Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент автомобил йўллар институти

Тротуарлар ва тўсиклар конструкциялари. Оралиқ қурилма тротуари-
кўприк қопламасининг, йўловчиларнинг бехатар ҳаракати учун мўлжалланган 
қисмидир. Одатда, юқори жойлашган тротуар, бу ҳолда у ҳаракат қисми 
сатҳидан юқорида жойлашади (расм 18, а), ва паст жойлашган тротуар, бу 
ҳолда у ҳаракат қисми сатҳида жойлашган (расм 18, б), бўлади. Тротуарлар 
кўприкнинг иккала томонида жойлаштирилади ва сиртқи томондан баландлиги 
1,1 м дан кам бўлмаган панжаралар билан чегараланади. Тротуарлар кенглиги 
келажакда кутилаѐтган йўловчилар жадаллигига боғлик ҳолда белгиланади.
Ҳозирги вақтда асосан паст жойлашган тротуарлардан фойдаланилади. 
Бундай имконият ишончли тўсиқлар яратилгандан сўнг пайдо бўлди. Тўсиқлар 
транспорт воситаларини ҳаракат қисмидан ташқарига чиқиб кетишига йўл 
қўймаслик учун хизмат қилади. Тўсиқлар бетон, темирбетон ва металлдан 
тайѐрланиши мумкин.
Сув қочириш тадбирлари. Ёғингарчилик таъсири остида бўлган 
темирбетон конструкция элементлари тез вақтда ишдан чиқиши мумкин: бетон 
емирилади, арматура коррозияга учрайди. Бундан сақлаш мақсадида, 
кўприкларнинг темирбетон конструкцияларида гидроизоляциядан ташқари, 
кўприк қопламаси ва тротуарлар юзасидан сув қочириш тадбирлари 
бажарилади. 

---

31 
Кўприк қопламаси ва тротуарлар юзаларига, сув қочиришни тез вақтда 
бажарилишини таъминлаш мақсадида, бўйлама (5 % дан кам эмас) ва кўндаланг 
(20 % дан кам эмас) нишаб берилади. 
 
Деформация чоклари ва кўприкнинг кўтарма билан бирлашуви. 
Вақтинча юклар ва температура ўзгариши таъсиридан қўшни оралиқ 
қурилмалар қирраларининг кўчишларини таъминлаш мақсадида ҳаракат қисми 
кўндаланг чоклар билан ажратилади, бу чоклар температура чоклари деб 
аталади. Деформация чоклари қўшни оралиқ қурилмалар қирралари ўртасида 
оралиқ таянчлар устида ва оралиқ қурилмалар билан қирғоқ таянч шкаф 
деворчаси бирлашган жойларда қўйилади. 
Деформация чоклари конструкциялари сув ва ифлос ўтказмаслиги, 
шунингдек берилган температура оралиғида ишлай олиши лозим. Деформация 
чоклари конструкциялари ҳаракат қисми қопламасининг ташқи кўриниши, 
кўприкдаги ҳаракат қулайлиги ва хавфсизлигига таъсир кўрсатади. 
Кўприкнинг кўтарма билан бирлашувига қўйиладиган талабларнинг 
асосийси кўтармадан кўприкка ўтишнинг узлуксизлигини таъминлашдир. Шу 
сабабли одатда кўприк ва кўтармада қоплама тури бир хил танланади. Бундан 
ташқари кўтармадаги эластик деформациялардан оралиқ қурилмадаги эластик 
деформацияларга ўтишнинг узлуксиз ва бир текисда кўчиши ҳам 
таъминланиши лозим. 
Ўзбекистонда одатда кўтарма билан кўприк бирлашувининг ушбу 
конструкциясидан фойдаланилади: ўтказиш плиталари бир қирраси билан шкаф 
деворчасига иккинчи қирраси билан темирбетон леженга таянади, лежен тагида 
шағал ѐстиқча жойлаштирилади (расм 19). Плиталар кўтарма томонга 1:10 
қиялик билан ўрнатилади. 

---

32