Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси

Билиш жараёнида тирик мушоҳададан абстракт фикрлашга ва ундан 
амалиётга ўтиш умумий технологиясига риоя этиш муҳимдир. 
 

---

9
Резюме. Фан соҳаси тўхтовсиз ривожланаётган билимлар инсонлар 
ва муассасаларнинг ана шу ижодиётни таъминловчи илмий ижодларини ўз 
ичига олади. Илмий билимларни умумлаштириш ва системалаштириш-
нинг олий шакли бўлиб назария ҳисобланади. У илмий тамойиллар ва 
қонунлар, тадқиқот усулларини ифода этади. Тадқиқот методларига 
қўйидагилар киради: 
• эмпирик тадқиқотлар (кузатиш, қиёслаш, ўлчаш, эксперимент 
усуллари); 
• назарий тадқиқот (мавҳумдан аниқликка томон бориш ва б.) 
усуллари; 
• эмпирик ва назарий тадқиқотлар (таҳлил ва синтез, индукция ва 
дедукция, моделлаштириш, мавҳумлаштириш ва б.) усуллари. 
Олимлар илмий натижа (ижобий ёки салбий)га эришиш воситаси 
сифатида етарлича фактик материалларга эга бўлмаган ҳолларда 
фараз (гипотеза)дан фойдаланадилар, бу ўз навбатида тажрибада синаб 
кўриш ва назарий асослашни талаб этади. 
 
1.2. Илмий тадқиқотнинг асосий босқичлари 
Илмий тадқиқот ёки илмий тадқиқий ишлар (ИТИ) мақсадига, 
табиат ёки саноат билан боғлиқлик даражаси ва илмий чуқурлигига кўра уч 
асосий турга ажралади: фундаментал (назарий), амалий ва ишланма. 
Фундаментал (назарий) тадқиқотлар атроф борлиқдаги янги қонунларни 
очишга, ҳодисалараро алоқаларни аниқлашга, янги назария ва тамойиллар 
яратишга йўналтирилади. Улар ижтимоий билимни кенгайтиришга, табиат 
қонунларини янада чуқурроқ англашга имконият беради. Бу тадқиқотлар ҳам 
фаннинг ичида, қам ижтимоий ишлаб чиқаришда асос (фундамент) 
ҳисобланади.