Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университетининг жиззах филиали

3.4 - жадвал
Талабаларнинг тажриба бошида математик компетентлигининг мавжудлик даражаси

Олий таълим муассасаси	Талабалар сони			Компетентлик даражаси		Тажриба гуруҳида %		Назорат гуруҳида %
	Тажриба Гуруҳи	Назорат гуруҳи
ТДПУ	44	48	Юқори		3(5,5%)		2 (4,2%)
			Ўрта		8(14,8%)		8 (16,6%)
			Паст		43(79,6%)		38 (79,2%)
ТТЕСИ	40	29	Юқори		2 (7,1%)		2 (6,9%)
			Ўрта		7(25,0%)		7 (24,1%)
			Паст		19 (69,9%)		20 (69,0%)
БухМТИ	31	24	Юқори		1 (4,3%)		2 (8,3%)
			Ўрта		6 (26,1%)		4 (16,7%)
			Паст		16 (69,6%)		18 (75,0%)

3.1-расм. Таъкидловчи босқичда олинган натижалар % ҳисобида
3.5 - жадвал
Талабаларнинг математик компетентлигининг шаклланганлик даражаси

Олий таълим Муассасаси	Талабалар сони			Компетентлик даражаси		Тажриба гуруҳида %		Назорат гуруҳида %
	Тажриба гуруҳи	Назорат гуруҳи
ТДПУ	54	48	Юқори		5(9,3%)		3 (6,3%)
			Ўрта		20(37,0%)		8 (16,7%)
			Паст		29(53,7%)		37 (77,0%)
ТТЕСИ	28	29	Юқори		4 (14,3%)		3 (10,3%)
			Ўрта		14 (50,0%)		9 (31,0%)
			Паст		10 (35,7%)		17 (58,7%)
БухМТИ	23	24	Юқори		3 (13,0%)		3 (12,5%)
			Ўрта		12 (52,2%)		5 (20,8%)
			Паст		8(34,8%)		16 (66,7%)

3.2-расм.Шаклантирувчи босқичда олинган натижалар % ҳисобида
Математик компетентлигининг ривожланганлик даражасини якуний баҳолаш бўйича тажриба ҳамда назорат гуруҳларида ўтказилган якуний назорат синовларининг натижалари 3.6-жадвалда келтирилган.
Тажриба-синов асосида олий математика фанини таълим технологиялари асосида ўқитишнинг самарадорлигини аниқлаш учун талабалар томонидан бажарилган топшириқлар тўплами натижалари сифат ва миқдор бўйича таҳлил қилинди.
3.6 - жадвал
Талабаларнинг тажриба охирида матемиатик компетентлигининг ривожланганлик даражаси

Олий таълим муассасаси	Талабалар сони			Компетентлик даражаси		Тажриба гуруҳида %		Назорат гуруҳида %
	Тажриба гуруҳи	Назорат гуруҳи
ТДПУ	54	48	юқори		9(16,7%)		4 (8,3%)
			ўрта		26(53,7%)		9(18,8%)
			паст		16(29,6%)		35(72,9%)
ТТЕСИ	28	29	юқори		7 (25,0%)		2(6,9%)
			ўрта		15 (53,6%)		11 (37,9%)
			паст		6(21,4%)		16 (55,2%)
БухМТИ	23	24	юқори		6(26,1%)		2 (8,3%)
			ўрта		10 (43,5%)		7 (29,2%)
			паст		7 (30,4%)		15 (62,5%)

3.3-расм.Якунловчи босқичда олинган натижалар % ҳисобида
Тадқиқотнинг якуний таҳлилига кўра қуйидаги ҳулосага келиш мумкин. Бўлажак мухандисларнинг математик компетенцияларини ривожлантиришга қаратилган комплекс ўқув-методик таъминотидан унумли фойдаланиш натижасида синов дарслари самарали ташкил этилди, талабаларнинг математикага бўлган қизиқиши ортди ва ўзлаштириш кўрсаткичлари ўсиши кузатилди. Тадқиқот натижалари таҳлили ва талабаларнинг ўзлаштириш сифат кўрсаткичи шуни кўрсатадики, ўрганилган мавзулар бўйича тажриба гуруҳлари талабаларининг математик компетенциясининг ривожланганлик даражаси назорат гуруҳларидагидан юқори. Бу кўрсаткичлар тажриба гуруҳларида ўқув жараёнига ўқитишнинг турли педагогик имкониятлари ва тадқиқот натижасида ишлаб чиқилган дидактик воситалар жорий қилинганлигига бевосита боғлиқ деб ҳисоблаймиз.

