Ўзбекистон республикаси ҳУҚУҚни муҳофаза қилиш академияси 1-курс талабалари учун

САВОЛ:
Дастлабки терговга тушунча беринг. 
Мазкур ҳолатни қонунчиликдаги талаблардан келиб чиқиб таҳлил 
қилинг. 
Айбсизлик презумпциясидан келиб чиқиб, тергов органининг 
ҳаракатларини муҳокама қилинг. 
 
Yuqoridagi muammoli vaziyatga yechim berishdan oldin biz avvalo “Dastlabki 
tergov” tushunchasiga va aybsizlik prezumpsiyasiga izoh berib o‘tsak maqsadga 
muvofiq bo‘lar edi.
Dastlabki tergov - jinoyat sodir etishda aybdor boʻlgan shaxslarni aniqlash va 
ularni fosh etish jinoyatning sabablarini va uning sodir etilishiga imkon bergan 
shart-sharoitlarni aniqlashga qaratilgan protsessual qonunchilikka qatʼiy rioya 
qilgan holda tegishli vakolatga ega boʻlgan mansabdor shaxslar yangi tergovchilar 
tomonidan amalga oshiriladigan faoliyatdir.
Surishtiruv – jinoyat belgilarini va uni sodir etgan shaxslarni topish jinoyat-
protsessual qonunchilik qoidalari bo‘yicha tekshiruv amalga oshirilgan jinoyat ishi 
boʻyicha dalillar sifatida ishlatilganligi mumkin boʻlgan maʼlumotlarni aniqlash 
maqsadida ilmiy-texnika vositalarini qoʻllash yordamida zarur choralarni koʻrish. 

---

Aybsizlik prezumpiyasi  – shaxs huquqlari himoyasini taʼminlab beruvchi, 
asossiz ayblash va jazolashning oldini oluvchi jinoyat protsessining umumiy 
demokratik tamoyillaridan biri hisoblanadi.
Aybsizlik prezumpsiyasi – aybdorning jinoyati qonuniy tartibda isbot 
qilinmaguncha, uni aybsiz deb faraz qilish. Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki 
sudlanuvchi uning jinoyat sodir etishda aybdorligi qonunda nazarda tutilgan 
tartibda isbotlangunga va qonuniy kuchga kirgan sud hukmi bilan aniqlangunga 
qadar aybsiz hisoblanadi. Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchi 
oʻzining aybsizligini isbotlab berishi shart emas yoki oʻzini aybdor deb koʻrsatish 
ham qonunda belgilangan tartibda aybi isbotlanmaguncha uni aybdor deb 
boʻlmaydi. Oʻzbekiston Respublikasi JPKling 23-moddasida koʻrsatilishicha, 
aybdorlikka oid barcha shubhalar, basharti ularni bartaraf etish imkoniyatlari 
tugagan boʻlsa, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sud-lanuvchining foydasiga 
hal qilinishi lozim. Qonun qoʻllanilayotganda kelib chiqadigan shubhalar ham 
gumon qilinuvchining, ayblanuvchining, sudlanuvchining foydasiga hal qilinishi 
kerak.
Yuqoridagilarga tayangan holda shuni aytishimiz mumkinki, huquqni muhofaza 
qilish organi xodimlari gumonlanuvchining hali aybi isbotlanmaguncha uni ushlab 
turishga haqqi yo‘q. Gumonlanuvchi esa o‘zining aybsizligi to‘g‘risidagi dalillarni 
tergovchiga keltirib berishga majbur emas. Surishtiruv jarayonida gumonlanuvchi 
o‘ziga advokat olish huquqiga ega. Huquqni muhofaza qilish organi hodimlari esa 
gumonlanuvchining aybdorligini qonuniy tomondan isbotlab berishga majbur 
hisoblanadi. 
Qachonki 
huquqni 
muhofaza 
qilish 
organi 
xodimlari 
gumonlanuvchining ayblarini dalillar orqali keltirib, isbotlab bera olgandagina 
ushbu gumonlanuvchi jinoiy javobgarlikka tortilishi mumkin. Ammo bu holatda 
gumonlanuvchi javobgarlikka tortilmaydi.