Ўзбекистон Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Ўзбекистон Республикаси бандлик ва меҳнат мунасобатлар

4.2-жадвал 
Экспертлр танлаб олишда сўров варақаси намунаси 
Ихтисослик бўйича билимлар 
даражаси 
1 
2 
3 
4 
5 
Умумлаштириш қобилияти 
1 
2 
3 
4 
5 
Таҳлил қилиш қобилияти 
1 
2 
3 
4 
5 
Тасаввур этиш 
1 
2 
3 
4 
5 
Мулоқот ўрнатиш қобилияти 
1 
2 
3 
4 
5 
Дадиллик 
1 
2 
3 
4 
5 
Ўз ҳаракатларини баҳолашда 
жиддийлик 
1 
2 
3 
4 
5 
Мулоҳазалар мустақиллиги 
1 
2 
3 
4 
5 
Кузатувчанлик 
1 
2 
3 
4 
5 
Жамоанинг бошқа аъзолари 
фаолиятига қизиқиш 
1 
2 
3 
4 
5 
Сўров варақаси билан ишлаш барча сфатлар гуруҳи бўйича ўртача 
арифметик кўрсаткични ҳисоб-китоб қилиб эришиш мумкин. 
Аввало, инсон ресурсларини бошқаришни психологик қўллаб-
қувватлаш бўйича фаолият олиб бориладиган энг умумий ҳужжатларни 
кўриб чиқиш керак. Улар макро даражага тегишли бўлиб, мамлакатимизда 
мавжуд бўлган миллий иқтисодиётда ишлайдиган мутахассисларнинг 
таснифини акс эттиради. Ушбу тасниф асосида ишчиларнинг айрим 
тоифалари, таътил ва синов муддати учун аниқ имтиёзлар тақдим этилади. 
Уларнинг асосида иш ҳақи белгиланади ва иш ҳақи белгиланади. Касбларни 
таснифлаш - бу ходимларни тўғри танлаш шарти, баҳолаш ва ўқитиш 
масаласида ташкилотнинг барча фаолиятининг асосидир. 
Халқ хўжалигида мавжуд бўлган касблар ва мутахассисликларнинг 
номи ва таснифи ички амалиётда ишчиларнинг касблари, хизматчиларнинг 
лавозимлари ва тариф разрядлари бўйича таснифлагичи томонидан тартибга 
солинади. У лавозим номини белгилаш, кадрлар таркибини ҳисобга олиш ва 
уларни персонал тоифаси, малакавий даражаси, меҳнат шароитлари, 
тўловлар ва пенсияларни ҳисоблаш учун тақсимлаш учун мўлжалланган 
бўлиб, давлат стандарти кучига эга бўлади. Шунга ўхшаш стандартлар бошқа 
мамлакатларда ҳам мавжуд. Масалан, АҚШда: давлат хизматчилари 
лавозимларининг таснифлагичи АҚШ давлат хизмати комиссияси томонидан 

---

тасдиқланиши керак. Таълим бўйича ихтисосларнинг таснифлагичи нафақат 
маълум бир лавозимга даъвогарнинг маълумотига бўлган талабларни 
аниқлаш, балки уларни кейинчалик қайта тайёрлаш учун мутахассисларни 
танлашни (зарурат туғилганда) оптималлаштиришга имкон беради. 
Инсон ресурсларини бошқаришнинг психологик таъминоти доирасида 
раҳбарлар, 
мутахассислар 
ва 
бошқа 
хизматчилар 
малакавий 
маълумотномасига мурожаат қилиш мумкин. 
У иқтисодиётнинг барча тармоқлари учун умумий, меҳнатни оқилона 
ташкил қилиш ва тақсимлашни асослаб бериш, кадрларни жойлаш ва 
фойдаланиш, аттестация жараёнларини оптималлаштириш учун, уларга 
қўйиладиган 
малакавий 
талаблар 
ва 
ходимларнинг 
лавозим 
мажбуриятларини белгилашда бирликни таъминлаш учун мўлжалланган. 
Бугунги кунда мамлакатимиз ҳукумати томонидан касбий стандартлар ишлаб 
чиқиш, тасдиқлаш ва қўллаш Қоидалари қабул қилиниши кутилмоқда, 
уларда меҳнат соҳаси, иш берувчилар бирлашмалари ва касбий 
ҳамжамиятлар позицияларидан касбий фаолият турининг мақсади ва 
мазмуни, ходимнинг малакаси, маълумоти, амалий иш тажрибаси, зарурий 
билимлари ва кўникмаларига ўйиладиган талаблар белгиланади. Бу 
психологик таъминот учун муҳим, юқорида айтиб ўтилган вазифалардан 
ташқари, лавозимлар малакавий талаблари профессиограммалар ишлаб 
чиқишда фойдаланилиши керак. 
Шу билан бирга, бошқарув фаолиятининг мураккаблигини баҳолаш 
учун раҳбар фаолиятининг айнан психологик мураккаблигини юқорида 
келтирилгандан кўра кўпроқ акс эттирувчи ўзгарувчилардан фойдаланиш 
мумкин. Ушбу ўзгарувчиларнинг рўйхатини аниқлаш учун ушбу 
фаолиятнинг психологик таҳлили зарур. Натижада, унинг мураккаблигини 
аниқлайдиган параметрларга, биринчи навбатда, муайян фаолият учун хос 
бўлган қарорларни қабул қилиш ҳолатининг хусусиятлари (вазиятнинг 
динамиклиги, унинг ноаниқлиги, қарор қабул қилишда ахборот таъминоти 
даражаси, риск, жавобгарлик даражаси ва хато қиймати, қарорларнинг 
белгиланган тарзда стандартлаштирилгани ёки, аксинча, уларнинг ижодий 
табиати) кириши аниқланди. 
Хусусан, А.К.Маркованинг ҳисоблашича, муайян мутахассислар 
ҳақида якуний комплексли ахборот қуйидаги таркибий қисмлардан иборат 
бўлиши лозим: 

