади, ундан кейин чеккадагилари 
ёткизилади. Битта тулик кундаланг каторни ёткизгандан кейин, кран хозиргина ёткизилган 
плиталар устидан олдинга силжийди. Бунда ёткизиш сифати биринчи марта синовдан 
утказилади. Плиталар яхши ёткизилган булса, кран остида плиталар чайкалмаслиги ёки 
сезиларли даражада чукмаслиги керак. Плиталарни монтаж қилишдаги ишлаб чикариш 
кувватини кутариш учун катта юк кутариш кобилиятига ва узайтирилган стрелага эга бўлган 
кранларни куллаш мақсадга мувофик, улар битта тухтаган жойида икки- учта кундаланг 
каторларга плиталарни ёткизиш имкониятига эга.
Плиталарни ёткизиш сифати ва ишлаб чикариш самарадорлигини ошириш учун кранлар махсус 
ушлагичлар билан жихозлантирилади, уларнинг ёрдамида асосга туширилаётган вактда плитани 
горизонтал холатда бўлиши таъминланади.
Плиталарни кран билан арматура пулатидан килинган махсус халкадан ушлаб кутариш 
сезиларли технологик ва конструктив камчиликка эга: халкани урнатишга қўшимча металл 
сарфи; плиталарни қопламада ёткизгандан кейин ушбу халкаларни эгиш ва кесиб ташлашга 
кетадиган қўшимча иш; кран стропаларига халкани махкамлаш учун вакт ва кул мехнати сарфи 
ва ёткизгандан кейин уларни бушатишга кетган вакт сарфи. Бу камчиликлар плиталарни ёткизиш 
учун вакуум - ушловчи курилмаларни куллашда бартараф этилади. Бундай курилмаларнинг 
асосий афзаллиги- қўшимча кул мехнатини сарфламасдан плиталарни тез ушлаши ва куйиб 
юбориши(бир неча секунд давомида). Баъзан плиталарни ёткизиш учун рельс- формаларда 
юрадиган порталь кранлар қўлланилади.
104


7-мавзу: Йўл қурилиш ишларини ташкил қилишнинг асосий хусусиятлари Режа:
1. 
Автомобиль йўллари қурилишига ташкилий-техник тайёрланиш.
2. Йўл қурилишининг ишлаб чикариш базасини ташкил қилиш.
3. 
Йўл қурилиши ишларини ташкил қилиш усуллари.
4. Қурилишни ташкил қилиш ва йўл қурилиши ишларини олиб боришни лойихалаштириш.
5. 
Автомобиль йўлини қуриш учун машиналар паркининг оптимал таркибини белгилаш.
6. 
Йўл қуриш ишларини олиб боришнинг технологик хариталари. Автомобиль йўли 
қурилишининг календарь графигини тўзиш.
7. Автомобиль йўлларини қуришда сифат назорати, хавфсизлик техникаси, мехнат ва атроф 
мухит мухофазаси.
8. 
Автомобиль йўли қурилиши сифатини бахолаш. Йўл пойи грунти намлиги ва зичлигини 
назорат қилиш.
9. 
Йўл пойини геометрик улчамларини назорати
Таянч суз ва иборалар: Йўлнинг геометрик улчамлари, режа, кесимда,
ён қиялик, карьер, резерв, агдаргич, сифат назорат, технологик харита, чизикли календарь 
графиги, техника хавфсизлиги, ишлаб чикариш базаси, Табиий шароит, мехнат мухофазаси, иш 
сифати, атроф-мухит, экология, объект, ер ишлари сифати.
Йўл пойини қуриш уни укини ва кошини амалдаги режали ва баландликдаги урнини, шунингдек 
ён қияликни уларни лойихавий геометрик улчамига нисбатини аниклаш билан олиб борилади.
Режада ва кесимда йўл пойини тугри жойлашишини лойихада келтирилган белгиларни жойларга 
тушириш ва геодзик асбоблар ёрдамида бажариладиган белгилаш ишларини туликлиги ва 
аниклиги билан таъминланади. Йўл пойини баландлик белгисини назорат қилиш учун, 
шунингдек Россияда ишлаб чикариладиган лазерли улчовчи асбоб ПИЛ-1дан фойдаланиш 
мумкин. У узатувчи кисм ва фото кабул килувчи курилмадан иборат. Узатувчи кисм лазер 
узатгич 4, уни урнатиш учун штатив 5 ва озикланиш блоки 6 дан иборат. Фото кабул килувчи 
курилма улчовчи рейка 1 ва фото кабул килувчи 2 дан иборат. Улчаш натижаларини визуал 
рўйхатга олиш стрелкали асбоб 3 ёрдамида амалга оширилади. Ишлаш вактида фото кабул 
килувчи стрелкали асбобида улчамлар курингунча рейка буйлаб сурилади, ундан сунг рейкани 
шкаласидан хисоб олинади. ПИЛ-1 ни куллаш улчаш аниклигини (хатолик ±1 мм дан кичик) 
оширади ва геодизистларни иш унумдорлигини 1,5-2 марта оширади, шунингдек унча ёруг 
булмаган жойда ишлаш имконини беради.
Ён қияликни текшириш лекала-шаблон ёрдамида бажарилади.
Ён қияликни назоратини тезлашган усули маълумдир. Ён қияликни текислигини ва йўл пойини 
баландлигини сифатини назоратини тез аниклаш учун Н.А.Михайленко шаблон ва геодезик 
асбоблар (теодолитлар ва нивелирлар)ни эклиметр ва рейка билан алмаштириш усулини таклиф 
килди. Бу курсаткичларни назорат клишда узунлиги 3-4 м бўлган қияликка урнатилган рейкага 1 
элемент 2 урнатилади ва огиш бурчаги а (83- расм) улчанади. Рейкадаги булинган белгилар 
оркали огиш масофаси l аникланади. Йўл пойининг коши олдидаги кўтармани баландлиги (ёки 
ўймани чукурлиги)

Download 7.02 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   75




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling