Ўзбекистон шароитида wohlfahrtia magnifica пашшасининг тарқалишини ўрганиш

Материаллар ва тадқиқот усуллари. Волфартиознинг тарқалиши ва қўйларнинг миаз чивинлари личинкалари билан ифлосланиши Тошкент вилоятининг Қибрай, Ўртачирчиқ, Чиноз, Бекобод ва Янгийўл туманлари ҳамда Қашқадарё вилоятининг Яккабоғ, Деҳқонобод, Қамаши, Ғузор, Косон ва Чироқчи туманлари хужаликларида беш юзга яқин ҳайвонларни клиник текшириш натижалари бўйича ўрганилди.
Личинкалар ва катта чивинларининг тур таркибини аниқлаш учун ҳашаротларни ёз мавсумида тўр, энтомологик найча ёки тузоқ билан қўй комплекслари ва фермер хўжаликлари ҳудудида, шунингдек ҳайвонлардан йиғиб олинди. Ҳаммаси бўлиб 100 дан ортиқ зоофил пашшалар ушланди, 8 мингга яқин личинкалар тўпланди ва рўйхатга олинди. Қўйларнинг миаз билан зарарланишининг мавсумий динамикасини аниқлаш учун ҳайвонларни ҳар ўн йилда бир марта визуал текшириш усули қўлланилган, бунда инвазив ҳайвонлар сони - инвазиянинг кенглиги (ЕИ,%) ва яралардаги личинкалар сони - инвазиянинг интенсивлиги (АИ, нусха, мин., Макс, ўртача.). Бундан ташқари, ҳайвонларнинг жинси ва ёши, яраларнинг локализацияси ва личинкаларнинг ёши ҳисобга олинган.
Wohlfahrtia magnifica ривожланишининг фенологияси ва популяция хусусиятларини ўрганиш учун умумий қабул қилинган энтомологик ва паразитологик усуллардан фойдаланилган (фаол катталар учун уларни тўр ва ёпишқоқ қоғоз ёрдамида ушлашни визуал ҳисобга олиш).
Тадқиқот натижалари. Ўзбекистон шароитида Волфарт чивинлари личинкаларини паразитлаш мавсуми 6-7 ойни ташкил этиши ва апрел - майдан октябр-ноябргача давом этиши аниқланди. Ушбу даврда imago W. magnifica нинг 5-6 авлоди ривожланади. Қўйларда волфартиознинг энг кўп тарқалиши асосий қўй боши жойлашган Қашқадарё вилоятида қайд этилган. Волфартиоз барча қўйларнинг жинсий органлари ва нисбатан ёш ҳайвонларга та’сир қилади. Ишлаб чиқарувчи қўчқорлар ва валухлар W. magnifica личинкалари томонидан қўйлар ва қўзиларга қараганда тез-тез учрайди. Қўйларда волфартия инвазиясининг тарқалиши (масалан, 2021, 2022) кенг диапазонда ўзгариб турди ва 2021 йилда қўйчиликда 1,0-5,9% , 2022 – 2,0-11,2 %, валухларда мос равишда 0,74,3% ва 0,55,7%; қўйларда 1,34,6 ва 0,7 – 3,7% ва қўзиларда-0,9-2,4% ва 0,4-3,2 % ни ташкил этди.
Волфартия инвазиясининг максимал кенгайиши май-июн ойларида қайд этилган, бу бизнинг фикримизча, Ўзбекистонда жун олиш даврида қўйларнинг шикастланиши билан боғлиқ. Июл ва август ойининг икки ўн кунлигида касал ҳайвонлар сони жуда кам эди, бу эса қўйларни эктопаразитларга ва жуни олинганидан кейин жароҳатларга қарши даволаш (тана гўшти) дан кейин катта Волфарт пашшаси популяциясининг камайиши билан боғлиқ. Учинчи ўн йилликда Волфарт пашшасининг бир неча ёзги авлодларининг ривожланиши ва ҳайвонларни даволашни тўхтатиш натижасида кўпайиш даражасининг кўтарилишининг янги чўққиси қайд этилди.
Қўй фермаларида инвазиянинг интенсивлиги 36-88 нусхада ўзгариб турарди. Ҳар бир ҳайвон учун личинкалар. W. Magnifica личинкалари Валухларда АИ 11-58, қўйларда 30-86 ва қўзиларда 22-61 ни ташкил этди. Турли хил жинсий органлар ва ёш қўйларда инвазиянинг хилма-хиллиги жадвалда келтирилган кўрсаткичларда аниқ кўрсатилган. 1.