Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси


Download 1.24 Mb.
Pdf ko'rish
bet83/108
Sana12.10.2023
Hajmi1.24 Mb.
#1699718
1   ...   79   80   81   82   83   84   85   86   ...   108
Bog'liq
137 ilmij tadqiqot asoslari

Т/б 
№ 
Улчаш курулмалари ва улчаш усул-
лари 
Улчашнинг энг куп кийма-
тига нисбатан чегаравий ха-
то, % 
1. 
Металл улчов лентаси (20м) 0,20-0,30 
2. 
Оптик бурчак улчагич 0,50-2,00 
3. 
Марказдан кочма тахометр 0,40-2,50 
4. 
Тахогенератор 2,50-4,00 
5. 
Техник тарози
0,80-1,20 
6. 
Пружинали динамометр 1,00-3,50 
7. 
Стандарт секундомер 0,40-0,70 
8. 
Ютувчи газоанализатор 0,50-5,00 
… 
 
…………………………………………………………… ………… 
 
Машинанинг тезланишидаги йулни аниклаш керак булсин. Буни хар хил 
килиш мумкин. 
Биринчи усул-унинг гилдирагига контакт узгартиргич билан бергич 
(датчик) урнатилади, у узи езарда ёки осцилограф лентасида белгини беради. 
Гилдиракнинг ишчи радиуси чизгич билан улчанади. Иккинчи усули шундан 
иборатки, йул лента билан ундаги машина урнидан жилганидан белги билан ва 
зарур тезликка эришган моментидаги белгилар оралиги каби аникланади. Ик-
кинчи усул примитив булиб куринсада аникрокдир, чунки масофани метал ул-
чам лента билан улчаш 0,3 % гина чегаравий хато булади, осцилографдаги ези-


124
лиш беш марта куп хато бериш мумкин. 
Тажриба жараенида, коидадек узаро у ё бу функционал богликлиги бор 
бир неча катталик улчаниш утказилади. 
Катталикларнинг хар бирининг улчаниши иложсиз кандайдир хато бе-
ради; агар бу хатоликни бирмас балки бир неча бор улчанган булса, бу бир неча 
улчамларнинг статистик хато деб аталадиган хатолари аникланади. Бундай та-
соддифий хато уртача арифметик билан бахоланади ва маълум (18) ва (20) 
формулалар билан топиладиган уртачадан зарарли квадрат бурилиши. 
Хатолар назариясида биринчидан тасоддифий хато нормал конун буйи-
ча таксимланиши ва иккинчидан бирон катталик канча куп улчанча, шунча йи-
гинди тасоддифий хато камлиги исботланади. 
Уртача квадрат бурилиш (стандарт)- улчанадиган катталикнинг уртача 
арифметик киймати аниклик улчамдир. Энг куп ă уртача арифметикнинг хатоси 
±3δ катталигидир, яъни уч сегмага тенг, бу Гауснинг тасоддифий хатолар кону-
нидан келиб чикади. Шунинг учун имконига энг куп статистик нисбий хато 
куйидаги булади 


(ă)/ ă =±3σ/а 
Шундай килиб, улчаш аниклиги куйидагича бахоланади: биркарралик 
улчаш учун – чегаравий хато буйича, купкарралик улчаш учун – имконича энг 
катта статистик хато (нисбий),буйича. 
Бир бири билан функционал богликлик билан богланган бир неча хар 
хил катталикларнинг куп каррали улчовлар натижалари тасадиффий хатолари 
3.5.2.-жадвалда кўрсатилган. 
Натижаларининг статистик хатолари формуласи нафакат тажриба нати-
жаларини ишлаш учун хизмат килади, балки тадкикотнинг хар хил усуллари 
натижаларини таккослашда хам ишлатилади, хамда макулрок шароитини 
аниклаш учун хам ишлатилади. 
5.2.-жадвал 
Натижалар хатоларини аниклаш формулалари 
Катталикларни ул-
Функционал 
Натижалар хатолари 


125
чаш 
богликлик 
Урта квадрат 
Нисбий 
Машина харакатининг 
йигинди вакти 
СОАТ
ИШ
t
t
Т
+
=
2
2
САЛТ
ИШ
t
t
Т
δ
δ
δ
+
±
=
2
2
1
салт
t
T
Т
иш
Т
σ
σ
δ
+
±
=
Машининг уртача техник 
тезлиги 
T
T
l
=
ϑ
2
2
2
2
2
1
t
T
T
σ
σ
δ
ϑ






+

±
=
l
l
2
2
2
2
2
1
1
T
T
T
σ
σ
ϑ
σ
ϑ






+

±
=
l
l
Иш бажариб утган йули 
К
К
n
r
π
2
=
l
2
2
2
2
n
r
r
n
q
σ
σ
π
σ
+

±
=
2
2
2
2
n
r
r
n
σ
σ
π
δ

+
±
=
l
Харака
тга
кар
-
шилик
Хавонинг 
13
2
ϑ
ω
ω
a
F
K
P
=
2
2
2
2
4
13
ϑ
ϑ
ω
σ
σ
ϑ
σ
F
K
F
+
±
=
2
2
2
2
4
1
ϑ
ϑ
ω
σ
σ
ϑ
δ
F
F
p
P
+
±
=
Кияликнинг
α
Sin
G
P
м
i

=
σ
α
σ
σ
α
2
2
2
2
2
cos
G
Sin
G
Pi
+
±
=
α
σ
σ
δ
2
2
2
2
1
Ctg
G
G
a
G
Pi
+
±
=
Хатолар назарияси ва юкорида келтирилган баъзи формулалар агар 
охирги натижаларнинг зарурий аниклиги берилган булса, тажриба жараенида 
айрим катталикларни кандай аниклик билан утказиш лозимлигини аниклайди. 
Назорат ва мунозара учун саволлари: 
1. Ўлчаш деганда нималарни тушунасиз? 
2. Узгарувчилар нима ва улар ҳақида нималар дея оласиз? 
3. Улчаш асбоблари турларини таснифланг. 
4. Улчанадиган кийматлар деганда нималарни тушунасиз? 
5. Кандай улчаш аппаратларини биласиз? 
6. Ўлчашдаги узатгич (датчик) ва курсатгич куринишидаги узгартиргич-
ларнинг тузилишиларини тушунтиринг. 
7. Ноэлектрик катталикларни улчовлар ҳақида нимани биласиз? 
8. Ўлчаш курилмалари деганда нимани тушунасиз? 
9. Ўлчаш аниқлиги нима? 

Download 1.24 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   79   80   81   82   83   84   85   86   ...   108




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling