Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

1.2. Эвтаназия бўйича жамоатчилик фикри
Фаол ва пассив эвтаназия ҳақидаги кўплаб мунозараларда кенг фикрлар мавжуд. Барча партияларнинг бирлигига, эҳтимол, фақат қуйидаги бандда эришилган. Эвтаназия фақат беморнинг илтимосига биноан мумкин. Бошқа барча масалаларда фикрлар кураши давом этмоқда. Эвтаназия тарафдорлари истисно ҳолатларда, баъзи бир шароитларда жоиз деб ҳисоблашади (шуни таъкидлаш керакки, ушбу шартларнинг ўзлари баҳслашиши мумкин):
1) беморнинг онгли ва доимий сўрови билан;
2) қарор қабул қилиш пайтида бемор юридик қобилиятга эга бўлиши, руҳий касалликлар билан боғлиқ касалликларга эга бўлмаслиги керак;
3) агар азобларни маълум воситалар ёрдамида енгиллаштиришнинг иложи бўлмаса;
4) ҳаётни сақлаб қолиш мумкин эмаслиги тўғрисида шубҳасиз далиллар мавжуд бўлганда;
5) мажбурий бир овоздан шифокорлар кенгашининг қарори;
6) прокуратура олдиндан огоҳлантиргандан кейин.
1.3. Эвтаназия тарафдорларининг позицияси. Эвтаназия ҳақидаги қарама-қарши қарашлар иккита асосий позициянинг шаклланишига олиб келди: либерал ва консерватив.
Либерал позиция. Асосийси, беморнинг автономлиги принципи ва шифокорнинг беморнинг танловига ҳурмат кўрсатиш мажбурияти. АПА-нинг Ахлоқий ва суд ишлари бўйича кенгашининг ҳужжатида шундай дейилган: "Биз инсоннинг қадр-қимматига мувофиқ танлов қилиш эркинлигини тан олсак, биз инсон қадр-қимматига ҳурмат кўрсатамиз". Либерал нуқтаи назардан ихтиёрий эвтаназия инсоннинг асосий ҳуқуқига асосланган - ўлим азобдан қутулишнинг ягона йўли бўлса, ўлиш ҳуқуқи. Ихтиёрий эвтаназияни тан олишнинг асосий далиллари бошқаларга нисбатан раҳмдиллик ва инсоннинг ўз ўлим вақтини аниқлаш ҳуқуқини тан олишдир.
Эвтаназияга имкон берадиган позиция, ҳеч бўлмаганда техник даволанишдан воз кечиш ва рад этиш даражасида, унинг арсеналида яна бир қатор далиллар мавжуд. Масалан, эвтаназия тарафдорлари бу чидаб бўлмас оғриқни "тўғри даволаш" деб ҳисоблашади. Агар оғриқни тиклаб бўлмайдиган бўлса, осонликча ўлимни сўраган касал одамга ёрдам бериш инсонпарвар ва раҳмдил сифатида кўрилиши мумкин. Кейинги аргументни "алтруистик" деб аташ мумкин. Бу оғир касал бўлган одамнинг яқин одамларга юкни юкламаслик истаги. Ушбу далил "муносиб ўлим ҳуқуқи" принципи билан чамбарчас боғлиқ, гарчи бу ерда худбин ниятлар устунлик қилади. "Қадрли ўлим" принципи ҳаётнинг етарлича юқори даражаси, шу жумладан қулайлик, яшашга яроқлилик, "муносиб ўлим" воситаларини танлаш ва ҳ.к.
Демографик далилни замонавий адабиётда ҳам топиш мумкин. Эвтаназиянинг мақбуллиги "аҳолининг сезиларли даражада қариши" билан боғлиқ бўлиб, кекса ногиронлар сонининг кўпайиши, уларни парвариш қилиш, парвариш қилиш ва даволаш бир қатор иқтисодий ва ижтимоий муаммоларга олиб келади. Эвтаназиянинг ижтимоий мақбуллигини эътироф этишнинг мантиқий хулосаси- бу паст даражадаги эвтаназия. Ушбу муаммо, айниқса, янги туғилган чақалоқларга нисбатан жуда муҳимдир. Бошқа томондан, уларнинг мавжудлиги билан улар нуқсонларнинг сабабларини излашга ва уларни йўқ қилишга ундайди. Мажбурий эвтаназиянинг иқтисодий ва ижтимоий асосларига генетик омил - "биологик дегенерация" хавфи қўшилади. 1938-1939 йилларда "ҳаётий ногиронлар" га нисбатан " эвтаназия дастури" ишлаб чиқилган ва амалга оширилган фашистик Германиянинг тажрибасини ҳамма билади. 30-йилларда АҚШда қонунларни ўзгартириш ва "дефект" ни ўлдиришни қонунийлаштиришга қаратилган "Эвтаназия" жамияти мавжуд эди. Ва агар 20-асрнинг биринчи ярмининг охирида бу ғоялар жаҳон ҳамжамияти томонидан қораланган бўлса, унда 20-асрнинг иккинчи ярмининг охирида улар яна кучга кира бошладилар. Шу билан бирга, шу билан бирга, мажбурий эвтаназия мафкураси ўзгариб бормоқда: умидсиз беморларга нисбатан "раҳм-шафқат" ва уларнинг қариндошларига ёки ҳатто умуман жамиятга, шу жумладан суғурта компаниялари ва уларнинг тиббий ёрдамини молиялаштирадиган давлат идораларига нисбатан "адолат" тушунчалари ёрдамга чақирилмоқда, мажбурланмоқда бошқа тоифадаги "умидли" беморларга тиббий ёрдам кўрсатиш учун маблағларни қисқартириш.
Мажбурий эвтаназияни оқлаш учун "раҳм-шафқат" ва "адолат" тушунчаларидан фойдаланиш, шахснинг ўзи ва бошқа шахснинг тақдири билан ўз тақдирини ўзи белгилаш ҳуқуқи ахлоқий меъёрга айланиши шарти билан, мумкин бўлган ижтимоий қонунбузарлик йўлидир.