Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент молия институти сиртқи факультети

Капиталнинг халқаро ҳаракатининг жаҳон иқтисодиётига таъсири ва унинг капитал експорт қилувчи ва импорт қилувчи мамлакатлар учун оқибатлари.
1970-йилларнинг бошларида фаоллашган ва тобора кучайиб бораётган капитал бозорларини байналмилаллаштириш жараёни бозор иқтисодиёти давлатлари ўртасидаги капитал оқимларининг доимий ўсиб бораётган ҳажмларида намоён бўлади. Бу тўғридан-тўғри ва портфел инвестицияларининг умумий ўсиши, узоқ муддатли ва қисқа муддатли кредитлар ҳажмининг ўсиши, евровалюта бозоридаги операциялар кўламининг ўсиши ва бошқалардан далолат беради.
Халқаро иқтисодий муносабатларда етакчи ўринни егаллаган халқаро капитал ҳаракати жаҳон иқтисодиётига катта таъсир кўрсатади:
1. Жаҳон иқтисодиётининг ўсишига ҳисса қўшади. Капитал уни қўллаш ва global миқёсда ўсиш учун қулай ҳудудларни излаш учун чегараларни кесиб ўтади. Кўпгина олувчи мамлакатлар учун хорижий инвестициялар оқими ишлаб чиқариш капиталининг етишмаслиги муаммосини ҳал қилишга ёрдам беради, инвестицион салоҳиятни оширади ва иқтисодий ўсишни тезлаштиради.
2. Халқаро меҳнат тақсимоти ва халқаро ҳамкорликни чуқурлаштиради. Капитални експорт қилиш халқаро меҳнат тақсимотининг шаклланиши ва ривожланишининг енг муҳим шартларидан биридир. Мамлакатлар ўртасида капиталнинг ўзаро кириб бориши улар ўртасидаги иқтисодий алоқаларни ва ҳамкорликни мустаҳкамлайди, халқаро ихтисослашув ва ишлаб чиқариш кооперациясининг чуқурлашишига ёрдам беради.
3. Жаҳон савдосининг ривожланишини рағбатлантириб, халқаро корпорациялар филиаллари ўртасида мамлакатлар ўртасидаги ўзаро товар айирбошлаш ҳажмини, шу жумладан оралиқ маҳсулот ҳажмини оширади. Капиталнинг халқаро ҳаракати жаҳон иқтисодиётининг ривожланишида рағбатлантирувчи рол ўйнаб, капитални експорт қилувчи ва import қилувчи давлатлар учун турли оқибатларга олиб келади.
Капитал експорт қилувчи мамлакатлар учун оқибатларга қуйидагилар киради:
-хорижий инвестицияларни етарлича жалб етмасдан капитални чет елга експорт қилиш експорт қилувчи мамлакатларнинг иқтисодий ривожланишининг секинлашишига олиб келади;
- капитал експорти експорт қилувчи мамлакатда бандлик даражасига салбий таъсир кўрсатади;
- капиталнинг хорижга ҳаракатланиши мамлакат тўлов балансига салбий таъсир кўрсатади.
Капитални import қилувчи мамлакатлар учун ижобий оқибатлар қуйидагилар бўлиши мумкин:
- капиталнинг тартибга солинадиган импорти капитални олувчи мамлакатнинг иқтисодий ўсишига ёрдам беради;
- жалб қилинган капитал янги иш ўринларини яратади;
-хорижий капитал янги технологияларни, самарали бошқарувни олиб келади, мамлакатда илмий-техникавий тараққиётни жадаллаштиришга ёрдам беради;
- капиталнинг кириб келиши реципиент-мамлакат тўлов балансининг яхшиланишига ёрдам беради.
Ўз навбатида, хорижий капитални жалб қилишнинг салбий оқибатлари ҳам мавжуд:
- чет ел капиталининг кириб келиши, маҳаллий капитални "майдалаш" ёки унинг ҳаракацизлигидан фойдаланиб, уни даромад келтирувчи тармоқлардан сиқиб чиқаради. Натижада, муайян шароитларда бу мамлакатнинг бир томонлама ривожланишига ва унинг иқтисодий хавфсизлигига таҳдид солиши мумкин;
- капитални назорациз олиб кириш атроф-муҳитнинг ифлосланиши билан бирга бўлиши мумкин;
- капитал импорти кўпинча қабул қилувчи-мамлакат бозорига ўзининг ҳаётий циклидан ўтган, шунингдек сифациз хусусиятларнинг аниқланиши натижасида тўхтатилган товарларни олиб кириш билан боғлиқ;
- ссуда капиталининг импорти мамлакат ташқи қарзининг ошишига олиб келади;
- халқаро корпорациялар томонидан transfer нархларидан фойдаланиш қабул қилувчи давлатнинг солиқ тушумлари ва божхона тўловлари бўйича йўқотишларига олиб келади.
Капиталнинг халқаро ҳаракатининг оқибатлари муайян мамлакатнинг ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий мақсадларига таъсир қилади. Табиийки, улар ривожланган ва кам ривожланган мамлакатлар, шунингдек, ўтиш давридаги иқтисодиёти бўлган мамлакатлар учун фарқ қилади. Бироқ, ҳар қандай ҳолатда, фақат ижобий омиллардан фойдаланиш, салбий оқибатларни бартараф етиш имкониятига таяниб бўлмайди. Давлат сиёсати капиталнинг халқаро миграцияси каби мураккаб ва мунозарали жараёнда устувор омилларни таъкидлаб, муросаларни излаши керак.
Чет ел капитали импортини рағбатлантириш усуллари.
иқтисодий рағбатлантириш. Солиқ имтиёзлари, солиқларни кечиктириш, солиқни манипуляция қилиш. амортизация сиёсати. Божхона имтиёзлари.
Чет ел инвестицияларини рағбатлантиришнинг молиявий усуллари. Субсидиялар, кредитлар, кредитлар. Молиявий рағбатлантиришнинг инвесторлар томонидан аниқ вазифаларни бажариш билан боғлиқлиги.
молиявий бўлмаган усуллар. Номоддий рағбатлантириш чоралари тизимида махсус иқтисодий зоналарнинг (ЕИЗ) ўрни. Еизларнинг хусусиятлари, уларнинг турлари, ихтисослашуви. Ривожланаётган мамлакатларда Еизларнинг хусусиятлари.
Хорижий инвестицияларни жалб қилишни рағбатлантириш усулларидан фойдаланишнинг замонавий тенденциялари.
Хорижий инвестицияларни жалб қилишнинг янги усуллари. Яширин узатиш усуллари қабул қилувчи мамлакатлардан келган. Transfer нархлари, бошқарув ва лицензия тўловлари, кредитлар бўйича ортиқча фоизлар, филиаллар ўртасидаги тўловларни кечиктириш ва тезлаштириш. Даромадни қоплаш ёки яширин експорт қилишнинг олдини олиш усуллари.
Чет ел капиталини import қилувчи мамлакатлар томонидан қабул қилиш тизими. Саноати ривожланган ва ривожланаётган мамлакатларда хорижий инвестицияларни қабул қилиш тизимининг умумий тавсифи.
Айрим мамлакатлар мисолида хорижий инвесторлар фаолиятининг ташкилий-ҳуқуқий ва молиявий шартлари. Чет ел иштирокидаги корхоналарни ташкил етиш ва фаолият юритишнинг миллий режимидан фойдаланиш.