Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

ВНИИФТРИ – МИСИ – ВЗПИ методикаси: ушбу усулга мувофиқ 
намуна тайёрлаш учун фойдаланиладиган қолип қулай бўлиши, ундан 
“цемент сути” сизиб кетмаслиги зарур. Шакл тайёрлашда белгиланган зичлик 
даражаси таъминланган бўлиши керак. Мустахкамликни цилиндрда Н/Д ҳам 
ўлчами 15х15; 10х10; 20х20 см баландлиги (3:4) призмаларда аниқлаш 
мумкин. Намунанинг қотиш шароитлари конструкциялардаги бетоннинг 
қотиш шароитига яқин бўлиши лозим. Қотиш муддати тугагач, намуналар 
сатхи гидроизоляция қилиниши керак. 
Текширишдан олдин призмага соат типидаги индикаторлар ўрнатилади. 
Бу асбоб иш тўғри бораётганлигини назорат қилади. Намуналарни юкланиши 
0,01 дан 0,6 МПа/с гача олиб борилади. Призмали мустаҳкамликни R
пр
ўрта 
арифметик қиймати олтита натижа асосида ҳисобланади. 

---

25 
Бетонни эгилишига, чўзилишига, ёрилишига, мустаҳкамлигини 
эгилишига R
ри
ўқлари бўйлаб чўзилиши R
р
ярмида чўзилиши R
рр
хар хил 
ўлчамдаги ва формаларда аниқланади. Ўқлари бўйлаб чўзилишига R
р
саккизсимон, призмалар, цилиндрлар ишлатилади, R
ри
учун призмалар ва R
рр
– кублар, цилиндрлар R
рр
ни аниқлаш учун пресснинг таянч плиталарига 
пўлат D=15+1 см цилиндрлар ўрнатилади: R
ри
ни аниқлашда призмани 
иккита таянчга ўрнатилади (харакатчан ва бехаракатчан). R
рр
аниқлашда 
намуналарга ўқ йўналишида чизиқлар чизилади. Ҳамма турдаги намуналарни 
синалаётганда, доимий кучланиш (5+2)10
4
Па/С тезликда ўсиб бориши керак.
Ёриш усули: бу усулда бетондан парча намуна сифатида бўлиниб 
олинади ва (иккита металлсимон цилиндрлар орасига намуна солиниб, 
прессга қўйилади) иккита металл цилиндр ёрдамида прессда текширилади. 
Куйдириш усули: фақат стандарт намуналарнинг мустаҳкамлигини 
текширишда эмас, балки нотўғри шаклдаги бетон мустаҳкамлигини 
текширишда ҳам ишлатилади. Шуни айтиб ўтиш керакки, бир намунада бир 
нечта текшириш ўтказиш мумкин. Бу усулнинг афзаллиги шундаки, бу усул 
учун намуна тайёрлаш ҳам арзон ҳам осондир. Камчилиги арматурали 
конструкцияларини текшириб бўлмайди. 
Текшириш давомида олинадиган бетоннинг мустахкамлик қийматидан 
илмий тадқиқот ишларида, жумладан бетон (тошкол) таркибини бир 
хиллаштиришда (йиғишда), бетоннинг мустаҳкамлигига турли хил 
факторларнинг таъсирини ўрганишда ва уни назорат қилишда 
фойдаланилади. Буларнинг барчаси бетон сифатини баҳолашда ёрдам 
беради. 
Бетоннинг мустаҳкамлигини назорат қилишда мустаҳкамликнинг норма 
этиб белгиланган учта қиймати: узатувчи, бўшатувчи, лойиха (проект) дан 
фойдаланилади.