Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта таълим

2. Электр таъминоти элементларини ҳисоблашда фойдаланиладиган асосий ифодалар


2.1. Электр таъминоти тизими тармоқларидаги қисқа туташув токларини ҳисоблаш
Реле ҳимоясининг ўрнатмаларини танлаш ва сезгирлигини текшириш учун қисқа туташув токининг бошланғич қиймати ҳисобланади. Бунинг учун:

1. 
   Кўрилаётган электр тармоғининг ҳисоблаш схемаси тузилади ёки у берилган бўллоиҳаси мумкин;
   
2. 
   Ҳисоблаш схемаси асосида унинг алмаштириш схемасим тузилади;
   
3. 
   Алмаштиришнинг схемасини ўзгартириш йўли билан қисқа туташув нуқтасига нисбатан натижавий э.ю.к. Е_нат ва натижавий қаршилик х_нат топилади;
   
4. 
   Натижавий э.ю.к. ва натижавий қаршиликни билган ҳолда уч фазали қ.т. токнинг даврий ташкил этувчисининг бошланғич қиймати I_к аниқланади.
   

Ҳисоблашларни соддалаштиришни мақсадида ҳисоблаш схемасида ҳар бир кучланиш поғонаси учун шиналардаги учун ҳақиқий кучланиши ўрнига қуйидаги шкала асосида ўртача кучланиш U_ўр кВ ларда кўрсатилади: 6,3; 10,5; 37; 230; 340; 515; 770.
Ҳар бир кучланиш поғонаси учун ўртача кучланиш (базис кучланишнинг U_б) қабул қилиниб, шу поғонага уланган ҳамма элементларнинг номинал кучланиши учун ўртача ҳамма (базис) кучланишига тенг деб ҳичобланади. Кейин базис қувват S_б танланади, ҳамда базис токлар топилади.
I_б = S_б / (√3 U_б)
Нисбий бирликларда электр тармоғи элементларининг қаршиликлари қуйидагича ҳисобланади.

1. 
   энергосистема учун
   

х_с = S_б / S_к.
бу ерда S_к – энергосистеманинг қисқа туташув қуввати.

2. 
   трансформатор учун
   

бу ерда S_тр.ном – трансформаторнинг номинал қувват

3. 
   электр узатиш линияси учун
   

бу ерда х_сол = 0,4 Ом/км; Д – линиянинг узунлиги, км; U_ўр – линиянинг кучланиши.

4. 
   асинхрон двигател
   

бу ерда S_ад – асинхрон двигателнинг тўла қуввати;

5. 
   синхрон двигател
   

бу ерда S_сд – синхрон двигателнинг тўла қуввати;

6. 
   умамлашган юклама
   

бу ерда S – юкламанинг қуввати
Электр тармоғи элементларининг э.ю.к.лари қуйидагича қабул қилинади:

1. 
   Асинхрон двигател Е_ад = 0,9
   
2. 
   Синхрон двигател Е_сд = 1,1
   
3. 
   Энергосистема Е_с = 1,0
   
4. 
   умумлаштирилган юклама Е_n = 0,85.
   

Электр тармоғи элементларининг қаршилик ва э.ю.к. лари аниқлангандан кейин алмаштириш схемаси қ.т. нуқтасига нисбатан содда ҳолга келтирилиб натижавий э.ю.к. ҳамда натижавий қаршилик аниқланади.
Қисқа туташув токи эса қуйидагича топилади.

бу ерда I_б – қисқа туташув токи ҳисобланаётган нуқта учун базис ток.