Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

4.1. Пластик деформация усули ва аниқлаш учун асбоблар 
 
Пластик деформация усули R
сиқ
ва бетон сиртидаги нусха ўлчами 
ўртасидаги боғлиқликка асосланади. Бетон сиртидаги нусҳа ўлчами куч 
таъсирида штампланганда (қолипланганда) пластик деформацияланишни 
кўрсатади.
Штампни босиб киргизиш (бетонни қолиплаш) статик куч орқали пресс 
(эзиш) ёки зарба таъсирида (динамик куч) амалга оширилади. Одатда куч 

---

32 
берувчи сифатида шарсимон ғилофлардан фойдаланилади. Бу ғилофлардан 
бетон сиртида сфера шаклидаги нусха ҳосил қилади.
Агар доимий зарб кучидан фойдаланилса олинган нусха ўлчами бетон 
сирти (юзаси) нинг катталигини характерлайди. Эзиш кучи ортиши билан 
қаттиқлик кўрсаткичи ўзгаради. Дастлаб, у жуда тез ортади, сўнгра унинг 
ўсиш тезлиги камаяди ва максимумга етади. Куч ортиши билан қаттиқлик 
кўрсаткичи камаяди. Қаттиқлик кўрсаткичи максимумга яқинлашганда, яъни: 
0,3 Ддиаметри ) ўлчаш тавсия этилади. Демак, қаттиқлик кўрсаткичини ана шу 
соха оралиғида ўлчаш керак. 
Нусха диаметрининг қиймати тавсия этилаётган қийматидан, яъни 
d > 0.7 D бўлса, у холда эзиш кучини камайтириш керак, d < 0.7 D бўлганда 
кичик диаметрли шарлардан фойдаланиш зарур. 
Пластик деформациялашнинг бошқа турлари ҳам бор. Бетонни ўқ отиб 
ёки портлаб бирор жойини парчалаш ҳам пластик деформациялаш усулига 
киради. Бетон эзилганда нотўғри шакл ҳосил бўлгани учун бу усулдан кам 
фойдаланилади.
ГОСТ 22 690.1-77 га мувофиқ R
сиқ
динамик харакатланувчи асбоблар 
орқали аниқланади. Бунда бетоннинг намлиги градирланган боғлиқлик 
графигини тузиш учун текширилган бетон намунасидан намлигидан 30%
дан ортиқча фарқ қилмаслиги керак. Энг катта нусхани ўлчашдаги хатолик 
< 3% дан кам бўлиши керак. Текшириш мумкин қадар конструкция 
участкасида ўтказилиши керак. Бунда нусхалар орасидаги масофа ≥ 30мм, 
конструкция қалинлиги < 5 см бўлиши ва конструкция чеккасидан 5 см узоқ, 
ҳамда зарб йўналиши бетон сиртига перпендикуляр бўлиши, шунингдек 
текшириш учун олинган бетон юзаси опалубка билан таъсирлашиб, турган 
бўлиши керак. 
Бу усулдан оғир бетонларни текшириш учун фойдаланилади.