Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси

Нол 
кетма-кетлик 
токи 
билан 
қуритиш. 
Бу 
услубда 
трансформаторни қуритишда унинг бирор фазаси чулғамларига ток манбааси 
уланади. Чулғам нол кетма-кетлик схемасида уланади. Қишлоқ ва сув 
хўжалигидаги трансформаторлар одатда нолли схемада уланади ва унинг 
иккиламчи (паст кучланишли) чулғамининг ноли билан фазалар боши 
уланиши мумкин бўлади. Чулғамларнинг магнит майдони ўзак ва бакдаги 
энергия 
йўқотишлари 
ҳисобига 
иссиқлик 
ажратиб 
чиқаради. 
Трансформаторнинг барча металл қисмлари қизийди ва изоляцияни тез 
қуритади. Бу услуб бирданига икки ёқлама қуритиш услуби бўлиб, қисқа 
туташув токи билан ва ўз бакида қиздириш услубларини қўшилишидир. Нол 
кетма-кетлик токлари билан трансформаторни қуритиш кўрсаткичлари 
қуйидагича аниқланади (6.1-расм). 
6.1-расм. Нол кетма-кетлик токи 
билан трансформаторни қуритишда 
унинг паст кучланишли 
чулғамларини улаш схемаси:
а–юлдузча, б–учбурчак. 
Магнитловчи чулғамнинг истеъмол қувватиқуйидаги ифодадан 
аниқланади: 
o
o
PF
P


(6.4) 
бу ерда ∆Р- солиштирма қувват исрофи, кВт/м
2

---

80 
Атроф муҳит ҳарорати 20˚С бўлиб, қуритишда трансформаторнинг 
актив қисмининг ҳарорати 100-110˚С бўлганда, бакида қўшимча иссиқлик 
изоляцияси бўлмаган трансформаторлар учун ∆Р=0,65-0,9 кВт/м
2
деб қабул 
қилинади. Солиштирма қувват исрофининг кичик миқори камроқ қуввати 
трансформаторга тегишли бўлади. 
Чулғамлар “юлдуз” схемасида уланган бўлса, бериладиган кучланиш 
миқдори 
o
o
o
o
Z
P
U


cos
3
бўлади, бу ерда: Z
0 
- нол кетма-кетлик фаза 
чулғамининг тўла қаршилиги, Ом, тажриба йўли билан аниқланиши мумкин. 
Трансформатор қанча катта қувватли бўлса, бак деворлари қалинроқ 
бўлса, магнит ўзак бакка якинроқ бўлса, соsφ
0
шунчалик юқорироқ бўлади. 
Трубкали баклари бўлган трансформаторлар учун ўтказгич симларнинг 
кесим юзаларини ва ўлчов асбобларини танлаш учун фаза токи
н
н
o
S
I
I
10

ифодадан аниқланади. Бу ерда I
H
,S
H
- мос равишда трансформаторнинг 
номинал токи (А) ва қуввати (кВА). Ички иссиқлик манбаалари бўлса, 
трансформаторни нол кетма-кетлик токлари билан қуритиш ўз бакида 
қуритишга кўра камроқ қувват сарфи ва вақти билан ҳарактерланади (40% 
гача). Трансформаторни нол кетма-кетлик токи билан қуритиш услубида 
ностандарт кучланишли ток манбааси зарур бўлади, бу ҳолда масалан 
пайвандлаш трансформатори ишлатилиши мумкин. 
Трансфоматорнинг қуритиш жараёнини тезлатиш учун, ички иссиқлик 
олиш мақсадида, юқори кучланиш чулғами уланган ҳолда паст кучланиш 
чулғамлари (фазалари) навбат билан қисқа туташтирилиши мумкин. Бунда 
қисқа туташтирилган чулғамда қисқа вақтда етарли миқдорда иссиқлик 
ажралиб чиқади. 
Қуритиш пайтида изоляция қаршилиги меъёрланмайди, шунинг учун 
унинг вақт бўйича ўзгариш графиги олиниб, таҳлил қилинади (6.2-расм). 
Ҳарорат ортганда изоляция қаршилигининг ўзгариши унинг намлигига 
боғлиқ бўлади. Аввал қаршилиги тез пасаяди, маълум бир миқдорга етгач бир 
хил бўлиб қолади, қуритиш давом эттирилса, кейин қаршилиги ортиб боради 
ва меъёрий қийматига етганда жараён тўхтатилади. Одатда изоляция 
қуриганидан кейин 6-8 соат бир хил қаршиликда қолади. Изоляция 
қаршилиги завод кўрсатгичлари билан солиштирилади. Берилган ҳароратда 
унинг 30% гача камайиши руҳсат этилади. Трансформаторларни қуритишда 
албатта қайд қилиш журнали олиб борилади ва ҳар 1-2 соатда қуритиш 
кўрсатгичлари ёзиб борилади (t,R,…). 

---

81 
Трансформаторни 
ишга 
туширганда кўпинча қуйдаги 
носозликлар 
юзага 
келиши 
мумкин: юқори кучланиш ва паст 
кучланиш 
томонидан 
фазаларнинг щитда, тақсимлаш 
шкафида 
ёки 
трансформатор 
ичида қисқа туташувлари, юқори 
ва 
пастки 
кучланиш 
чулғамларида 
узилишлари, 
трансформатор магнит ўзагининг 
прессовкаси бўшашган бўлиши 
мумкин. 
Барча 
дефектлар 
трансформаторларда 
қуйдагича 
тақсимланади: 
заводда 
йўл 
қўйилган дефектлар – 50%, 
монтаж ёки ремонт пайтидаги билан бажарилган ишларнинг хатоликлар – 
10%, эксплуатация ходимлар хатоликлари – 15%, изоляциянинг эскириши – 
5%, атмосфера ўта кучланишлари – 5%, бошқа сабаблар – 15%.