Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент молия институти сиртқи факультети

Експортни рағбатлантириш соҳасидаги хорижий мамлакатлар тажрибаси
Мамлакатлар експортни давлат томонидан илгари суриш билан боғлиқ турли стратегиялардан фойдаланадилар. Бу кўп жиҳатдан мамлакат иқтисодиётининг ҳолатига, у жойлашган ривожланиш босқичига, дунёдаги умумий иқтисодий ва сиёсий вазиятга боғлиқ. Шунга қарамай, уларнинг сиёсатида експортнинг ўсиши ва унинг тузилишини такомиллаштиришда ижобий натижаларга олиб келган бир қатор муҳим хусусиятларни аниқлаш мумкин.
Бир қатор мамлакатлар илгари ишлаб чиқариш ва товарлар нуқтаи назаридан енг истиқболлиларини аниқлаб, давлат томонидан олиб борилаётган саноат сиёсати асосида ўз експортини рағбатлантирдилар. Бу, қоида тариқасида, бозор ўзгаришларига мос келмайдиган мамлакатлар учун одатий еди.
Баъзи ҳолларда бундай сиёсат ижобий натижалар берди, айниқса ноанъанавий експортни ривожлантириш ёки ишлаб чиқаришни ташкил етиш ва жаҳон бозорларига чиқиш учун катта капитал қўйилмаларни талаб қиладиган замонавий техник жиҳатдан мураккаб маҳсулотларни експорт қилиш ҳақида гап кетганда. Бундай ҳолда, давлатнинг молиявий кўмаги, унинг хусусий капитални сафарбар қилиш, инфратузилмани яратиш бўйича саъй-ҳаракатлари ва бошқалар. катта аҳамиятга ега еди ва нисбатан қисқа вақт ичида експорт тузилмасини такомиллаштиришни таъминлади. Ушбу турдаги сиёсатнинг енг ёрқин намунаси Жанубий Кореядир.
Бироқ, алоҳида тармоқларни рағбатлантириш сиёсати юқори даражадаги хавфни ўз ичига олади. Експортни рағбатлантиришнинг самарадорлиги тўғридан-тўғри експорт учун истиқболли бўлган тармоқлар ва тармоқлар қанчалик аниқланганига боғлиқ. Ушбу соҳадаги маъмурий хатолар бир қатор мамлакатлар учун катта йўқотишларга олиб келди (Жанубий Корея, Таиланд, Сингапур, Малайзия, Индонезия, Бразилияда йирик експорт лойиҳаларидаги муваффақияцизликлар).
Ушбу турдаги сиёсатнинг салбий натижаси ички бозор учун ишлайдиган саноат ва тармоқларнинг кечикиши бўлиши мумкин. Шундай қилиб, ўша Жанубий Корея ички бозорга хизмат кўрсатиш учун бундай ишлаб чиқариш яратилганидан анча олдин рангли телевизорлар билан жаҳон бозорларига чиқди.
Бошқа мамлакатлар кўпроқ бозор механизмларига (ҳам макро, ҳам микроиқтисодий) таянган. Шу билан бирга, баъзи мамлакатлар, масалан, експортга йўналтирилган НИС давлатларининг аксарияти (Тайван, Таиланд, Малайзия) експорт масалаларига деярли аралашмади. Бошқа давлатлар, аксинча, експортчилар учун қулай макроиқтисодий шароитлар яратиш билан бирга, експортни рағбатлантириш бўйича ҳам махсус чора-тадбирларни қўлладилар.
Қоидага кўра, експортнинг ривожланиши ташқи савдони либераллаштириш билан боғлиқ еди. Тўлов ва савдо баланси муаммоларини ҳал қилиш учун фақат баъзи мамлакатлар импортнинг қатъий чекловларига мурожаат қилишга мажбур бўлдилар (масалан, 80-йилларда Жанубий Корея). Аммо бу умумий қоидадан истисно. Шуни таъкидлаш керакки, импортни либераллаштириш мамлакат савдоси ва тўлов балансининг ёмонлашишига ёрдам бериши мумкин. Бундай салбий оқибатларнинг олдини олиш учун мамлакатлар макроиқтисодий тартибга солишнинг бошқа воситаларидан, масалан, валюта курси, солиқ ислоҳоти, хорижий кредитлар ва ёрдамдан фойдаланганлар.
Жаҳон тажрибаси шуни кўрсатадики, експортни рағбатлантириш икки асосий йўл билан содир бўлади: қулай макроиқтисодий муҳитни шакллантириш ва ишлаб чиқарувчилар ва експортчилар учун зарур експорт имтиёзларини яратиш орқали.
Биринчи йўл, албатта, афзалроқдир, чунки у кўп томонлама асосда товарлар ва хизматлар савдосини тартибга солиш билан шуғулланадиган бир қатор халқаро иқтисодий ташкилотлар доирасида ишлаб чиқилган ва қўлланиладиган бозор иқтисодиёти амалиёти ва савдони тартибга солиш қоидаларига кўпроқ мос keladi.va интеграция уюшмалари.
Шу билан бирга, мамлакатдаги вазият ишлаб чиқарувчилар, инвесторлар ва експортчилар учун қулай муҳит яратиш учун макроиқтисодий ўзгаришларни тезда амалга оширишни имконсиз қилиши мумкин. Бундай шароитда експортни ривожлантириш учун махсус имтиёзлардан фойдаланиш експорт ишлаб чиқаришни ривожлантириш ва експортни кенгайтириш муаммосини ҳал қилишнинг самарали усули бўлиши мумкин.
Бироқ, иккинчи ҳолда, иккала вариантнинг комбинацияси мақсадга мувофиқдир (експорт ўсишига қаратилган макроиқтисодий ўзгаришларни амалга ошириш мумкин бўлган даражада). Бундай ўзгаришларнинг енг муҳими, албатта, експортни тўғри ривожлантириш чоралари билан тўлдирилиши мумкин бўлган Реал ёки нисбатан паст валюта курсини сақлашдир.
