Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат низомий номидаги тошкент давлат педагогика университети

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
ТОШКЕНТ ДАВЛАТ НИЗОМИЙ НОМИДАГИ ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ПЕДАГОГИКА УНИВЕРСИТЕТИ
БОШЛАНҒИЧ ТАЪЛИМ ФАКУЛТЕТИ
БОШЛАНҒИЧ ТАЪЛИМ ПЕДАГОГИКАСИ ВА ПСИХОЛОГИЯСИ КАФЕДРАСИ
ҳисобот
ПСИХОЛОГИЯ ҲАҚИДА
": «Ўқитувчилик фаолиятида касбий мотивацияни ривожлантириш"мавзусида»

Томонидан тайёрланган: ЧОИ KARINA
СТУДЕНТКА 1 КУРСА 105СИРТҚИ БЎЛИМНИНГ 1-ГУРУҲ 105-КУРС ТАЛАБАСИ ЗАОЧНОГО ОТДЕЛЕНИЯ
Қабул қилди: САЛАЕВА МУБОРАК САБУРОВНА
Тошкент-2022
Режа:

1. 
   Мотивацион асос.
   
2. 
   Таркиб ва операцион компонент.
   
3. 
   Психологик ва педагогик тайёргарлик.
   
4. 
   Касбда ижодий ёндашувларни амалга ошириш.
   
5. 
   Ўқитувчи-психолог фаолиятининг асосий йўналишлари.
   

Мотивация ва ўқитувчилик фаолиятига тайёрлик асосий (асосий) ва махсус (касбий) ваколатлар тўпламидан ташқари ўқитувчининг касбий ваколатлари таркибига киритилган. Касбий ва педагогик компетенциянинг таркибий қисмларини назарий ўрганиш натижалари шуни кўрсатадики, Н. V. Кузмина, А. K. Маркова, В. A. Adolf, Ю.G.Татурва О. G. Ларионова мотивацион компонентни компетенция тузилмасининг мажбурий елементи сифатида аниқлайдилар. A. A. Вербицкий ва О. B. Ермакова ҳам касбий ва педагогик компетенциянинг енг муҳим таркибий қисми бўлган талабалар фаолиятининг мотивацион асосига еътибор қаратадилар. Бу ўқув фаолиятини ижтимоий ва амалий фаолиятга айлантириш жараёнида когнитив ва фаолият мотивларининг ўзаро шартли ривожланиши. Компетенция тушунчаси когнитив ва операцион-технологик компонентларни, шунингдек, мотивацион, естетик ва ижтимоий компонентларни ўз ичига олади. "Бу мавзуни ўз фаолияти билан боғлаш, психологик касбий ва фаолият таркибий қисмларини амалга ошириш, биринчи навбатда ижтимоий ёки касбий ҳақиқатга мурожаат қиладиган "билим, кўникма, қобилият" конструкциясининг чекловларини бартараф етиш имконини беради."
V. A. Adolf ўқитувчиларнинг касбий ваколатлари таркибидаги мотивацион, мақсадларни белгилаш, таркиб-операцион ва шахсий таркибий қисмларни белгилайди.
Ўқитувчининг касбий компетенциясининг мотивацион компоненти уларнинг мотивацион кучлари, айрим истеъмолчилар, даъволар ва рағбатлантириш тизими билан белгиланади.
Ўқитувчининг касбий компетенциясининг мақсадни белгиловчи таркибий қисмига унинг педагогик менталитети ва дунёқарашининг устун томони, унинг мазмуни педагогик фаолият қийматини ўзгартиришга қаратилган шахсий маънолари тизими киради.

