Ўзбекистон ресрубликаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро муҳандислик технология институти

Мавзу № 8 Ёқилғиларга қурумга қарши қўндирмалар
Маълумки технологик усуллар билан ёқилғи ва сурковчи материлларнинг сирт ва хоссаларини ростлаш мумкин. Масалан, гидро жараёнлар ёрдамида маҳсулотларни термик баркарорлигини антикоррозион ва баъзи бир бошқа хоссаларини яхшилаш мумкин. Аммо бунда ёқилғи ва сурковчи мойларнинг кимёвий баркарорлиги, эскиришга қарши хоссалири ёмонлашади. Сирт хоссалири комплексини яхшилашнинг энг самарали йўли бўлиб махсус присадкаларни ёки уларнинг пакетларини (турли таркибли бир нечта присадкаларнинг оптимал концентрацияда куюнлашуви) қўллаш ҳисобланади.
Ювувчи- десперсияловчи
Иш жараёнида ички ёниш двигателининг силиндр поршенли гуруҳи ва бошқа тугун хамда деталлари ёқилғи ва сурковчи мойларнинг ўзгариш масулотлари билан ифлосланади. Бу масулотларга паст ҳароратли (шлам) лар ва юқори ҳароратли (лок, куйинди, урум)лар киради.
Металл сиртладан қатламларни йўкқотиш учун мотор мойларига махсус СФМ ювувчи-десперсияловчи присадкаларни киритадилар.
Ювувчи-десперсияловчи присадкалар сурковчи мойларда куйидаги асосий функсияларни бажарадилар:
-мойларда еримайдиган моддаларни солюбилизатсиялайдилар (ифлосланиш заррачаларнинг сиртида адсорбцияланади ва уларнинг коллоид еритма ҳолатига ўтказадилар);
-ифлосланишнинг қаттиқ заррачаларининг пептизасиялайдилари (муаллак майда дисперсли ҳолатда саклаб турадилар);
-оксидланиш жараёнларида ингибиторли қиладилар, оксидланишнинг паст молекулали масулотлари полимерланишини ва двигатэлларни ёқилғи- мойли системалари агрэгатларининг деталларида куйинди ва лок ҳосил бўлишини келтириб чикарадиган юқори молекуляр бирикмаларнинг ҳосил бўлишини олдини олади.
Ювувчи-десперсияловчи присадкаларни 3 та турга бўлиш мумкин: Кули, кулсиз ва кутбли полимерлар.
Кули присадкалар асосан суфокислоталарнинг барийли, калтсийли тузлари ёки шу металлари алкилфенолятларидан иборат бундай присадкаларни сурковчи мойларга анча юқори концентрацияланади -10 % мас. гача киртадилар.
Кулсиз присадкалар- бу таркибида металл бўлмаган суктсинимидлар,к утбли полимерлар ва баъзи бир бошқа бирикмалар. Суктсинимидли присадкалар бу қаҳрабо кислотасининг имидли ҳосилалари. Кутбли полимерлар (сополимерлар) метакрил ефирлари ва азот саналган мономерлар асосида синтез килинадиган маҳсулот бўлиб ҳисобланади. Присадкаларнинг хар хил турлари таъсир етиш механизми турли табиати ва ўлчамли зарачаларга нисбатан солюбилирловчи пептизасияловчи хусусиятлари бўйича фарқ қилади, шу билан бирга улар сув иштирокида ҳаракатда бўлади.
Ювувчи десперсияловчи присадкаларнинг таъсир етиш механизми мой ва оксидланишдаги ўзгаришлар босқичига қараб мураккаб ва турлича бўлади. Ўзгаришларнинг асосий босқичи бу каталитик фаол металлар иштирокида углеводороли маҳсулот (чукинди) ҳосил бўлишидир. Нордон маҳсулотларнинг нейтраланишини оксидланиш жараёнларининг биринчи босқичига ва еримайдиган гидроксикислоталарни ерувчан тузларга ўтказишини ишкорли ювувчи - дисперсияловчи присадкалар амалга оширадилар. Аммо ҳосил бўладиган тузлар баркарор эмас ва вақт ўтиши билан улар чўкмага тушиб двигател деталларини ифлослайдилар реакция маҳсулотлари ўзгаришининг бу босқичида реакциялар фазалар ажралиш чегарасида содир бўлади у ерда присадка молекулалари ва қаттиқ фаза орасида ўзаро таъсирлашиш содир бўлади. Присадкалар турли тузилишдаги десперс заррачалар сферик, пластинали, силиндрик ва бошқа, билан митселла еритмаларини ҳосил қиладилар. Митселлаларда 10 да 1000 гача молекулалар мужассам бўлади.
Ювувчи-десперсийталовчи турли тузилишли присадкаларнинг МКК 0.1-2 % ораликида узгаради ва куйдаги формулага биноан ҳарорат (Т) га боғлик бўлади: