Ўзбeкистон рeспубликаси

Кўрсаткичлар	Ўтган	Ҳисобот
Фарқи
Б	В	Г	Д
Маҳсулот сотишдан соф тушум	125987	152485	+26498
Сотилган маҳсулот таннархи	102574	135425	+32851
Сотишдан олинган фойда	23413	17060	-6353
Соф фойда	2589	3125	+5365
Асосий воситалар ўртача йиллик қиммати	5213	5632	+419
Айланма маблағлари ўртача йиллик қиймати	8752	9521	+769
Корхона мулки	15562	17892	+4330
Ўзлик маблағлари	8542	8965	+423
Қарз маблағлари	2546	3212	+670
Маҳсулот рентабеллиги	18,6	11,2	-7,4
Асосий воситалар рентабеллиги	49,6	55,4	+5,8
Айланма маблағлар рентабеллиги	29,6	32,8	+3,2
Ишлаб чиқариш таннархи рентабеллиги	22,8	12,6	-10,2
Ўз маблағалари рентабеллиги	30,3	34,8	+4,5
Жами мулкка нисбатан рентабеллик	16,6	17,5	+0,9
Умумий рентабеллик	18,5	20,6	+2,1
Қарз маб1ағлари рентабеллиги	101,7	97,2	-4,5

7.10-жадвал маъ1умотларидан шуни хулоса қилиш мумкинки, корхонада рентабеллик кўрсаткич1ари ўтган йилга нисбатан бир қадар ўсган. Фақат маҳсулот рентабеллиги, ишлаб чиқариш таннархи ва қарз маб1аға1арига нисбатан рентабеллик кўрсаткичлари бўйича ўтган йилга нисбатан пасайиш кузатилган.

Асосий воситалар рентабеллиги 5,8 ^оЗ« га, айланма активлари рентабеллиги (моддий) 3,2 % га, ўз маблағлари рентабеллиги 4,5 % га, жами активлар рентабеллиги 0,9 % га, умумий рентабеллик 2,1 % га ўсган.

Рентабеллик ўзгаришига таъсир этувчи омилларга таҳлилда алоҳида аҳамият берилади. Рентабеллик ўзгаришига таъсир этувчи омиллами уларда қатнашувчи бирликларга нисбатан белгилаш мумкин. Мисол учун, маҳсулотни сотишга нисбатан рентабеллик ўзгаришига сотишдан олинган ялпи фойда суммасининг ўзгариши ва сотишдан олинган тушумлар суммасининг ўзгариши таъсир этса, асосий воситалар рентабеллигига корхона соф фойдасининг ўзгариши ва асосий воситаларнинг ўртача йиллик қийматининг ўзгариши, умумий рентабелликка бир сўмлик тушумга тўғри келадиган соф фойда суммасининг ўзгариши, асосий воситалар қайтимининг ўзгариши ва моддий айланма маб1ағ1ар қайтимининг ўзгаришлари таъсир қилади ва ҳ.к.

8. Корхона молиявий ҳолати таҳлили

Молиявий ҳолатни ифодаловчи кўрсаткич1ар корхонанинг муҳим иқтисодий кўрсаткич1ари ҳисобланади. Бу борадаги таҳлил молиявий ҳисобот ҳамда бошқа зарур манбалардаги маълумот1ар асосида ўтказилади. Молиявий ҳолат бир қатор муҳим кўрсаткичлар ҳамда ҳисоб-китоблар билан ўргани1ади. Уламинг айримларини тартиб асосида кўриб чиқамиз.

Молиявий таҳлилда корхона мулки, уламинг манбасини чуқур ўргани1ади. Чунки, корхонада мулклар ва уламитıг манбаларининг ҳолати ва ўзгариши молиявий ҳолатнинг муҳим жиҳати ҳисобланади. Қуйидаги жадвалда корхона мулкининг ҳажми ва таркиби келтирилган.

7.11-жадвал

лCорхона мулкининг таҳлили

№	Мол-мулкнинг таркиби	Йил бошига		Йил охирига		Ўзгариши (+,-)
								Йил бошига нисбатан
1.	Узок муддатли активлар	251184	73,7	265548	71,7	14364	-2,0	5,7
2.	Жорий активлар	89545	26,3	104694	28,3	15149	2,0	16,9
	Шу жумладан:
А)	Товар моддий захирал	7946	2,3	12216	3,3	4270	1,0	53,7
Б/	Пул мабаглари ва кимматли когозлар	834	0,2				-0,2	0,0
В)	Дебиторлар	80765	23,7	92478	25,0	11713	1,3	14,5
	Баланс активининг жами	340729	100	370242	100	29513	0,0	8,7

7.11-жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики хўжаликнинг мо1 мулки йи1 бошига нисбатан 29513 минг сўмга кўпайган. Бу яхши кўрсаткич, албаттта. Бунда узок муддатли активлар 14364 минг сўмга, жорий активлар эса 15149 минг сўмга ошган. Корхона, ҳам ишлаб чиқаришга шароит яратмоқда, ҳам маб1ағ1ар айланишини оширмоқда. Бироқ дебитор корхонанинг қарзлари ҳамон юқорилигича қолмоқда. Умуман олганда хўжа1икнинг мулки мавжуд ва у ошиб бормоқда.

Шундан сўнг балансни пассив қисми ўрганилади.

Баланснинг пассив қисмида хўжалик маб1ағларининг қоплаш манбалари кўрсати1ади. Бозор иқтисодиёти шароитида маб1ағ1ами тўлдириш қуйидагилардан иборат:

1. Ўзлик маб1ағ1арнинг манбалари.

2. 
   Мажбуриятлар.
   