Експортни рағбатлантириш чоралари давлат даражасида ҳам, минтақавий субъектлар доирасида ҳам (иккинчисининг ваколатлари доирасида) амалга оширилади.
A. експорт ишлаб чиқаришни рағбатлантириш
Давлат кредитор, кафил ва donor сифатида ишлайди.
Рағбатлантириш усуллари:
солиқ имтиёзлари;
субсидиялар;
хусусий инвестицияларни кафолатлаш;
имтиёзли кредитлар;
grant бериш;
инфратузилма масалаларини ҳал қилишда ёрдам;
тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларни рағбатлантириш.
Ташкилий шакллар:
махсус давлат фондларини яратиш;
хусусий муассасалар ресурсларини сафарбар қилиш;
експортни ривожлантириш учун мамлакатда ва хорижий мамлакатларда махсус муассасалар, марказларни яратиш.
Б. експортни рағбатлантириш
Рағбатлантириш усуллари:
Експорт бонуслари (субсидиялар) - бу ҳукумат ёки хусусий муассасалар томонидан експорт қилувчи фирмаларга маълум товарларни чет елга експорт қилиш учун бериладиган молиявий имтиёзлар.
Кўпгина ҳолларда нафақат експорт субсидияланади, балки умуман товар ишлаб чиқариш ҳам яширин протекционистик тўсиқларни яратишни англатади. Субсидиялар, айниқса, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини, бир қатор тайёр маҳсулотларни, шу жумладан капитални талаб қиладиган маҳсулотларни (авиация саноати, кемасозлик) експорт қилишда кенг қўлланилади.
Експорт кредитлари асосан тайёр маҳсулотларга, асосан енг истиқболли муҳандислик маҳсулотларига қўлланилади. Улар узоқ муддатли ва қисқа муддатли кредитларни ўз ичига олади. Кредитлаш махсус фондлардан тўловлар, қайта молиялаш, субсидиялаш ёки суғурта қилиш орқали амалга оширилади. У банклар ва ҳукуматлараро банк ташкилотлари, махсус кредит маблағларини яратиш орқали амалга оширилади.
Експорт суғуртаси експорт кредитлари учун давлат кафолатларини тақдим етиш орқали амалга оширилади. Кафолатлар експорт кредитлари берувчи банкларга берилади. Суғурта нафақат анъанавий тижорат, балки сиёсий хавфларни ҳам қамраб олади. Ҳозирги вақтда у товарлар ва мамлакатларнинг кенг доирасига тааллуқлидир, суғурта шартлари жуда хилма-хилдир. У експорт-Import банки (Ақш), експорт кредитларини кафолатлаш департаменти (буюк Британия) каби махсус муассасалар ёки ушбу мақсадлар учун давлат маблағлари бўлган хусусий суғурта компаниялари (Германия, Белгия) орқали амалга оширилади.
Хом ашё бозорлари бундан мустасно, Россиянинг експортчи сифатида аҳамияти жуда катта бўлган позициялар сони жуда чекланган. Аввало, биз мудофаа ва тегишли товарлар ва технологиялар ҳақида гапирамиз. Шундай қилиб, Россия анъанавий қурол бозорида иккинчи ўринни мустаҳкам егаллаб, дунё еҳтиёжларининг тахминан 10-11 фоизини таъминлайди. Қурол ва ҳарбий техникадан ташқари, Россия анъанавий равишда тўлиқ жиҳозлаш ва чет елда енергия объектларини қуриш бозорида кучли мавқега ега.
Аксарият ҳолларда Россиянинг фуқаролик тайёр маҳсулотлари ва юқори технологияли маҳсулотлар бозорларидаги позициялари жуда заиф. Машинасозлик маҳсулотларини жаҳон експортининг умумий ҳажмида маҳаллий машиналар, ускуналар ва transport воситаларининг улуши 0,4% дан ошмайди ва унинг таннархи кўрсаткичлари ҳозирги кунда янги саноатлашган мамлакатлар учун ўхшаш қийматлардан бир неча баравар кам ва етакчи саноатлашган мамлакатларнинг етказиб бериш ҳажми билан деярли таққосланмайди. Техник ҳамкорлик доирасида махсус техника, машина ва ускуналар етказиб бериш, шунингдек, МДҲ билан ҳамкорлик шартномалари бундан мустасно, ташқи бозорда ҳақиқатан ҳам рақобатбардош бўлган Россия машинасозлик маҳсулотлари ҳажми тахминан 2-3 миллиард долларга баҳоланмоқда. ёки тегишли маҳсулотларнинг жаҳон експортининг мингдан бир қисми. Яқинда Жаҳон банки маълумотларига кўра, Россия ҳар йили 2,5-3 миллиард Ақш долларига тенг юқори технологияли маҳсулотларни експорт қилади, бу ушбу маҳсулотларнинг халқаро савдоси умумий ҳажмининг 0,3 фоизидан ошмайди.
МДҲ мамлакатлари етказиб берувчиларининг (айниқса, ёқилғи, металлар, кимёвий маҳсулотлар каби товарлар учун) ўсиб бораётган ва баъзан адолациз рақобати Россия товарларини чет елда сотиш ҳажмининг камайиши ва шароитларининг ёмонлашишига тобора сезиларли сабаб бўлмоқда.
Алоҳида мамлакат бозорларига нисбатан Россиянинг деярли бутун маҳсулот ассортиментидаги мавқеини заифлаштиришнинг енг фаол жараёни Марказий ва Шарқий Европа мамлакатлари (шу жумладан Болтиқбўйи давлатлари) билан савдода содир бўлади.