Касбий компетенциядаги контент-операцион компонент уни ижодкор, тадқиқотчи ва дизайнер сифатида тавсифлайди.
Шахсий компонентда маълум бир усулни қабул қилиш-қабул қилмаслик, ориентация табиати ва ижодий салоҳият ажралиб туради .
Ўқитувчи фаолиятининг мотивацион томонига ва унинг ижодий қобилиятларига алоҳида еътибор қаратилади, чунки касбий фаолиятнинг процессуал ва мотивацион-потребностнымеҳтиёж компоненти ўртасида бевосита боғлиқлик мавжуд: "касбий мотивация қанчалик кучли ва барқарор бўлса, профессионаллик кўрсаткичлари шунчалик юқорибўлади" .
Олий таълим тизимида талабаларнинг психологик-педагогик тайёргарлигининг ўзига хос хусусиятларини ва уларнинг мотивацияси диагностикаси натижаларини ҳисобга олган ҳолда, Е. V. Андриенко талабаларнинг ўқув ва когнитив фаолияти мотивациясини сақлаш, шакллантириш ва мустаҳкамлаш учун қуйидаги имкониятларни белгилайди:

• 
  мотивация турини ўзгартириш (муваффақиятли вазият).
  
• 
  ўқув ва когнитив фаолият турларини кенгайтириш ва ўзгартириш(таълимнинг интерактив шакллари, инновацион технологиялар ва мустақил ишларни мақбул ташкил етиш);
  
• 
  ўқув жараёнида талабаларнинг мотивацияси динамикасини ҳисобга олиш (университетда ўқишнинг бутун даври давомида ижобий мотивацияни сақлаб қолиш);
  
• 
  ўқув мазмуни сифатини қўллаб-қувватлаш ва ривожлантириш(курсларни жорий етиш ва жамият тараққиёти томонидан қўйиладиган янги талаблар);
  
• 
  ўқув вазифаларини бажаришнинг мақсадга мувофиқлигини ва таркибнинг мавжудлигини таъминлаш;
  
• 
  ўқитувчиларнинг касбий мотивациясини ривожлантириш(ўқитувчининг ўқувчиларга вазифаларни юқори даражада бажара оладиган ўқув жараёнининг қобилиятли, фаол, интеллектуал субъектлари сифатида муносабати);
  
• 
  жорий назоратнинг устунлиги ва ижобий мустаҳкамлаш режими ўртасидаги боғлиқлик (натижаларга асосланган назоратдан кўра фаол ва жорий назоратнинг устунлиги);
  
• 
  развитие внутривузовскихталабаларнинг ўқув, когнитив ва илмий фаолиятининг университетлараро ва университетлараро рақобатбардош шаклларини ривожлантириш(замонавий психологик ва педагогик технологияларни жалб қилган ҳолда талабаларнинг ўқув ва илмий ютуқлари тўғрисида маълумот беришга кўпроқ еътибор бериш);
  
• 
  факултетларнинг таълим муассасалари билан ҳамкорлиги(ихтисослаштирилган педагогик синфлар ва ихтисослаштирилган ўқув машғулотлари билан);
  
• 
  касбий амалиёт салоҳиятидан фойдаланиш (амалиётдан амалиётга вазифалар мураккаблигини ошириш ва натижаларни сарҳисоб қилиш хусусиятлари) .
  

Шубҳасиз, юқоридаги мезонларнинг аксарияти талабалар томонидан касбий амалиётлардан ўтиш жараёнида амалга оширилади. Янги таълим стандартларига мувофиқ бакалаврнинг ишлаб чиқариш амалиёти икки босқичга бўлинади: педагогик ва илмий-тадқиқот (аспирантура). Амалиётнинг иккинчи босқичи талабалар ўқитувчи сифатида ўзини ўзи англашга тайёр бўлган ва назарий тадқиқотларини амалда синаб кўрган бакалавриат таълимининг охирида ўтказилади. Ўқув амалиёти давомида тўпланган назарий ва амалий материаллар кўпинча курс ишлари ва тезисларни тўлдириш учун асос бўлиб, келажакда ёш ўқитувчининг малака тоифасини ошириш учун асосий материалга айланади.
Талабаларни педагогик амалиётга тайёрлашнинг назарий асослари университет ўқув жараёнининг яхлитлигини таъминлаш, талаба шахсидаги ижодий тамойилларни мустаҳкамлаш, унинг ўрганиш ва педагогик тажриба орттиришга, ўз-ўзини такомиллаштиришга бўлган мотивациясини оширишдан иборат.
Касбий мотивацияни ривожлантиришда касбда ижодий ёндашувларни амалга ошириш учун катта имкониятлар яратадиган ва бўлажак ўқитувчининг касбий маҳоратини ривожлантиришга ҳисса қўшадиган биринчи ёзги ўқув амалиёти алоҳида аҳамиятга ега.

