Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон давлат жаҳон тиллари

III BOB XULOSALARI

Dissertatsiyamizning so’nggi bobida A.P. Chexov, K. Mensfild va A. Qahhor ijodidagi o’xshash hikoyalarni qiyosiy tahlil qildik. Ilmiy tadqiqotimiz jarayonida ularning o’xshash va farqli jihatlarini aniqladik. Shu jumladan, “ Страх”, “ Dahshat ” va “ The little governess ” ( Yunnaya Guvernantka ) hamda “ Спатьхочется”va “ The child who was tired ” ( Девочка, которая устала ) hikoyalarini keltirishimiz mumkin.

III bobda keltirilgan masala yuzasidan quyidagi xulosalarga keldik:

1. 
   Mensfild ham, Qahhor ham Chexov ijodini tubdan o’rganib, uni o’zlariga ustoz deb bilganlari uchun ham ushbu uchala yozuvchining yozish uslublarida mutanosiblik bor. Buni ularning hikoyaga mavzu tanlaganlarida va hikoyaning mazmunida ko’rishimiz mumkin.
   
2. 
   “ Страх”, “ Dahshat ”, “ The little governess ” ( Yunnaya guvernantka ) hikoyalari uchun uchala yozuvchi ham bir xil mavzu, ya’ni qo’rquv va ishonchsizlik mavzusini tanlaganlar. Ammo, bu mavzuni yoritib berishda turlicha yondashganlar, o’ziga xos syujet tizimini, o’ziga xos ifoda yo’sinini yaratganlar.
   
3. 
   Chexov va Mensfild yuqorida nomlari keltirilgan hikoyalarida qo’rquvni, ayrim insonlarninig ma’naviy tubanligini, soddalikni, irodasizlikni va buning natijasida insonning ishonchi poymol bo’lishini tasvirlaganlar. Qahhor esa tutqunlikda yashashdan qo’rqish, erkinlik uchun kurashish, irodalilikni, qat’iyatlilikni va ruhan bo’lsa-da ozodlikka erishishni tasvirlagan.
   
4. 
   Shu o’rinda filologiya fanlari nomzodi G. T Garipovaning shu xususdagi fikrlarini keltirib o’tamiz: “Chexov ijtimoiy-ruhiy determinizmning quyidagi tartibini qo’llaydi: “araz – anglashilmovchilik – qo’rquv - erksizlik”. A. Qahhor, A. Chexovdanfarqliravishda, falsafiyvaijtimoiy-ruhiy determinizmning birmuncha boshqacha tizimini yaratadi: “erksizlik – tutqunlik qo’rquvi – o’lim qo’rquvi – o’lim”.
   
5. 
   Uchala yozuvchi ham hikoyalarida tabiat hodisalari yoki atrof-muhitni tasvirlaganlarida, bunga oid detallarni ramziy ma’noda ifodalashga harakat qilganlar. Masalan, shamol, tuman, soya kabi.
   
6. 
   Bu bobimizning ikkinchi qismida Mensfild va Chexovning yana bir asari “Спатьхочется” va “ The child who was tired ” ( Toliqqan bola ) hikoyasi ustida qiyosiy tahlil olib bordik. Ushbu ikki hikoyaning o’xshash va farqli jihatlarini aniqladik.
   
7. 
   Fikrimizcha bu ikki hikoya juda o’xshash bo’lib, uning bir- biridan farq qiluvchi tomonlari deyarli yo’q. Hikoyadagi ba’zi bir elementlardagina biroz farq qiladigan jihatlarni ko’rishimiz mumkin. Masalan, hikoyadagi bosh qahramonlarning qanday nomlanganida, ikki hikoyada qo’llanilgan ayrim iboralarda va qahramonlar uxlab qolganda ko’radigan tushida.
   
8. 
   Bu ikki hikoya o’xshashligi xususida bir qancha olimlar bahs-munozara olib borganlar. Bulardan Shneyder Mensfildni plagiatda, ya’ni Chexovning shu mazmundagi hikoyasidan ko’chirganlikda ayblaydi, Alpers esa buni inkor etib, bu hikoya o’ziga xos uslubda yozilganligini va Mensfild Chexov ijodi bilan tanishguniga qadar o’z ijod yo’lini topib olganligini ta’kidlaydi.
   
9. 
   Chexov va Mensfildning bu hikoyalari mazmun jihatdan deyarli bir xil bo’lib, bu xususda olimlar bugungi kunda ham ilmiy izlanishlar hamda bahs munozaralar olib borishmoqda. Ammo, izlanishimizga ko’ra Mensfild hikoyasini chexovnikidan ko’chirib yozilgan, deb hisoblagan olimlar miqdori ko’pchilikni tashkil etadi.
   
10. 
    Ilmiy izlanishimiz jarayonida Qahhor ijodida Chexovning “ Спать хочется” va Mensfildning “ The child who was tired ” hikoyasiga o’xshash hikoya uchratmadik va buning boisini har bir millat yozuvchisining mentalitetida deb bildik. Chunki, bu ikki hikoyada balog’atga yetmagan bola ayovsiz ishlashga mahkum qilinadi. Qahhor o’zbek yozuvchisi bo’lganligi uchun bu mavzuda hikoya yozmaydi, chunki bolajonlik o’zbek mentalitetiga xosdir. Undan tashqari har bir ijodkor o’z asarlarida millatining dardini, qayg’usini yoritadi. O’zbek xalqi hayotida bunday muammo dolzarb bo’lmaganligi sababli ham A. Qahhor mazkur mavzuga e’tibor qaratmagan.
    
11. 
    Ilmiyizlanishlarimiz va hikoyalarning qiyosiy tahlillari natijasida shunday xulosaga keldikki, bu uchala yozuvchining ijodida bir-biriga mutanosib xususiyatlar mavjud. Ammo, shunga qaramasdan, ularning har birlari o’ziga xos badiiy ifoda yo’nalishiga, syujet va obraz yaratish tamoyiliga egaligi bilan adabiyotda, ayniqsa, hikoyanavislikda o’chmas iz qoldirganlar.