Кўпгина ҳолларда, Россия мамлакатнинг mineral ёқилғи бозорларида устун мавқега ега, шу жумладан Марказий ва Шарқий Европа мамлакатлари ва собиқ Совет республикалари умумий енергия импортининг 2/3 қисмини таъминлайди. Ғарбий Европада Финляндияда (жами 40% дан ортиқ), Германия ва Австрияда (тахминан 13%), Францияда (10%) ва бошқа бир қатор мамлакатларда маҳаллий енергия ташувчилар импортига юқори боғлиқлик ривожланган.
Металл ва қимматбаҳо тошлар бозорларида Россия mineral ёқилғидан кейин енг кучли позицияларга ега, шу жумладан собиқ совет республикаларида, бир қатор Европа ва Осиё мамлакатлари бозорларида устунлик қилади (Швеция импортида тахминан 30%, Швейцария ва Ерон импортида 20%, Швейцария ва Ерон импортида 15%). Венгрия). Шунингдек, Россия Финляндия, Япония ва Ветнам (11-12%), Испания, Словения, Ҳиндистон (7-8%), Ақш, Германия, Словакия, Жанубий Корея, Бразилия (5-6%) ва бошқа бир қатор мамлакатлар импортида кучли позицияларни егаллайди.
Кимёвий маҳсулотлар бозорларида Россиянинг мавқеини фақат собиқ совет республикаларига нисбатан устун деб ҳисоблаш мумкин. Шунингдек, Россия енг муҳим етказиб берувчилардан бири бўлган бозорлар мавжуд (масалан, Швеция - 12 йилда тегишли маҳсулотларнинг 2006%, Венгрия - 8%, Финляндия - 6%, Ҳиндистон, Хитой - ҳар бири 4%).
Россия експортчилари Иттифоқи республикалари, Финляндия (барча import тахминан 30%), Швеция (17%), Ерон (20% дан ортиқ) енг ҳукмрон, шу жумладан, ёғоч ва пулпа ва қоғоз маҳсулотлари бозорлари сезиларли Россия таъсир кўрсатади. Шу билан бирга, Россия Япония (импортнинг 10%), Болгария ва Хитой (ҳар бири 9%), Венгрия ва Ҳиндистон (ҳар бири 5%), Полша, Словакия ва Жанубий Корея (ҳар бири 4%) бозорида кучли мавқега ега.).
Россия тўқимачилик бозорларида деярли мавжуд емас, собиқ Совет республикалари бундан мустасно, у ерда импортнинг сезиларли улушини таъминлайди, шунингдек Швеция (барча импортнинг тахминан 4%) ва Финляндия (1,5%).
Россия машиналар, ускуналар ва transport воситалари, шунингдек, бошқа тайёр маҳсулотлар бозорида кам намоён бўлади. Россия бу соҳада фақат собиқ Совет республикаларида кучли мавқега ега ва жуда чекланган миқдордаги бозорларда ички таъминот нисбатан муҳим рол ўйнайди: Болгария( барча машина ва ускуналар импортининг 7%), Швеция ва Ерон учун (ҳар бири 3%), Словакия, Чехия ва Ветнам (1-2%).
Import қилувчи мамлакатлар томонидан капитални жалб қилишни рағбатлантириш усуллари
Кўпгина мамлакатлар амалиёти капитални жалб қилишни рағбатлантиришнинг universal усулларини ишлаб чиқди, улар одатда қуйидаги гуруҳларга бўлинади:
* Иқтисодий рағбатлантириш
* Молиявий рағбатлантириш
* Молиявий бўлмаган имтиёзлар
UNCTAD ва ОЕCД инвестицияларни рағбатлантиришни мамлакатнинг иқтисодий аҳволига, иқтисодий сиёсатнинг ўзига хос мақсадига, алоҳида молиявий ва саноат гуруҳлари манфаатларига ва бошқаларга қараб инвестиция қарорларига таъсир кўрсатишга ёки фойданинг кўпайишига олиб келадиган ҳар қандай давлат чораси сифатида белгилайди.
Штатлар турли хил чора-тадбирлар ёки усуллардан фойдаланган ҳолда, бир томондан, чет елдан капитал жалб қилишга интилади, аммо бу инвестициялар қабул қилувчи мамлакат манфаатдор бўлган соҳаларга ва соҳаларга йўналтирилганлигига ишонч ҳосил қилади. Бошқа томондан, Давлат миллий фирмаларга чет елга сармоя киритишга имкон беришга интилади, аммо тўлов баланси имкониятлари билан таъминланган чегаралар доирасида ва ички молиялаштириш еҳтиёжларига зарар етказмасдан.
Иқтисодий усулларга қуйидагилар киради:
* Солиқ имтиёзлари.
* Амортизация сиёсати ва, авваламбор, тезлаштирилган амортизация сиёсати билан боғлиқ имтиёзлар.
Масалан, тезлаштирилган амортизацияни ҳисобдан чиқариш Австрияда кенг қўлланилади, бу еса хорижий инвесторларга фойданинг бир қисмини амортизация фондига яшириш имконини беради ва шу билан уни солиқлардан озод қилади. Натижада, Австрияда 90-асрнинг 20-йилларида амортизация ўртача молиялаштирилди 2/3 ялпи инвестициялар. Тезлаштирилган амортизация ҳисобдан чиқарилиши асосий воситаларнинг бозор ва баланс қиймати ўртасида сезиларли тафовутларни келтириб чиқаради. Натижада, китоб қиймати кам баҳоланади. Асосий воситаларни бозор нархларида сотиш қўшимча фойда олиш имконини беради, бу қоидаларга мувофиқ фақат янги инвестициялар учун ишлатилиши мумкин.
* Божхона сиёсати билан боғлиқ имтиёзлар.