НДПУ нинг Куйбишев филиалида ёзги амалиётга тайёргарлик ерта баҳорда етакчилик қобилиятлари мактабидан бошланади, соғлиқни сақлаш лагерларининг ижодий тақдимотлари-вақтинча иш билан таъминлаш ва талабаларнинг ёзги ўқув амалиётини ташкил етиш мақсадида доимий базалар ўтказилади, маслаҳатчиларнинг йиллик ўқув учрашувлари ташкил етилади. Тажрибали ўқитувчилар ва professional маслаҳатчилар (ўқитувчилар) талабаларга яхши услубий базани ва яқинлашиб келаётган ёзги ўқув амалиётига ижобий муносабатни таъминлайди. Кун режаси ва маълум бир тематик дастурга мувофиқ талабалар ҳар куни турли seminar ва тадбирларда қатнашадилар. Ўқув-машғулот йиғини якунида барча иштирокчилар маслаҳатчилар тайёрлаш мактабидан сертификатлар олишади.
Анъанага кўра, барча факултетларнинг 3-курс талабалари болалар саломатлиги ва мактаб лагерларида ёзги ўқув амалиёти натижалари тўғрисида ижодий ҳисобот тайёрлайдилар. Маслаҳатчиларнинг ўз талабалари билан чиқишлари ҳар доим ёрқин, ёрқин, ёзги амалиётнинг унутилмас лаҳзалари тақдимоти билан.
Filial внутривузовских"йил маслаҳатчиси" мусобақаларида амалга ошириладиган талабалар ўқув фаолиятининг коллежлараро ва университетлараро рақобатбардош шаклларини ривожлантиришга еътибор қаратмоқда, келажакда унинг ғолиблари Бутунроссия болалар марказларида ишлаш имкониятига ега ("Орлёнок", "Смена", "Океан") ва ўқитувчи ва ўқитувчилар иштирокида ташкил етилган иқтидорли талабалар учун" касбий маҳорат босқичлари". мақсад бўлажак ўқитувчиларнинг педагогик компетенцияларини шакллантириш ва талабаларни келажакдаги касби бўйича юқори сифатли педагогик фаолиятни ривожлантиришга ундашдир. Ушбу тадбирлар натижалари filial веб-сайтида мунтазам равишда ёритиб борилади, у ерда гуруҳ ва факултет раҳбарлари Novosibirsk вилоятидаги қишлоқ мактабларида яшаш жойида амалиёт ўтаётган талабалар билан ҳам маслаҳатлашадилар. Дарс хулосалари електрон почта орқали кўриб чиқилади, таҳлил қилинади ва битирув малакавий иши учун експериментал машғулотлар ўтказиш бўйича тавсиялар берилади. Ўқув амалиёти натижалари тўғрисидаги ҳисоботида кўплаб талабалар университет ўқитувчиларининг ўз вақтида малакали қўллаб-қувватланишини қайд етишади.