---

• 
мутахассис фаолиятининг муайян мазмуни тавсифи - маълум бир 
лавозимни эгаллаб турганда касбий вазифаларни ҳал қилишда қандай нима 
ва қандай йўл амалга ошириши кераклигини ўз ичга оладиган касбий-
лавозим талаблари
• зарур бўлган касбий фаолият турлари ва уларнинг малакавий 
даражаси, тўлаш учун малака разрядлари комбинациясидан иборат 
малакавий профиль 
• мутахассиснинг фаолияти ва шахсиятига қўйиладиган талаблар ва 
психологик меъёрларни тавсифловчи профессиограмма. 
Ушбу моделдаги дастлабки иккита таркибий қисм асосан юқорида 
айтиб ўтган ташқи ҳужжатлар билан белгиланади, профессиограммалар эса 
психолог иштирокида ишлаб чиқилади. Ҳужжатларни таснифлаш нуқтаи 
назаридан профессиограмма - бу тизимга киритилган бошқа ҳужжатларга 
қараганда мутлақо бошқа даражадаги ҳужжатдир. Бу маълум бир ташкилот 
доирасида фойдаланиладиган ахборот-маълумотнома ҳужжатларидир. 
Ушбу тоифадаги инсон ресурсларини бошқаришни психологик қўллаб-
қувватлаш учун энг муҳим ҳужжат профессиограмма ҳисобланади. 
Бошқарув нуқтаи назаридан профессиограмма – бу касб, ихтисослик 
хусусиятлари акс эттирилган (баён қилинган) ҳужжат (психологик, ишлаб 
чиқариш-техник, тиббий-гигиеник ва ҳ.к.). 
А.К.Маркованинг фикрига кўра, профессиограмма – бу гарчи унда 
баъзида ўртача даражада касбий фаолиятни бажаришнинг бошқа 
вариантлари акс эттирилсада, ушбу соҳада муваффақиятли мутахассиснинг 
умумлаштирилган эталон модели. Профессиограммада меҳнатнинг объектив 
ҳолати, инсондан талаб қилинадиган психологик хислатлар ҳақида маълумот 
мавжуддир. 
Қарорлар тайёрлаш ва қабул қилиш – психологик жараёндир. қарор 
қабул қилишга икки хил ёндашувни ажратиб кўрсатиш мумкин: 
мулоҳазаларга асосланган интуитив ва рационал ёндашув. 
Интуитив қарор унинг тўғрилигини ҳис қилиш асосида, барча ижобий 
ва салбий томонларни таҳлил қилмасдан қабул қилинади. 
Мулоҳазаларга асосланган қарор бу - билимлар ёки тажрибага 
асосланган танловдир. Қарор қабул қилишда ушбу ёндашувнинг афзаллиги 
муқобил вариантларни танлаш жараёнининг тезлиги ва арзонлигидир. Унинг 
ноқулайлиги шундаки, у раҳбарнинг олдинги тажрибасида ўхшаш бўлмаган 
ҳолатларда иш бермайди. 

---

Рационал ечим, аввалгисидан фарқли ўлароқ, ўтмишдаги тажрибага 
боғлиқ эмас, у таҳлилий жиҳатдан асосланади. 
Рационал бошқарув қарорларини тайёрлаш ва қабул қилиш жараёни 
бешта асосий босқични ўз ичига олади.