Божхона сиёсатининг мақсади миллий товар бозорларини салбий ташқи таъсирлардан ҳимоя қилишдир. Amerika Қўшма Штатлари, Европа Иттифоқи мамлакатлари каби ривожланган мамлакатларда сиёсат одатда import қилинадиган товарларга божхона тўловларини жорий етишга қисқартирилади, гарчи import квоталари баъзан айрим мамлакатларнинг айрим товарларига нисбатан қўлланилиши мумкин (ҳозир, масалан, тўқимачилик ривожланаётган мамлакатлар). Кам ривожланган мамлакатларда експорт божлари ва/ёки квоталар ҳам қўлланилади. Import қилишда божхона тўловларидан ташқари ҚҚС ҳам олинади (агар бу мамлакатда мавжуд бўлса). Одатда, import божларини белгилашда у ёки бу имтиёзлар тизими қўлланилади, яъни.бож ставкалари товар келиб чиққан мамлакатга қараб бир томонлама ёки халқаро шартномалар асосида фарқланади (масалан, кўплаб ривожланаётган мамлакатлардан Европа Иттифоқига божсиз import). Мамлакат бошқа давлатлар билан божхона Иттифоқига кириши мумкин. Масалан, Кипр енди Европа Иттифоқи билан божхона Иттифоқида. Бу шуни англатадики, божхона қонунчилиги бирлаштирилди ва божлар қисман бекор қилинди, аммо чегарада божхона назорати сақланиб қолмоқда. Европа Иттифоқи мамлакатлари ягона божхона майдонини ташкил қилади. Бу шуни англатадики, Иттифоқ мамлакатлари ўртасида товарлар ҳаракати чекловларсиз, божхона назорати ва божларни йиғишсиз амалга оширилади.
Ускуналар, хом ашё ва бутловчи қисмлар импорти учун божхона тўловларидан озод қилиш, шунингдек товарларни қайта ишлаш даражасига қараб import божхона тўловлари даражасини тартибга солиш тизими қўлланилади. Шундай қилиб, Россияда кўпгина хом ашё ва компонентлар учун камида 5% ставка белгиланади. Тайёр маҳсулотлар учун бу 2-5 баравар юқори. Бу Россияда тайёр маҳсулот ишлаб чиқариш учун ишлаб чиқариш қувватларини ривожлантиришга хорижий капитални жалб қилиш учун зарур шарт-шароитларни яратади.
Бундан ташқари, инвестиция товарлари учун рағбатлантирувчи божларни жорий етиш, шунингдек, еркин омбор режимини кенгроқ қўллаш қўлланилмоқда. Бу рақобатбардош ва import ўрнини босувчи маҳсулотлар ишлаб чиқаришни ривожлантириш учун асос бўлиши мумкин бўлган еркин ва ишлаб чиқариш туридаги еркин омборларни яратишни назарда тутади.
Солиқ имтиёзлари усуллари асосий ўринни егаллайди.
Чет ел капитали учун рақобатлашадиган, қабул қилувчи мамлакатлар бир неча йил давомида хорижий инвесторлар учун солиқ таътилларини белгилайдилар. Ҳозирда улар Гонконгдаги енг узун ҳисобланади, бу ерда баъзи соҳаларда улар 10 йилгача етиб боради. Аммо, қоида тариқасида, имтиёзли давр чет ел иштирокидаги корхона фаолият бошлаган кундан бошлаб 3-5 йилни ташкил қилади.
Инвесторлар барча тўғридан-тўғри ва баъзан билвосита солиқлардан озод қилиниши мумкин, агар иккинчиси компаниянинг ишлаб чиқариш қувватларини ривожлантириш жараёнида етарли рақобатбардошликка еришишига тўсқинлик қилса.
Солиқ имтиёзларининг шаклларидан бири бу янги инвестицияларни солиқдан озод қилишдир.
Кўпгина мамлакатларда умумий фойда ишлаб чиқаришга қайта инвестиция қилинган, пасайтирилган ставка бўйича солиққа тортиладиган ёки ҳатто солиқ солинадиган фойда миқдоридан чегириб ташланадиган фойдаларга имтиёзли солиққа тортишдир.
Шунингдек, инвестицияларни солиққа тортиш, масалан, асосий капитални яратишга мораторий бўлиши мумкин. Албатта, бошқа имтиёзлар қўлланилади. Ҳар қандай мамлакат солиқ тизимини белгилашда, албатта, бошқа мамлакатларда қўлланиладиган тизимни ҳисобга олади.
Ҳозирги вақтда ғарбда солиқ тизимини соддалаштириш масалалари муҳокама қилинмоқда. Хусусан, солиқларни соддалаштиришга бир қатор ёндашувлар муҳокама қилинади, улар орасида:
* Харажатлар бўйича ягона солиқ тизимига ўтиш масаласи кўриб чиқилмоқда
Бундай ёндашув билан фуқароларнинг фақат истеъмол харажатлари солиққа тортилади, фуқаролар ва юридик шахсларнинг барча турдаги жамғармалари ва инвестициялари ижтимоий фойдали ва давлат томонидан қўллаб-қувватланадиган солиқлардан тўлиқ озод қилинади.
* Солиқ ставкаларини камайтириш
Бу жараён ривожланаётган ва ривожланган деярли барча мамлакатларда содир бўлмоқда. Бундай мамлакатлардаги компаниялар ишлаб чиқариш харажатларида солиқ компонентининг камайиши туфайли ўз маҳсулотларини жаҳон бозорида енг муваффақиятли сотадилар. Ҳозирги вақтда оқилона ва чекланган солиқ сиёсатини олиб бораётган мамлакатлар жаҳон инвестиция бозорида афзалликларга ега. Таҳлил ушбу мамлакатларнинг аксариятида кўрсатганидек:
Халқаро солиқ ставкалари global ўртача даражадан паст даражада белгиланади. Прогрессив солиқ ставкаси даромад олувчиларнинг асосий қисмига тааллуқли емас.
Ишлаб чиқаришга инвестициялар ва фуқаролар ва корхоналарнинг самарали жамғармалари солиқ солинадиган базани ҳисоблашнинг бундай қоидалари ўрнатилди.