Биринчи педагогик босқичда касбга киришни осонлаштириш ва малакали ўқитувчи бўлиш учун бакалавр талабаларига ушбу фан бўйича факултатив курс дастурини ишлаб чиқиш ва уни амалда синаб кўриш таклиф етилади. Факултатив курс замонавий мактаб ўқувчилари фаолиятини фаоллаштиришнинг енг самарали усулларидан бири ҳисобланади. Факултатив курс дастурини ўзлаштириш учун стажёр талабалар Уилям Килпатрик (1918) томонидан таклиф қилинган лойиҳа усулидан фаол фойдаланадилар, бу талабаларнинг билим кўникмаларини ривожлантириш, ўз билим ва кўникмаларини мустақил равишда қуриш ва ахборот маконида ҳаракат қилиш қобилиятига асосланган.
Ўқув амалиёти давомида психология факултети талабалари ўқитувчи-психолог фаолиятининг асосий йўналишлари бўйича ишлайди. Диагностика ўтказишда талабалар ўқув фаолиятида болалар билан психологик ишнинг асосий тамойилларини яхши билишади ва уларга амал қилишади. Улар фаразларни жуда professional тарзда шакллантирадилар, диагностика воситаларини танлайдилар ва натижаларни талқин қиладилар, муаммоли жойлар ва ресурс майдонларини аниқлайдилар.

Талабалар нафақат болалар билан, балки ўқитувчилар билан ҳам мулоқот қилишади. Маслаҳат давомида ўқитувчилар билан фаол ҳамкорлик қилиб, тингловчилар касбий муҳим фазилатларни намоён етадилар: масъулият, ҳамдардлик ва конструктив мулоқот қобилиятлари. Аммо бу турдаги фаолият мактаб стажёрлари учун қийинчилик туғдиради, улар кўпинча кўрсатмалар бериш билан чекланади.
Педагогик амалиёт бўйича якуний конференцияларда талабалар ўқитувчи-психолог сифатидаги ишларидан мамнун еканликларини қайд етиб, иш жуда катта, кўп вақт ва ресурс талаб қилишини таъкидладилар.
Таълим муассасаларида ижтимоий-психологик тадқиқотлар ўтказишда талабаларнинг долзарблиги ва профессионаллигини таъкидлаш лозим. Узоқ муддатли режани ишлаб чиқиб, стажёрлар психологик-педагогик қўллаб-қувватлаш вазифаларини белгилайдилар ва болаларнинг ёш хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда ва ўзаро таъсирнинг интерактив шаклларидан фойдаланган ҳолда таълим муассасасининг барча субъектлари билан ишлашнинг асосий йўналишларини режалаштирадилар.
Талабаларимиз multimedia тақдимотлари, Слайд-шоулар, интерактив доскалар ва синфда янги материалларни тақдим етишнинг бошқа инновацион усулларидан фойдаланишнинг ваъдаси ва самарадорлигини исботлайдилар. Дарслар ёрқин, ғайриоддий, маълумотли ва енг муҳими-самарали бўлиб, талабалар фаол ижодий фаолият билан шуғулланишдан мамнун. Шундай қилиб, талабаларнинг ўқув ва когнитив амалий фаолияти доираси кенгаяди ва ўзгаради.

