‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Olam zimiston,
Men tong bilan turdim, menga
B orliq nurajshon. 
(Erkin Vohidov)
Gradatsiya. 
Bu so‘z lotin tilidan olingan b o ‘lib, zinapoya 
(ifodalilikning o ‘sib borishi yoki tusliib ketishi) m a’nosini bildiradi. 
Gradatsiya narsa, belgi, xususiyat, harakatni biri-biridan kuchliroq 
yoki kuchsizroq m a’no ottenkali sinonimlar va so‘zlar vositasida 
kuchaytirib yoki pasaytirib borish orqali tasvirlashdir. Bunda 
ta ’sirchanlik b irin -k etin kuchayib yoki pasayib boradi. Agar 
ta’sirchanlik kuchayib borsa 
klimans, 
pasayib borsa 
antiklimans 
bo‘ladi.
65
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Masalan:
KJimans: Nido bergin qcydasan? Sharpangga quloq tutdim. 
Sirli tushlar ko 'rib men, bor dunyoni unutdim. 
Tongda turib nomingga ushbu she'rimni bitdim. 
Dildagi ohim mening, birinchi muhabbatim,
Yolg'iz ollohim mening, birinchi muhabbatim!
(Ablulla Oripov)
Antiklimans: Bu nigoh uning oromini buzar, yurak-bag‘rini ezar, 
dcidasining yoniga qaytgisi, bo'ynidan quchoqlagisi, unga yaxshi- 
yaxshi gaplarni aytgisi kelardi. (Saida Zunnunova^
Ritorik so'roq. 
Bunda so‘zlovchi yangi m a’lum ot olishni ko‘zda 
tutmaydi, shuning uchun so‘roqqa javob talab qilinmaydi. So‘roq 
orqali hukm ifodalanadi. Ritorik so‘roq gaplar ko‘tarinki, kuchli 
hissiyot bilan aytiladi. Bunday gaplar uch xil: 1) tasdiq javob 
ifodalaydigan ritorik so‘roq gaplar, masalan, O'z uyini, o ‘z Vatanini 
kim sevmaydi? Ulfating qaig'a bo'isa, yemishing g o ‘ng, degan gapni 
kim eshitmagan? (Tursunoy Sodiqova)
2) inkor m a'noli javob ifodalanadigan ritorik so‘roq:
Muhabbat yoritgan uyda ham shuncha —
Bemavrid, bemahal o'charmi chiroq?
Yaqin yo'IIar birdan tusharmi yiroq?
Nogahon ochilmay so'larmi g'uncha? (Saida Zunnunova)
3) mazmunidan javob anglashilmaydigan ritorik so‘roq gaplar:
Axir, qaysi yil clehqon uchun yengil kelgan? Qaysi yil osonlik
bilan hosil ko'tarilgan? Tabiat hech qachon ehsonlarini osonlikcha 
hadya etgan emas. (Vohid Zohidov)
Yuqorida keltirilgan misollar ritorik so‘roq gaplaming bir necha 
turiga to ‘g‘ri keladi. Bunday gaplaming boshqa turlari ham mavjud. 
U m um an, ritorik so‘roq gaplar nutqda kuchli stilistik vosita bo'lib 
xizmat qiladi. Ular badiiy va publitsistik stillar uchun umumiy bo'lib, 
ba'zan so‘zlashuv stilida ham uchraydi. Bunda ritorik so‘roq gaplar 
fikmi ta'sirchan ifodalaydi.