Аммо солиқ ставкаларининг пасайиши ва баъзи ҳолларда барча солиқларнинг тўлиқ бекор қилиниши мамлакатлараро солиқ муносабатларида муаммоларга олиб келади.
Юқори ривожланган мамлакатлар учун солиқ рақобатида ривожланаётган мамлакатларга қаршилик кўрсатиш қийин, шунинг учун миллий пойтахтлар юқори солиққа тортиладиган асосий мамлакатлардан олиб ташланади ва шу билан трансмиллий мамлакатларга айланади. Капиталдан кейин бошқа ресурслар ҳам паст солиқли мамлакатларга ўтказилади:
* Замонавий ишлаб чиқариш
* Охирги технологиялар
* Ишчи кучи ва бошқалар.
Буларнинг барчаси капиталнинг манба мамлакатларида солиқ тушумлари ва танқислигининг пасайишига олиб келади. Хусусан, Европа минтақасида ишсизлик ошди, сотиб олиш қобилияти ва истеъмол даражаси камайди. Бунга анти-глобалистик ҳаракат жавоб бўлган деб ишонилади.
Ишлаб чиқариш оқимидан солиқ йўқотишлари import бўйича божхона тўловларининг кўпайишини қоплаши мумкин, аммо юқори ишсизлик ва аҳолининг истеъмол талабининг пасайиши билан бундай чоралар мамлакатнинг ижтимоий-сиёсий аҳволини ёмонлаштириши мумкин. Бундан ташқари, аксарият давлатларнинг иқтисодий сиёсати тўғридан-тўғри қарама-қарши тенденцияларга ега.
Ва ниҳоят, амалиёт шуни кўрсатадики, сўнгги йилларда Европада ва Россияда корпоратив солиқларнинг камайиши капитал парвоз жараёнини тўхтатмади.
Бугунги кунда дунёда инвестиция жозибадорлиги юқори бўлган кўплаб ҳудудлар мавжуд, бу ерда солиқлар анча паст ёки умуман йўқ. Дунёнинг иқтисодий марказлари жануби-Шарқий Осиё ва Жанубий Amerika томон силжиган деб ҳисоблашади. Бундай шароитда ушбу муаммони ҳал қилишнинг ягона йўли фақат ишлаб чиқарувчиларга солиқларни тўлиқ бекор қилиш ва йўқотилган солиқ тушумларини истеъмолчиларга компенсацион ўтказиш бўлиши мумкин. Фақат бу ҳолатда капитал експорти иқтисодий жиҳатдан амалий бўлмайди.
Шундай қилиб, солиқ тизимини соддалаштиришнинг биринчи вариантига қайцак, ишлаб чиқарувчиларга солиқларни истеъмолчиларга солиқлар билан алмаштириш солиқ юкини ишлаб чиқарувчидан истеъмолчига ўтказиш емас. Нарх ҳар доим ишлаб чиқарувчилар учун солиқни ўз ичига олади. Фақат соф фойда маржаси тахминан ўзгаришсиз қолади.
Солиқ имтиёзлари капиталнинг кириб келишига, давлатнинг иқтисодиётнинг хиралашишини камайтиришга қаратилган ташқи ва ички саъй-ҳаракатларига самарали ҳисса қўшади, деган хулосага келди. Иқтисодиётнинг шаффофлиги юқори иқтисодий ўсиш ва корпоратив рентабелликка ега бўлган мамлакатларга хос еканлигини таъкидлайди, бу ерда давлатлар иқтисодий соҳадаги ҳар қандай ўзгаришларни доимий равишда кузатиб борадилар. Масалан, Швеция, Дания, Япония ва Ақшда йирик иқтисодий лойиҳаларни амалга оширишда расмийларнинг саволларидан қочиш жуда қийин.
Шаффофлик индикаторидан фойдаланиш жаҳон амалиётида нисбатан яқинда тарқалди. Шаффофлик режими инвесторларни қабул қилувчи мамлакатларнинг инвестиция режимларидаги ўзгаришлар тўғрисида ўз вақтида хабардор қилишни, шу жумладан нашрлар орқали ёки хорижий инвесторларга инвестиция режимлари тўғрисидаги маълумотларни, амалдаги қонунчиликни, унга киритилган ўзгартириш ва қўшимчаларни ва бошқаларни етказишнинг бошқа усуллари орқали ўз вақтида хабардор қилишни назарда тутади.
Ҳар йили дунёнинг 35 мамлакатида шаффофлик таҳлилини ўтказади.
Иқтисодиётнинг шаффофлигини тавсифловчи бир қатор индекслар (5) мавжуд.
Енг юқори шаффофлик кўрсаткичларига ега мамлакатлар кўпроқ хорижий инвестицияларни жалб қилишини кўрсатадиган ҳисоб-китобларни амалга оширди.
Молиявий усуллар:
* Субсидиялар
* Кредитлар
* Паст фоизли кредитлар ва уларни тақдим етиш кафолатлари
* Ва ҳоказо.
Қоида тариқасида, шу тарзда ажратилган маблағларнинг асосий қисми махсус давлат ёрдамига муҳтож бўлган соҳаларга тўғри келади, аммо бундай қўллаб-қувватлаш одатда давлат томонидан тақдим етилган маблағлар билан бир қаторда хусусий манбалардан катта миқдорда бўлиши шарти билан амалга оширилади.лойиҳага сармоя киритилади.
Бундай соҳалар одатда:
* мамлакатнинг муайян ҳудудларини ривожлантириш, қоида тариқасида, тушкунликка тушди
* айрим тармоқларни ривожлантириш
* янги иш ўринлари яратиш.
Масалан, Испанияда субсидиялар ёки грантлар хорижий капитални жалб қилиш учун асосий рағбат бўлиб хизмат қилади. Иккинчиси ҳукуматнинг иқтисодий дастурида тегишли айрим географик Испания жойларда ва иқтисодиёт тармоқларида ҳам хорижий ва маҳаллий инвесторлар томонидан инвестициялар учун тақдим етилади.
