Ўзбекистон ўз истицлол ва тарацциёт йўлимиз — бу гул билан цопланган йўл эмас, бу тоталитаризм меросидан халос бўлиш ва покланиш, мафкура вийлик иллати етказган зиён-зацматларни бар тараф этишнинг цийин, узоц давом этадиган йўлидир

Я
Й
Н
64

---

ЎТИШ ДАВРИ: ТАРАҚҚИЁТ НАЗАРИЯСИГА АСОС СОЛИНИШИ
одамларни чалғитмаслигига ҳам қаратилган. СиёсиЙ хат- 
ти-ҳаракатлар, мафкуравий мулоҳазалар ислоҳотларни 
изчил, холис иқгисодий талаблар асосида ўтказиш, ян- 
гиликлар, ютуқлар кириб келиши, жамиятнинг доимий 
равишда такомиллашиб бориши йўлида тўсиқ бўлиши 
мумкин эмас.
Мамлакатда иқгисодиётга оид қонунлар, қарорлар қай- 
сидир сиёсий гуруҳдарининг тор корпоратив манфаатла- 
рнни кўзлаб ёки йирик сиёсий кампанияларни амалга 
ошириш учун эмас, балки иқтисодий тараққиётнинг 
объектив заруратидан келиб чиқиб қабул қилиниши ло- 
зим. ХорижиЙ мамлакатлар билан иқтисодий алоқалар 
ҳам сиёсий-мафкуравий мақсадга мувофиқлик асосида 
эмас, балки ўзаро манфаатдорлик асосида олиб борили- 
ши керак.
Ислом Каримов «Ўзбекистон - бозор муносабатлари- 
га ўтшшшнг ўзига хос йўли» рисоласида езади: «Сиёсий 
кураш ботқоғига ботиб қолган бир қанча мамлакатлар- 
нинг аччиқ тажрибаси иқгисодий ислоҳотлар сиёсий ман- 
фаатларга бўйсундирилган жойларда иқгисодиёт бутун- 
лай барбод бўлишини, ишлаб чиқариш ҳажми камайиб 
кетишини, аҳолининг модций аҳволи ёмонлашиб, ижти- 
моий зиддиятлар авж олишини кўрсатмоқда. Аксинча, 
иқгасодий ислоҳотлар изчиллик билан амалга оширила- 
ётган жойларда демократик ва сиёсий ислоҳотлар учун 
мустаҳкам моддий негиз яратилмоқца»1. Муаллиф нафа- 
қат Ўзбекистонда кечаётган ислоҳотлар жараёнини, шу- 
нингдек, собиқ СССР республикаларидаги жараёнларни, 
чет эл мамлакатларининг яқин ўтмшцдаги тажрибасини, 
биздан аввал мустақилликка эришган Шарқ мамлакатла- 
ридаги аҳволни, иқтисодий моделлар самарадорлигини 
ўрганиб, шундай хулосага келади: «Иқгисодиёт мафкура- 
вий тазйиқяарсиз ўзига хос ички қонунларга мувофиқ ри- 
вожланиши керак»1
2 3
.
1 Ислом Карнмов. Ўзбскистон: миллий истиклол, иқгисод, сиёсат, 
мафкура. Асарлар, 1-жилд, Т., «Ўзбскистон», 1996 й., 302-6.
2Ўша асар, 302-6.
3 - Ўзбекисгон йўли
65 t l U

---

ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ
Иқтисодиётни мафкурадан холн этиш иқтисодий му- 
носабатларни холис, тўғри тушуниш ва бошқаришнинг 
асосий шартларидан бири. У объектив иқгасодий қонун- 
ларни тан олишга ёрдамлашади, мулкчшгак шаклларига, 
тақсимотга, истеъмол ва алмашувга, бозор муносабатлари- 
га, иқгисодий рағбат ва рақобатта нисбатан хато, субъектив 
муносабатдан қутулиш учун, боқимандалик ва бефарқлик, 
инертлик кайфиятини енгиб ўтиш учун интеллектуал-маъ- 
навий шарт-шароит яратади. «Мафкуравий ақидаларни 
бартараф этиш, — деб ёзади муаллиф, — хўжалик юри- 
тишнинг турли ижтимоий шаклларига нисбатан хайрихоҳ 
бўлган ижтимоий фикрнинг, бозор муносабатларига мос 
бўлган психологиянинг ва шунға хос иқгисодий тафак- 
курнинг идрок этилишига кўмаклашади»1.
Иқгасодиёт, охир-оқибагда, ишлаб чиқарувчи ва ис- 
теъмолчи ўртасидаш муносабатдир. Лекин ишлаб чиқа- 
риш муносабатларининг ўзи жуда мураккаб жараен. Унда 
мулк эгаси, бевосита ишлаб чиқарувчилар - муҳандис- 
техник ходимлар, ишчилар, корхона молия бўлими мута- 
хассислари ва маҳсулотни сотиш билан шуғулланадиган 
ходимлар ўртасида меҳнат ҳажми ва даромадларни тақ- 
симлаш, уларнинг технологияни янгилаш, ишлаб чиқа- 
риш жараенидаги масъуллик даражаси, меҳнат интизоми 
билан боғлиқ муносабатлар бор. Бундан ташқари, корхона, 
бир томондан, хом ашё, бутловчи қисмлар етказиб берув- 
чи бошқа корхоналар билан ҳамда банклар билан, иккин- 
чи томондан — маҳсулотини сотиб олувчи истеъмолчилар 
билан алоқа қилади. Шунингдек, корхона давлат солиқ 
ддоралари ва назорат органлари (статистика, экологня, 
енғинга қарши ва ш.к.), турли жамоат ташкилотлари би- 
лан муносабатга киришади.
Бу алоқалар субьектларининг дунёқараши, психоло- 
гияси, қадриятлар тизими иқгисодий муносабатларнинг 
мазмуниға, иқгисодиётнинг самарадорлигита таъсир кўрса- 
тади. Агар иқгисодиет мафкурадан холи бўлмаса, корхона
1 Ислом Карямо*. 
Ўзбекистон: миллий истиқпол, иқгисод, сиёсат,
мафюти. Асарлар, 1-жилд, Т „ «Ўзбекистон», 1996 й., 302-6.
ш т
66

