Ўзбекистон республикаси ташқи иқтисодий фаолият миллий банки

2.5-расм. Масофадан банк хизматларини кўрсатувчи тизимлардан фойдаланувчиларнинг сони¹⁶

2.6-расм. Масофадан банк хизматларини кўрсатувчи тизимлардан фойдаланувчиларнинг сони¹⁷ (турлари бўйича)
Замонавий шароитда банк секторининг рақамли трансформацияси рақамли иқтисодиётни барпо этиш жараёнининг ажралмас қисми ҳисобланади. “Рақамли Ўзбекистон 2030” стратегияси доирасида рақамли молиявий хизматларни ривожлантириш, хусусан, аҳолининг кенг қатламларининг масофавий хизматлардан фойдаланишини таъминлаш ва сифатини ошириш бўйича зарур чора-тадбирлар кўрилди. Айни пайтда мамлакатимизда учта рақамли банк ва 34 та нобанк тўлов ташкилоти мавжуд бўлиб, улардан 10 таси электрон пул тизими операторлари реестрига киритилган.
2021 йилда омонатларнинг 53 фоизи, олинган микрокредитларнинг 40 фоизи, коммунал ва бошқа тўловларнинг 48 фоизи, валюта конвертацияси бўйича операцияларнинг 15 фоизи масофадан туриб амалга оширилган.
Республика бозорида банк карталари асосидаги чакана тўлов тизимлари – UZCARD ва HUMO фаолият кўрсатмоқда. 2018 йилда HUMO чакана тўлов тизимининг ишга туширилиши рақобат муҳитини шакллантиришга, иқтисодиётда нақд пулсиз ҳисоб-китоблар кўламини сезиларли даражада оширишга ва тўлов хизматлари провайдерлари фаолияти билан боғлиқ рискларни камайтиришга хизмат қилди.
Контактсиз тўловлар тез машҳурликка эришмоқда. Жамоат транспортида тўловларни амалга оширишда банк ва транспорт карталаридан фойдаланган ҳолда контактсиз тўлов тизими ҳам жорий этилди. Мижозларга қулай шароитлар яратиш мақсадида мавжуд инфратузилмани ривожлантириш асосида замонавий тўлов хизматларини жорий этиш долзарб вазифалардан биридир. Масалан, мобил қурилмаларда ўрнатилган HumoPay технологиясидан (ApplePay ёки GooglePay'га ўхшаш) банк картасисиз савдо ва хизмат кўрсатиш шохобчаларида NFC тўловларини амалга ошириш мумкин эди.
Бундан ташқари, 2021 йилда Марказий банк томонидан QR-online тўлов тизими ишга туширилди, бу эса тадбиркорлик субъектлари ва якка тартибдаги тадбиркорларга QR-код орқали тўловларни қабул қилишнинг қўшимча имкониятларини (POS-терминалдан ташқари) тақдим этади.
"Tap-to-phone" технологияси ҳам инновацион хизматларни яратишга мисол бўла олади, унинг ёрдамида тадбиркорлик субъектлари ва якка тартибдаги тадбиркорлар NFC орқали смартфон орқали тўловларни қабул қилишлари мумкин.
Тезкор тўлов тизимининг 2020 йилда фойдаланишга топширилиши Ўзбекистонда нақд пулсиз ҳисоб-китоблар соҳасидаги яна бир муҳим ютуқ бўлди. Ушбу хизмат реал вақт режимида юридик шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорлар ўртасида пул ўтказмаларини амалга оширади. Тизим веб-хизматлар технологияси асосида қурилган бўлиб, у 24/7 кун давомида масофавий банк тизимлари орқали банклараро тўловларни амалга ошириш имконини беради. Шундай қилиб, фойдаланувчилар банкка ташриф буюришлари шарт эмас ва ҳисобварағига тушган маблағлар кейинги тўловлар учун уларни олиш вақтида мавжуд бўлади.
Бугунги кунда Ўзбекистонда 127 юридик шахс нобанк кредит ташкилоти – микрокредит ташкилотлари ва ломбард сифатида фаолият юритмоқда. Уларнинг кўпчилигида микрокредит онлайн тарзда берилиши мумкин, кредитларни сўндириш учун тўловлар деярли ҳар қандай тўлов иловаси орқали амалга оширилиши мумкин. Аҳоли ва тадбиркорлик субъектларига молиявий хизматлар кўрсатиш сифати ва тартибини оптималлаштирадиган, жисмоний шахс тўғрисидаги ишончли ва батафсил маълумотларни автоматик тарзда йиғишни таъминловчи фойдаланувчиларни масофавий биометрик идентификация қилиш тизими жорий этилди.
Мамлакатимизда молиявий хизматларни рақамлаштиришнинг анча юқори даражасини ҳисобга олиб, ахборот хавфсизлигини таъминлаш, фирибгарлик ва кибертаҳдидларга қарши курашиш мақсадида жорий йилда Марказий банк ҳузурида CERT-CBU киберхафсизлик марказининг веб сайти ташкил этилди.
Коронавируснинг янги штаммлари пайдо бўлиши ва кўплаб мамлакатларда карантин қайта бошланганига қарамай, умуман олганда, жаҳон иқтисодиётида барқарор ўсиш тенденциялари кузатилмоқда. Бундан ташқари, пандемия жамиятнинг барча жабҳаларини рақамлаштиришга туртки берди. Биз ҳаммамиз оптимистик бўлиб қолишимиз ва ҳатто тезроқ, янги ғоялар ва ечимларни, айниқса, рақамли хизматлар соҳасида янада фаолроқ жорий этишимиз керак!