Субсидиялар ер участкаларини сотиб олиш, қурилиш, бинолар ва жиҳозларни сотиб олиш, кадрлар тайёрлаш учун ишлатилиши мумкин. Иқтисодий тушкунлик ҳолатидаги аксарият минтақаларда субсидиялар лойиҳалар нархининг 75 фоизини қоплаши мумкин. Бундан ташқари, саноатнинг кенг доираси учун субсидиялар тақдим етилади: тог ъ - кон саноати ва ишлаб чиқариш, айниқса илғор технологиялар, озиқ-овқат, қишлоқ хўжалиги, логистика, туризм.
Чет ел капиталини жалб қилишни иқтисодий ва молиявий рағбатлантириш усуллари жуда хилма-хилдир. Улар сиёсий, иқтисодий ва бошқа шароитларга қараб турли мамлакатларда сезиларли даражада фарқланади. Аммо сўнгги йилларда танланган устуворликлар ва мавжуд ўз ресурсларига қараб, кўплаб мамлакатлар ҳукуматлари кўриб чиқилган рағбатлантириш усулларини (иқтисодий, солиқ, молиявий) бирлаштирмоқда.
Капитални жалб қилишни рағбатлантиришнинг молиявий бўлмаган усуллари ҳам муҳим рол ўйнайди. Чет еллик investor фақат яхши инвестиция муҳити ва тегишли шароитларга ега бўлган мамлакатга боришига шубҳа йўқ.
Молиявий бўлмаган рағбатлантириш усуллари хорижий инвесторнинг самарали ишлаши учун шароит яратишга қаратилган бўлиб, инвесторга ишлаб чиқариш, ахборот ва бошқарув хизматларининг зарур омилларини тақдим етишни ўз ичига олади. Transport, алоқа ва бошқа коммуникацияларни ривожлантиришга қадар, яъни. инфратузилмани яратиш.
Молиявий бўлмаган имтиёзлар орасида еркин иқтисодий зоналар алоҳида ўрин тутади. Дунё бундай зоналарнинг ишлашида катта тажриба тўплаган. Венеция, Odessa-енг қадимги ФЕЗ.
ФЕЗНИНГ кўп навлари бор(ФЕЗНИНГ 20 дан 27 гача номлари). Кенг маънода Еизлар деганда имтиёзли солиқ, божхона ва Қонунчилик режимлари туфайли investor учун қулай иқтисодий муҳит яратиладиган давлат томонидан белгиланадиган ҳудудлар ёки ҳудудлар тушунилади. Мавжуд таърифларга, хусусан, 1973 йилдаги Киото Конвенциясига ва ишлаш амалиётига кўра, бундай зоналар, биринчи навбатда, тўлиқ ёки қисман бепул, яъни. товарлар, хизматлар, интеллектуал мулк, инвестициялар ва одамларнинг (меҳнат ва мутахассисларнинг) жаҳон бозорини давлатнинг чекланган ҳудудидан ажратиб турадиган давлат ва божхона чегаралари бўйлаб тўсиқсиз ҳаракатланиши.

Ўзбекистон иқтисодиётини қайта ташкил етиш ва модернизация қилиш йўлида турган асосий муаммолардан бири бу хорижий инвестицияларни жалб қилиш ва Ўзбекистон иқтисодиётининг кўп соҳаларда сезиларли технологик қолоқлигини ҳисобга олган ҳолда, Ўзбекистон зудлик билан янги технологияларни олиб келадиган хорижий капиталга муҳтож. Ўзбекистонга замонавий бошқарув усуллари, шунингдек, мамлакат иқтисодиётини тиклашда катта рол ўйнашга қодир бўлган ички инвестицияларни ривожлантиришга кўмаклашиш.

Жаҳон амалиётида хорижий капитални жалб қилиш учун қуйидаги чоралар қўлланилади:
1) солиқ имтиёзлари - тўғридан-тўғри солиқ имтиёзларини белгилаш, капитал қўйилмалар бўйича солиқларни кечиктириш, асбоб-ускуналар, хом ашё, бутловчи қисмлар ва бошқаларни олиб киришда божхона тўловларидан озод қилиш;
2) субсидиялар, кредитлар ва уларни тақдим етиш кафолатлари шаклида хорижий инвестицияларни рағбатлантиришнинг молиявий усуллари. Молиявий имтиёзларни таъминлаш муайян ҳудудларга, иқтисодиёт тармоқларига ва бошқаларга боғлиқ;
3) молиявий бўлмаган усуллар хорижий капиталнинг самарали фаолият юритиши учун шарт-шароитлар яратишга қаратилган (ишлаб чиқариш омиллари, ахборот билан таъминлаш, transport ва бошқа коммуникацияларни ривожлантириш, махсус иқтисодий зоналарни яратиш). Саноати ривожланган мамлакатлар молиявий рағбатлантиришни қўллаб-қувватлайди. Ривожланаётган мамлакатлар солиқ чораларини кўпроқ танлашади, бу биринчи навбатда молиявий ресурсларнинг етишмаслиги билан боғлиқ.
Субсидия (лотинча субсидиум — ёрдам, қўллаб-қувватлаш) — давлат ёки маҳаллий бюджет маблағлари, шунингдек, юридик ва жисмоний шахсларга, маҳаллий ҳокимият органларига, бошқа давлатларга махсус маблағлар ҳисобидан бериладиган нақд ёки natura шаклида бериладиган нафақа.
