Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси

к
R
ўлчов пайтида тезкор ошиб кетади, 
нам тортган изоляция қаршилиги 
эса 
н
R
жуда секин (кам) ўзгаради. 
Демак ўлчаш вақти ва қаршиликларнинг ўзгариш характерига қараб изоляция 
намлиги ҳақида хулоса қилиш мумкин. Ўлчаш вақти t
1
ва t
2
бўлса (
1
2
t
t

), 
мегомметрнинг кўрсатишлари (
2
t
R
ва
1
t
R
) нисбати абсорбция коэффициенти 
дейилади. Одатда 
сек
15
t
1

ва
сек
60
t
2

деб қабул қилинади ва абсорбция 
коэффициенти 
15
60
а
R
R
К

бўлади. Агар 
3
,
1
R
R
К
15
60
а


бўлса, изоляция қуруқ 
бўлади, 
3
,
1
R
R
К
15
60
а


бўлса, изоляция нам тортиб қолган деб ҳисобланади. 
Изоляция намлигини «сиғим-частота» услубида аниқлаш. Аввалги 
ҳолдагидек изоляция намлигига қараб абсорбция сиғими ва силжиш сиғими 
ўзгариб боради. Қуруқ изоляцияда электрон қутбланиш бўлиб силжиш 
сиғими билан характерланади, нам изоляцияда дипол қутбланиш кетади 
(қўшимча дипол сув молекулалари ҳисобига абсорбция сиғими кучаяди). Бу 
сиғимларнинг абсолют қийматлари миқдори ток частотаси билан турлича 
боғланишга эга бўлади (4.3-расм). 
Қуруқ изоляциянинг сиғими (
к
С
) 
частотага боғлиқ бўлмайди, чунки 
унда қутбланиш бирданига бўлади. 
Нам изоляциянинг сиғими (
нам
С
) 
частота ортган сари камайиб боради. 
Чунки паст частотада сувнинг дипол 
молекулалари майдон билан бирга 
бурилишга улгуради ва 
нам
С
энг
катта бўлади. Частота
4.3-расм. Қуруқ ва нам
изоляциянинг сиғимининг
ўзгариш графиклари. 
ортиб борган сари молекулалар инерцияси туфайли майдон ортидан 
бурилишга (қутбланишга) улгурмай қолади. Абсорбция сиғими камаяди ва 
4.2-расм. Қуруқ ва нам
изоляциянинг тўла токи. 

---

50 
электрон қутбланиш оқибатида юзага келадиган сиғимга яқинлашади. 
Натижада изоляция сиғимининг частота ўзгаришидаги ўзгариш характерига 
қараб намлик миқдорини аниқлаш мумкин бўлади. Изоляцияни диагностика 
қилишда 
1
f
ва 
2
f
частотада унинг сиғмини ўлчаб уларнинг нисбати 
топилади. Одатда 
Гц
f
2
1

ва 
Гц
f
50
2

деб қабул қилинади. Агар 
2
,
1
50
2

С
С
бўлса изоляция қуруқ, агар 
2
,
1
50
2

С
С
бўлса изоляция нам тортиб қолган 
бўлади. Бундай диагностика ПКВ-7 типли изоляция намлигини назорат 
қилиш асбобида бажарилади. 
Электр ускуналар изоляциясини оширилган кучланишда синаб ҳам 
дефектларини аниқлаш мумкин. Бунда синалаётган фазага аввал 1200 В, 
кейин 1800 В гача кучланиш берилади ва кетиш токи микроамперметрдан 
аниқланади. Агар бир фазада ток 95 мкА дан кам, уч фазада эса 230 мкА дан 
кам ток кетса изоляция соз деб қабул қилинади.
Изоляцияни эскирганлигини диэлектрик исрофлар бўйича аниқлаш. 
Изоляциянинг алмашиниш схемасидан (12-расм) кўрсак ўзгарувчан кучланиш 
U изоляцияда 
a
i
-актив ток, изоляция қаршилиги бўйича ўзгарувчи ва 
c
i
-
реактив ток абсорбция тармоғининг (
a
R
а
С
) ўтказувчанлигига ва қисман (
c
С
) 
га боғлиқ бўлади. Тармоқдаги қувват исрофи:


Utg
I
P
c
бўлади,
бу ерда: 
c
a
I
I
tg


; δ – диэлектрик исроф бурчаги. 
Диэлектрик исрофлар диэлектрик материал турига ва ҳолатига боғлиқ 
бўлади. Иссиқлик емирилиши, намлик, ташқи таъсирлар изоляция сифатини 
пасайтиради, бунда tgδ миқдори ортади. Шунинг учун tgδ миқдорига қараб 
изоляция сифатига баҳо бериш мумкин бўлади. tgδ бўйича изоляцияни 
диагностика қилиш кўпинча юқори кучланиш қурилмаларида қўлланилади. 
Бунда кўприк (мост) схемалари ёки ваттметрли схемалар қўлланилади.