Бозор иқтисоди талабидан келиб чиққан ҳолда хўжаликда қарз кам бўлгани маъқул. Ушбу -жадвалда хўжа1ик маблағ1арининг манбалари кўрсатилган.

7.12-жадвал
Корхонада баланс пассиви таҳлили

Н.•	Мол-нıулкнин таркиби	Йил бошига		Йил охирига		Ўзгариши (+, -)
		сум		Минг сум	қ	Минг сум	%	Йü бошиг а нисба- тан %
1	Ўзлик маблаглари манбалари	201291	59,1	234146	63,2	32855	4,2	16,3
2	Мажбуриятлар	139438	40,9	136096	36,8	-3342	-4,2	-2,4
	Шу жумладан:		0,0		0,0	0	0,0
А)	Узок муддатли кредит ва карзлар	118815	34,9	113768	30,7	-5047	-4,1	-4,2
Б)	Киска муддатли кредит ва карзлар	7849	2,3	9945	2,7	2096	0,4	26,7
	Кредиторлик карзлари	12774	3,7	12383	3,3	-391	-0,4	-3,1
	^Балан^спассивининг	340729	100	370242	100,0	29513	0,0	8,7

7.12-жадвал маълумот1аридан кўриниб турибдики корхонада маб1ағлар манбаи ҳам 29513 )йинг сўмга кўпайган. Ўзлик маблаглари манбалари 32855 минг сўмга кескин ошган. Мажбуриятлар эса — 3342 минг сўмга камайган. Бу борада хужаликдаги ахвол яхшиланган. Бу эса молиявий ҳолатни манбалар бўйича янада яхшиланганини намоён қилади.

Узоқ муддатли кредит ва қарзлар йил охирига камайган. Бу ҳам яхши ҳолатлардан бири ҳисобланади.

Таҳлилда захиралари ва харажатлами ҳар томонлама ўрганиш ўта муҳимдир. Бундай маб1ағ1ар таркибига ишлаб чиқариш захиралари, яъни хом-ашё ва материаллар, сотиб олинган ярим фабрикатлар ва комплектловчи буюмлар, конструкция ва деталлар, иккиламчи материаллар ва ўматилган асбоб-ускуналар, эҳтийпт қисмлар, парвариш ва боқувдаги чорва моллари, уруғ ва ем- хашак ва бошқалар киради. Улар хўжа1икнинг бир меъёрида ишлаши ҳамда маҳсулот ишлаб чиқариши ва шартнома бўйича сотиш режасини таъминлашга етарли бў1иши лозим. Шунингдек,

захира ва харажатлар таркибига ўсим1ик ва чорвачилик бўйича тугалланмаган ишлаб чиқариш, келгуси давр харажатлари, тайёр маҳсулот ва бошқалар ҳам киради. Тугалланмаган ишлаб чиқариш харажатларини ҳам ўрганиш ва таҳлил этиш лозим бў1ади.

Шу билан бирга, молиявий ҳолат таҳлилида айланма маблағ- ларни қоплашга ўзлик манбаларининг етарлилиги ёки етишмас- лилигини таҳлили кўриб чиқилади.

Қуйидаги жадвалда захира ва харажатлами қоплашга ўзлик манбаламинг этарлилигини аниқлаш услуби келтирилган.

7.13-жадвал

Захира ва харажатлами коплашга тегишли манбалар билан таъминланганликни таҳлили

Нс	Кўрсаткичлар	Йил бошига	Йü охирига	Фарқи (+;-)
	Б	В	Г	Д
1	Ўзлик маблағларнинг манбалари	201292	234146	32854
2	Узоқ муддатли активлар	251184	265548	14364
3	Захира ва харажатлами қоплашга тегишли ўзлик манбалари (1-2)	-49892	-31402	18490
4	Захира ва харажатлами қоплашга тегишли узок муддатли карз маблаглари	118815	113768	-5047
	Захира ва харажатлари қоплашга тегишли узлик ва узоқ муддатли қарз маблаглари (3+4)	68923	82366	13443
6	Қисқа муддатли кредит ва қарзлар	7849	9945	2096
7	Захира ва харажатлари қоплашга тегишли ўзлик ва узоқ муддатли қарз маблағлари (5+6)	76772	92311	15539
	Захира ва харажатламинг жами	7946	12216	4270
9	Захира ва харажатлами қоплашга ўз1ик манба- ламинг етарлилиги ёки етишмаслиги (3-8)	-57838	-43618	14220
10	Захира ва харажатлари қоплашга ўзлик ва узоқ муддатли қарз манбаларининг етарлилиги ёки етишмаслиги (5-8)	60977	70150	9173
11	Захира ва харажатлари қоплашга жами ман- баламинг етарлилиги ёки етишмаслиги (7-8)	68826	80095	11269

7.13-жадвал маълумотларидан кўринадики корхонада захира ва харажатлар қоплашга ўз1ик манбалар етарли эмас, бироқ йил охирида

бу борада сезиларсиз ижобий ўзгариш мавжуд. Бу борада ўзлик ва қарз манбаларини, ҳамда жами манбаларнинг етарлилиги таъминлан- ган. Ҳатто, улар ўтган йилга нисбатан кўпайган. Демак, корхона ўзлик манбаларини кўпайтириш устида чора-тадбирлами белгилаши керак. Бу билан захира ва харажатлами ўз ҳисобидан молиялаштира олиш ҳолатига эга бў1ади.
Хулоса қилиб айтганда, таҳлил объекти бўйича хўжа1ик меъёр

даражасида барқарорликка эга.

Корхонанинг молиявий ҳолатини белгиловчи энг муҳим кўрсаткичлар қуйидагилардан иборатдир:

1.