Тўғридан-тўғри субсидиялар fundamental илмий тадқиқот ва тажриба конструкторлик ишларини (грантлар) молиялаштириш, ишлаб чиқаришга янги техникани жорий етиш ва кадрларни қайта тайёрлаш учун фойдаланилади. Бир томондан, субсидиялар истиқболли тармоқларнинг ривожланишини рағбатлантириши мумкин, иккинчи томондан, улар рентабел бўлмаган, лекин стратегик аҳамиятга ега бўлган корхоналарни қўллаб-қувватлаши мумкин (давлатнинг бозор иқтисодиётига аралашувининг барча оқибатлари билан). Бундан ташқари, субсидиялар енг қолоқ ҳудудларда иш ўринларини яратиш учун ишлатилади. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши компенсация тўловлари орқали субсидияланади.
Кредит (лот. cредитум - лот. cредере - ишонч) - икки томон ўртасидаги иқтисодий муносабатлар, бунда бир томон бошқа томонга тўлов, шошилинчлик, тўлов шартларида қийматларни ўтказади. Бошқа шартлар ҳам мумкин, масалан, мақсадли фойдаланиш, хавфсизлик ва бошқалар.
Ўзбекистон иқтисодиётни қайта қуриш учун зарур бўлган хорижий капитални фақат унга инвестиция қилиш учун шароитлар капитални жалб қилиш соҳасида рақобатлашаётган мамлакатларга қараганда яхшироқ бўлган тақдирдагина олиши мумкин. Бундан ташқари, доимий равишда потенциал инвесторларни излаш ва фаол ахборот ва реклама тадбирларини амалга ошириш, улар учун Ўзбекистон бозорига киришни очиб бериш керак.
Давлат томонидан инвестиция фаоллигини ошириш учун қулай шарт-шароитлар яратилиши макро ва микроиқтисодий даражадаги такрор ишлаб чиқариш жараёнларига мақсадли таъсир кўрсатишни назарда тутади. Давлатнинг инвестицион ролини фаоллаштириш янги ва самарали тарзда намоён бўлиши керак бўлган енг муҳим соҳа бу пул-кредит соҳасидир.
Инвестицияларнинг барқарор тикланишини таъминлаш, биринчи навбатда, иқтисодиётни монетаризация қилиш даражасини ошириш, пул массасидаги номутаносибликларни бартараф етиш, фоиз ставкаларини пасайтириш, тўлов тизимини тиклаш, долларсизланиш ва миллий валютанинг ролини оширишни назарда тутади.
Пул оқимларини мақсадли тартибга солишнинг муҳим воситаси бу фоиз ставкалари динамикасига давлат таъсиридир. Демак, инвестицияларни фаоллаштириш мақсадида устувор деб топилган тармоқлар ва лойиҳаларни қўллаб-қувватлаш имтиёзли ставкаларда кредитлаш йўли билан амалга оширилиши мумкин. Шу билан бирга, имтиёзли кредитлар ҳаракати давлат тараққиёт банклари тизими орқали маблағлардан мақсадсиз фойдаланиш ва молиявий чайқовчиликни истисно қилган ҳолда қатъий назорат ўрнатган ҳолда амалга оширилиши керак.
Пул массаси таркибини такомиллаштириш муомаладаги нақд пул улушининг камайиши билан ҳам боғлиқ бўлиб, бу иқтисодиётнинг барча тармоқларида нақд пул ҳисоб-китобларига қаттиқ чекловлар жорий етишни, ҳисоб-китобларни янада компютерлаштиришни, нақд пулсиз пул муомаласини кенгайтиришни тақозо етади. тўлов айланмасининг шакллари. Банк секторининг иқтисодий маконини кенгайтириш имконини берувчи мазкур тадбирларнинг амалга оширилиши банкларнинг инвестисия салоҳиятини оширишга хизмат қилади.
Иқтисодий сиёсатнинг еълон қилинган устувор йўналишларига мувофиқ аввалги тартибга солиш тизимини қайта кўриб чиқиш банк секторига таъсир кўрсатиш шакллари ва усулларини ўзгартиришни, банкларнинг иқтисодиётга инвестиция функсияларини амалга оширишни ҳисобга олган ҳолда банк тизимини таркибий ўзгартиришни назарда тутади. Қайта тузилган банк тизими юқори ишончлилик, бошқарувчанлик ва инвестицияга йўналтирилганлик талабларига жавоб бериши, саноат тармоғи учун қулай бўлган фоиз ставкаларида кредит ресурслари билан таъминлашнинг зарур даражасини кафолатлаши керак. Бироқ, банк тизими ишлаб чиқаришни ривожлантиришга инвестициялар оқимини таъминлаш имкониятига ега бўлиши учун тегишли макроиқтисодий шароитларни яратиш керак.
Банк тизимининг инвестиция фаоллигини оширишда инвестицияларни рағбатлантириш ва суғурталаш тизимини яратиш катта аҳамиятга ега. Ишлаб чиқариш соҳасида кредит ва инвестиция таваккалчилиги юқори бўлган инвестиция лойиҳаларига банклар томонидан узоқ муддатли кредитлар бериш шартларидан бири давлат кафолатларининг мавжудлиги ҳисобланади.
Тижорат банкларининг ишлаб чиқариш инвестицияларини кўпайтиришга ёрдам берадиган чора-тадбирлар қаторига захирадан ажратмалар ва имтиёзли солиққа тортиш нормаларини ҳам киритиш мумкин.
Инвестицияларни рағбатлантириш учун имтиёзли солиққа тортиш имкониятларидан инвестиция активлари миқдори бўйича солиқ солинадиган базани қисқартириш, паст фоиз ставкалари бўйича узоқ муддатли кредитлар бериш шарти билан банк фойдасига имтиёзли солиқ солишни қўллаш, даромад солиғи бўйича имтиёзлар бериш каби усуллар мавжуд. банкларнинг инвестицион кредит ресурсларини ажратишдан кўрган зарарларини қоплаш.
Солиқ сиёсати соҳасида ишлаб чиқариш соҳасида инвестиция фаолиятини фаоллаштириш учун қулай шарт-шароитлар яратиш инвестицияларни амалга оширишда солиқ имтиёзлари самарадорлигини оширишни назарда тутади. Солиқ имтиёзлари қуйидаги шаклларда амалга оширилиши мумкин: ўз ишлаб чиқариш базасини ривожлантириш ва уй-жой қурилишини молиялаштириш учун капитал қўйилмаларни молиялаштириш учун фойдаланиладиган фойданинг бир қисмини солиққа тортишдан озод қилиш; таъсири солиққа тортиш натижаларига таъсир қилувчи харажатлар билан боғлиқ бўлган чегирмалар; солиқ имтиёзлари; солиқ таътиллари.
Ғарб амалиётида кенг тарқалган солиқ имтиёзларининг самарали тури бу инвестицион солиқ имтиёзидир. Унда фойда (даромад) солиғи, шунингдек, ҳудудий ва маҳаллий солиқлар бўйича тўловларни маълум муддатда ва рухсат етилган чегараларда камайтириш, сўнгра кредит суммаси ва ҳисобланган фоизларни босқичма-босқич тўлаш назарда тутилган. Бошқа турдаги имтиёзлардан фарқли ўлароқ, солиқ инвестиция кредити солиқ мажбуриятини тўғридан-тўғри камайтириш вазифасини бажаради ва солиқ тўловчининг мулкий ҳолатини кўпроқ ҳисобга олади. Агар солиқ имтиёзларидан фойдаланиш даромадлари юқори ставкалар бўйича солиққа тортиладиган солиқ тўловчилар учун фойдалироқ бўлса, у ҳолда инвестиция солиқ имтиёзларидан фойдаланиш паст даромадли солиқ тўловчилар учундир.
Ўзбекистонда инвестицион солиқ кредитини қўллаш тартиби "Инвестиция солиғи кредити тўғрисида" Federal қонун билан белгиланади. Солиқ кодексида инвестицион солиқ имтиёзлари иқтисодиётнинг реал секторига инвестицияларни рағбатлантиришнинг асосий тури сифатида қаралади. Бундай кредит олишнинг учта сабаби бор:
- ташкилот томонидан илмий-тадқиқот ва тажриба-конструкторлик ишларини олиб бориш ёки ўз ишлаб чиқаришини техник жиҳатдан қайта жиҳозлаш;
- жорий етиш ёки инновацион фаолиятни амалга ошириш, шу жумладан янги яратиш ёки қўлланиладиган технологияларни такомиллаштириш, шунингдек, янги турдаги хом ашё ёки материаллардан фойдаланиш;
- ҳудудни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш бўйича алоҳида муҳим топшириқни ташкилот томонидан бажариш ёки у томонидан аҳолига ўта муҳим хизматлар кўрсатиш.
Биринчи ҳолда, инвестиция кредити миқдори илмий-тадқиқот ёки техник қайта жиҳозлаш учун сотиб олинган асбоб-ускуналар қийматининг 30 фоизига тенг бўлиши мумкин. Бошқа ҳолларда, кредит миқдори ваколатли organ ва манфаатдор ташкилот ўртасидаги келишув билан белгиланади.
Корхона турли сабабларга кўра, маълум чекловларни ҳисобга олган ҳолда бир нечта инвестиция солиқ имтиёзларини олиши мумкин. Хусусан, ҳар бир ҳисобот даврида солиқ тўловлари камайтириладиган суммалар инвестиция солиғи бўйича кредит шартномалари мавжудлиги ҳисобга олинмаган ҳолда белгиланган тўловларнинг 50 фоизидан ошмаслиги керак. Солиқ даврида тўпланган кредит суммаси ушбу давр учун ташкилот томонидан тўланиши керак бўлган солиқ суммасининг 50 фоизидан ошмаслиги керак.

Хулоса
Експортни рағбатлантириш замонавий шароитда кўплаб мамлакатлар савдо сиёсатининг муҳим қисмидир. Експортни рағбатлантириш фаол ташқи савдо сиёсатини олиб боришни англатади. Сўнгги йилларда бу биринчи навбатда ривожланаётган мамлакатлар ва ўтиш даври иқтисодиётига ега мамлакатларга тегишли.
Експортни рағбатлантириш сиёсати, қоида тариқасида, маълум ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий шароитларда савдо сиёсатининг фақат бир босқичидир. Ривожланаётган мамлакатларда експортни рағбатлантириш сиёсати уларни саноатлаштиришнинг турли босқичларида амалга оширилди, бу еса сиёсатни амалга ошириш шакллари ва усулларида чуқур из қолдирди.
Експортни рағбатлантириш import сиёсати билан чамбарчас боғлиқ. Импортни тартибга солиш соҳасидаги бир қатор чора-тадбирлар import божларини камайтириш, импортнинг миқдорий чекловларини бекор қилиш орқали експорт учун ишлаб чиқарилган товарлар нархи ва сифатига бевосита таъсир кўрсатиши мумкин.
Експортни рағбатлантириш сиёсати мамлакатларнинг саноат сиёсати билан ҳам боғлиқ. Експортни рағбатлантириш бўйича савдо сиёсати чора-тадбирлари миллий, шу жумладан експорт ишлаб чиқаришни ривожлантириш чораларини ўз ичига олади. Ўз навбатида, давлат алоҳида експорт тармоқлари, тармоқлар, минтақаларнинг ривожланишига мақсадли таъсир кўрсатиши мумкин.
Експорт ва експорт ишлаб чиқаришни рағбатлантиришнинг муҳим йўналиши тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларни (ФДИ) жалб қилишга қаратилган чора-тадбирлар мажмуидир. ФДИНИ жалб қилиш сиёсати махсус експорт зоналарини яратишни, чет ел инвестициялари иштирокидаги експорт қилувчи корхоналар учун солиқ имтиёзлари орқали експортни рағбатлантиришни ёки зарурий шарт сифатида "експорт" компонентини киритишни назарда тутади.