3. 
   2-§.Тажриба-синов натижаларини миқдор ва сифат жиҳатдан таҳлили
   

Ушбу параграфда бўлажак муҳандислик таълимиўқитувчиларининг математиккомпетентлигини ривожлантириш бўйича ўтказилган педагогик тажрибани ташкил этиш ва уни ўтказиш методикалари бўйича тажриба натижаларининг таҳлили билан танишамиз. Тажриба натижаларини таҳлил қилишда математик-статистик усуллардан фойдаланилди.
Тажриба синов ишлари натижаларнинг тахлили уч босқичда олиб борилди. Биринчи босқич- 2019-2020 ўқув йилининг таъкидловчи босқичдаги талабаларнинг мавжуд математиккомпетентлигини аниқлаш бўйича дастлабки олинган натижаларнинг стататистик тахлили. Иккинчи босқич- 2020-2021 ўқув йилининг шакллантирувчи босқичдаги талабаларнинг математик компетентлигининг шаклланганлик даражасини аниқлаш бўйича олинган натижаларнинг стататистик тахлили. Учинчи босқич- 2021-2022 ўқув йили якунловчи босқичдаги талабаларнинг математик компетентлигининг ривожланганлик даражасини аниқлаш бўйича якуний олинган натижаларнинг статистик тахлили.
Тажриба-синов ишларининг статистик тахлилини олиб боришда математик статистика усулларидан бири Стьюдент статистикасидан фойдаланилди. Статистик қийматларни ҳисоблашда ва тахлил этишда қуйидаги белгиланишлар ва формулалардан фойдаланилди:
х_i – тажриба гуруҳига мос келадиган компетентлик даражаси, y_i – назорат гуруҳига мос келувчи компетентлик даражаси, бу ерда компетентлик даражаси юқори, ўрта, паст қийматлар қабул қилади. ва – тажриба ва назорат гуруҳлари учун мос келадиган ўртача арифметик қийматлар.
; . (1)
Бунда x_i, y_i – 3, 4, 5 қийматли баҳоларни мос равишда қабул қилади. m, n – тажриба ва назорат гуруҳидаги талабалар сони, m_i, n_i – мос баҳоларга нисбатан талабалар сонини билдиради.
Ўқув жараёни самарадорлигини баҳоловчи кўрсаткич тажриба ва назорат гуруҳлари баҳоларининг ўртача арифметик қийматлари нисбатидир, яъни самарадорлик коэффициенти (2) формула асосида аниқланади. Тажриба ва назорат гуруҳларидаги танланмаларга нисбатан:
тажриба гуруҳидаги танланма дисперция; (3) назорат гуруҳидаги танланма дисперция формулалари орқали, ҳар бир гуруҳларга нисбатан дисперциянинг стандарт оғиш катталиклари: (4) формуллар билан, тажриба ва назорат гурухларидаги ўртача қийматларни аниқлаши кўрсаткичлари: (5), бош тўпламнинг номаълум ўрта қийматлари учун ишонч оралиқлари:
(6)
Формуллари билан топилади. Бу ерда t – меъёрлашган четланиш ишонч эҳтимоли Р асосида аниқланади. Масалан, Р=0,95 да t=1,96 га тенг.
Ушбу статистик белгиланишлар ва формуллалар асосида татқиқот ишидаги педагогик гипотезани илгари сурамиз. Тажриба ва назорат гуруҳларидаги ўртача қийматлар тенглиги ҳақидаги H₀:a_x=a_y фаразни (яъни назорат ва тажриба гуруҳларидаги ўртача қийматлар ва номаълум ўрта қийматлар учун ишонч оралиқлари бир бирига тенг) илгари суриб, унга қарама-қарши H₁:a_xa_y (яъни назорат ва тажриба гуруҳларидаги ўртача қийматлар ва номаълум ўрта қийматлар учун ишонч оралиқлари бир биридан фарқли) гипотезани илгари сурамиз. Ушбу гипотезани текшириш мақсадида Стьюдентнинг Т-статистик мезонидан фойдаланиб текширамиз.
(7)
Т критик қиймат К озодлик даражаси билан аниқланади. Бу ерда К=m+n-2 формула билан аниқланади. Т_р=0.05(K)=t.
Агар Т статистик қиймат Т_р=t критик қийматдан катта бўлса H₀:a_x=a_y фараз рад этилиб H₁:a_xa_y фараз олинади. Яъни Тажриба гуруҳидаги олинган натижалар назорат гуруҳи натижаларидан фарқли ва у самарадорликка эга.
Ушбу мезонга ва статистика формулаларга асосланиб, ҳар бир босқич учун ҳисоб ишлари ва уларнинг қиёсий таҳлилини жадваллар ва диаграммалар орқали келтирилади.
Тадқиқот давомида талабаларнинг тажриба-синов ишлари натижаларининг бошланғич ҳолати, шаклланганлик даражаси тажриба охирида ривожланганлик даражалари фаннинг жами мавзулари бўйича ёзма ва оғзаки баҳолаш ҳамда талабаларнинг мустақил ишларини назорат қилиш орқали аниқланди.
д – тажриба бошидаги дастлабки босқич.
ш – тажрибадаги шакллантирувчи босқич
я- тажрибадаги якунловчи босқич
3.4-жадвал асосида тажриба бошидаги мавжуд ҳолатни аниқлаш бўйича ТДПУ талабаларидан олинган натижалар бўйича ҳисоблаш ишларини келтирамиз.
m= 54, n=48 – тажриба ва назорат гуруҳидаги талабалар сони.
Тажриба гуруҳининг ўртача қиймати:

Назорат гуруҳининг ўртача қиймати:

Самарадорлик коэффициенти:
Тажриба гуруҳи танланма дисперцияси:

Тажриба гуруҳи стандарт хатолиги:
Назорат гурухи танланма дисперцияси:

Назорат гуруҳи стандарт хатолиги:
Тажриба ва назорат гуруҳларидаги ўртача қийматлар аниқланиш кўрсаткичлари:
Тажриба ва назорат гуруҳларидаги номаълум ўрта қийматлари учун ишонч оралиқлари:

Стьюдентнинг Т-статистик қиймати:
Стьюдент озодлик даражаси К=54+48-2=100 бўлиб, Т_0.05(К)=1,98 га тенг.
Т_кр= 1,98  T_m=0,09 га тенг. Демак, Н₀ фараз қабул қилинади. Дастлабки босқичдаги ТДПУ талабалари билан ўтказилган тажриба синов ишларида тажриба ва назорат гуруҳларидаги билим даражаси бир хил бўлиб, улар фарқи мавжуд эмас ва танлаб олинган гуруҳлар тасодифий эмаслиги аниқланди.
Юқоридаги ҳисоблаш ишларининг натижаларини барча таълим муассасалари ва умумий кўрсаткичларини ифодаловчи қўйидаги ҳисоб жадвалини келтирамиз.