---

ЎТИШ ДАВРИ: ТАРАҚҚИЁТ НАЗАРИЯСИГА АСОС СОЛИНИШИ
ичида мулк эгаси ва ёлланиб ишлайдиган кодимлар, ишчи- 
хизматчилар ўртасида ижтимоий қамкорлик қарор топ- 
майди, Аксинча, даромадни, фойдани тақсимлахцда ни- 
золар, келишмовчиликлар пайдо бўлиб, тортишувлар 
су~
рункали давом этаверади. Бу томонлар ўртасица қарама- 
кдршиликка олиб келиши мумкин. Иқтисодиёт сиёсий 
мафкурага бўйсундирилса, давлат идоралари, турли иж- 
тимоий гуруҳлар, ҳатто кенг жамоатчилик фикри иқтисо- 
диётга ўзгаришлар, янгиликлар олиб киришга, ҳамма кўни- 
киб қолган тартибни бузишга қарши чиқади, иқгисодиётни 
такомиллаштиришга қаратилтан ҳаракатларни юксак ғоя- 
лар - идеаллардан, адолатдан чекиниш, деб баҳолайди. 
Натижада томонларнинт бирортаси янгиликка интилмай- 
ди, ташаббус сўнади. «Қўй, тинч ўтирайлик, эртага бирор 
балоси чиқиб қолмасин» қабилидаги ёндашув қарор то- 
пади ва иқгисодиёт турғунликка юз буради. Меҳнатга ҳақ 
тўлашдаги текисчилик, рағбатла нтиришнпнг етишмасли- 
ги жамият аъзоларининг боқимандаликка ўрганишига, ўз 
имкониятларидан анча паст ишлашига сабаб бўлади. Ак- 
синча, ўзгаришларга хайрихоҳ ижтимоий фикр, бозорга 
мос психология ислоҳотларга кенг йўл очади.
Ислом Каримов томонидан олға сурилган мазкур би- 
ринчи тамойил иқгисодий ривожланишда маънавиятнинг 
нозик, кўздан яширин жиҳатларини, ижтимоий онгнинг 
иқгисодиётга салбий ва ижобий таъсирини очиб беради. 
Ўта мафкуралашган баъзи хорижий мамлакатлар иқтисо- 
диётидаги таназзул (Шимссшй Корея, Куба, диний маф- 
курага иқгисодиётини бўйсундирган баъзи бир мамлакат- 
лар) объектив иқгисодий қонундарнинг мафкура тазйи- 
қида қолиб кетганлиги оқибатидир. Бу мамлакатларнинг 
деярли барчаси собиқ мустамлака мамлакатлари бўлиб, 
мустақилликка эришганидан кейин улар мустабид давлат- 
Даги иқгисодий муносабатлар, тартиб «адолатсиз эди» де- 
ган баҳони (субъектив омиллар) объектив иқгисодий омил- 
Дарга нисбатан ҳам қўллаб, иқтисодиётни мафкурага 
бўйсундириб қўйишган. Аксинча, иқгисодиёти мафкура- 
Дан холи собиқ мустамлакаларда юксак иқгисодий ўсиш 
суръатларига эришилмоқца.
67 Ш

---

ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ
Келтирилган мулоҳазалардан ўзбек модели концептуал 
тамойилларвдан биринчисининг қай даражада теран маз- 
мунга эгалиги, унда халқимиз ва бошқа халқпар бошидан 
кечирган тажриба ҳисобга олингани маълум бўлади.