Анъанага кўра филиалнинг барча факултетлари талабалари ёшлар сиёсати кафедраси билан "Lifeline" қўшма лойиҳаси доирасида ўқув амалиёти давомида гиёҳвандлик ва ичкиликбозликнинг олдини олиш бўйича машғулотлар олиб борадилар. Амалдаги материалнинг яхши сифати, ўқувчиларнинг ўсмирлар аудиторияси билан мулоқот қилиш қобилияти ўқитувчилар томонидан вилоятнинг Куйбишев тумани мактаб ўқувчилари учун дала тадбирларини ўтказишда қайд етилади.
Талабаларимиз учун доимий амалиёт базаси бўлган факултетлар ва умумтаълим муассасалари ўртасидаги ҳамкорликни янада ривожлантириш йўлга қўйилмоқда. Қўшма лойиҳалар, конференциялар, семинарлар, давра суҳбатлари ва дўстона учрашувлар ташкил етилади. Ўқитувчилар нафақат талабалар фаолиятини амалиётда ҳар томонлама таҳлил қиладилар, балки талабаларнинг махсус фанларни ўқитиш методикаси бўйича тайёргарлигини ошириш, педагогик амалиётни ташкил етиш ва ўтказиш бўйича ўз хоҳиш-истакларини билдирадилар. Замонавий ўқитувчининг ахборот саводхонлигига, мактаб ёш мутахассисга қандай талаблар қўйишига, ўқитувчилар педагогик амалиёт жараёнида қандай иштирок етишига, ёш мутахассис замонавий мактабда ишлашга тайёр бўлиши учун қандай ваколатларга ега бўлиши кераклигига еътибор қаратилади.
Талабаларнинг орқада қолган ва иқтидорли талабалар билан individual ишларини педагогик амалиёт мазмунига киритиш бўлажак ўқитувчиларнинг касбий мулоқоти учун муҳим машғулотдир.
Талаба портфели ҳар бир ўқув амалиёти натижаларига кўра бакалавр ҳисобот ҳужжатларининг мажбурий қисмидир. Ушбу ҳужжат талабаларнинг ривожланиш босқичларини ва уларнинг ўзини намоён қилиш натижаларини акс еттиради. Ушбу аналитик ва баҳолаш технологиясини мунтазам равишда қўллаш келажакдаги ўқитувчининг ҳақиқий ўзгаришларини ўз вақтида қайд етиш ва касбий маҳоратини ошириш учун зарур бўлган маълумотларни юқори сифатли тўплашни таъминлайди.
Юқорида айтиб ўтилган барча усуллар нафақат ривожланиш, балки уларнинг ўқув фаолияти натижаларини ҳар томонлама тизимли тушуниш асосида таҳлил қилиш ва умумлаштириш имконини беради, бу, шубҳасиз, йўналишларни аниқлаш ва кейинги касбий ривожланишни рағбатлантириш усулидир.
Ўқитувчилар тайёрлашни модернизация қилишнинг истиқболли йўналиши талабаларнинг ўқув фаолияти мазмуни ва шаклларини такомиллаштиришдир. Ушбу таркибий қисмларнинг барчаси фақат шахсий қизиқиш ва талабалар, ўқитувчилар ва ўқитувчиларнинг фаол биргаликдаги фаолияти билан биргаликда самарали бўлиши мумкин.

Шуни таъкидлаш керакки, бизнинг талабаларимиз нафақат потенциалга, балки ўзларини ўқитишга бағишлаш истагига ҳам ега. Университет битирувчиларининг касбий тайёргарлиги сифатини диагностика қилиш воситаси сифатида амалий машғулотлар мониторинги шуни кўрсатдики, барча битирувчиларнинг ўртача 60% га яқини мутахассислик уларнинг қизиқишларига тўлиқ мос келишини англадилар ва улар келажакдаги касбларини ўзларининг таълимлари билан боғлаш истаги бор, 17% келажакдаги ишларига қарор қилишди, ва 7% амалиёт жойи иш жойига тўғри келади.
Умуман олганда, педагогик амалиётнинг мазмуни ва динамикаси, уларни ташкил етиш шакллари ва амалга ошириш шартлари биргаликда ўқувчиларнинг ўқитувчилик касбига еътибор қаратиш мотивациясини ривожлантиришга ижобий таъсир кўрсатади.

Манбалар:

1. 
   Андриенко Е. V. педагогик профессионаллик: монография. НовосибNovosibirsk Давлат Педагогика университети ун-Т. Novosibirsk: НГПУ Публ., 2011, 188 п. (рус тилида)
   
2. 
   Вербицкий А. A., Ермакова О. B. контекстли таълим мактаби умумий таълимда компетенция ёндашувини амалга ошириш учун намуна сифатида / / Педагогика. - 2009. - 2-сон. - п. 12-18.
   
3. 
   Грачев В. V., Жукова О. A., Орлов А. A. Олий касбий таълимда ваколат ёндашуви / / Педагогика. – 2009. — №2. – С.107-111.
   
4. 
   Кравченко Е. V. янги даражали ўқитувчининг касбий ва педагогик компетенциясини шакллантириш. Novosibirsk: НСПУ нашриёти, 2013, 115 п. (рус тилида)