Ўзбекитсон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги томонидан олий ўқув юртлари учун ўқув қўлланма сифатида тавсия қилинган. Namangan 2023

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ

ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ

ҚАЛАМТАСВИР
Ўзбекитсон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги


томонидан олий ўқув юртлари учун ўқув қўлланма сифатида


тавсия қилинган.


Namangan - 2023
Қаламтасвир номли ушбу ўқув қўлланма Олий ўқув юртлари 60111200 – -Тасвирий санъат ва мухандислик графикаси бакалаврият таълим йўналиши 2-босқич талабалари учун мўлжалланган бўлиб, унда қаламтасвир ўқув предметининг 3-4-семестрлари учун режалаштирилган ўнта амалий машғулот мавзулари бўйича тўлиқ кўрсатмалар ишлаб чиқилган. Узоқ муддатли амалий машғулотлар жараёнида талабалар томонидан профессор-ўқитувчи ёрдамида амалга ошириладиган вазифалар билан биргаликда мустақил таълим вазифалари ҳақида ҳам сўз боради. Жумладан, геометрик шакллар ва жисмлардан ташкил топган натюрмортдан бошлаб, аста-секин мураккаблашиб бориб, антик даврга мансуб гипсдан ишланган бош ниқоби (Венера мисолида) намунасини график тасвирини ишлаш машғулотларини ўз ичига олади.
Мазкур ўқув қўлланма олий ўқув юртларининг 60111200-Тасвирий санъат ва мухандислик графикаси бакалавриат таълим йўналишида ўқитиладиган “Қаламтасвир” фани намунавий дастури асосида ёзилган. Қўлланма олий ўқув юртларининг 2-босқич талабаларига мўлжалланган бўлиб, ундан нафақат олий таълим талабалари, балки магистрантлар, ўрта умумтаълим мактаблари ҳамда санъатга ихтисослашган махсус мактабларининг тасвирий санъат ўқитувчилари ҳам фойдаланишлари мумкин.
Муаллиф: Boltaboyev Azizbek Xasanboy o’g’li - Namangan davlat universiteti “Tasviriy san’at va muhandislik grafikasi” kafedrasi stajyor-o‘qituvchisi


Тақризчилар: Б. Ғ. Жаббаров, НамДУ Тасвирий санъат ва мухандислик графикаси кафедраси доценти.
Ф.С. Абдирасилов Низомий номидаги ТДПУ, Тасвирий санъат кафедраси педагогика фанлари номзоди, профессор.
КИРИШ

Keng ma'noda eskiz barcha monoxromatik rasmlarni anglatadi; tor ma'noda eskiz - badiiy mahoratni o'rganish, modellashtirish qoidalarini o'rganish va kasbiy odatlarni rivojlantirish uchun rasm chizish jarayonini anglatadi. San'at narsalarni ifodalash vositasidir. San'atning asosini modellashtirish, badiiy modellashtirish esa odamlar tomonidan tabiiy yo'l bilan bajariladigan murakkab mehnat bo'lib, uzoq muddatli tayyorgarlikni talab qiladigan maxsus mahoratdir.

Badiiy modellashtirish nafaqat ajratilgan va statik ob'ektlarning shaklini shakllantirish, balki undan ham muhimi, ob'ektlardagi turli shakllarning organik munosabatlarini ifodalashdir. Badiiy modellashtirish usulini o'zlashtirish uchun odamlarning tabiiy fikrlash va faoliyat yuritish uslubini tiklash, tabiiy ob'ektlarning shakl xususiyatlarini o'rganish va uning o'zgaruvchan qonunlari va shartlarini tushunish kerak.
Chiziqlar bilan yorug'lik va soyaning monoxromatik rasmini chizish uchun ko'mir, qalam, qalam va boshqalardan foydalanish eskiz deyiladi. Eskiz barcha rasmlarning asosi bo'lib, u tadqiqot jarayonida o'tishi kerak bo'lgan bosqichdir.
Eskiz odatda tekis yuzalarda, masalan, rangli qalam, ko'mir, qalam, bo'yoq cho'tkasi, siyoh va qog'oz kabi iz qoldiradigan usullarni anglatadi va boshqalarga nam loy, siyoh bo'yalgan mato chiziqlar, metall, tosh asboblar, idishlar yoki narsalar kiradi. matoning yuzasi.
Kontur va chiziqlar eskiz uchun umumiy atamalardir. Eskizda tabiiy ritm hissi bor va tomoshabin buni qadrlash jarayonidan his qilishi mumkin. Turli xil cho'tka urishlari ritm, faol va passiv muhit, tekislik, tovush, ohang va teksturani o'z ichiga olgan turli xil chiziqlar va kesishgan munosabatlarni yaratadi.
Тасвир ишлашни натурага асосланиб олиб бориш билан бирга, яратилган тасвирда бадиий тўқималар ҳам реал нарсанинг ҳақиқий тасвирини яратишда мухим омил бўлиб хизмат қилади. Шу боисдан ўқув машғулотлари жараёнида гипс моделлардан бошлаб, гипс ҳайкаллар, тирик одам қомати ҳам ишланади. Булар бир-биридан материалига кўра тубдан фарқ қилади, шунинг учун ҳам академик қаламтасвир асослари фанининг амалий машғулотларида графит қаламларидан бошлаб кўмир қаламчалари, сангина, туш, ретуш, пастел ва шу каби бошқа кўплаб тасвирлаш воситаларидан фойдаланиш талаб қилинади.¹
Eskiz chiziqlar va yuzalarning ifodasi bilan ifodalanadi. Har bir ob'ekt yorug'lik ostida yorqin va qorong'i uch qismdan iborat.Eng qorong'udan eng yorqinigacha ular: yorug'lik va qorong'i chegara chizig'i, qorong'i qism, aks ettirish, kulrang qism va yorqin. qism. Bo'yashda yorqin qismi iflos bo'lmasligiga, qorong'i qismi esa tiqilib qolmaslikka harakat qilishi kerak (ya'ni juda ko'p chiziqlar tufayli bo'shliqlar va akslar bo'lmaydi).
Qalamtsvir fanida натурага қараб расм ишлаш машғулотларига асосланиб, реал борлиқдаги нарсаларнинг ҳаққоний образини qalamtasvir vositalari orqali яратишдан иборатдир. Шунинг учун олий ўқув юртларининг 2-босқичида қаламтасвир машғулотлари давомида inson qiyofasini dastlab гипс одам боши, ҳайкали ва tirik odam qiyofasi, yelkalari, qollari, oyoqlari, hamda butun qomati тасвири ишланади.
Қаламтасвир қонуниятларини ўрганишга Б. Бойметов, С. Абдирасилов, Н. Толипов, Р. Халилов, B, Jabbarov каби устозлар, рассом-педагоглар томонидан услубий, ўқув қўлланма ва дарсликлар чоп қилинган. Ushbu qollanma va darsliklarning aksariyati fanni umumlashgan holatda yoritishgan. Biz esa ushbu qo’llanmamiz orqali ta’labalarga mavzularni ya’na ham kengroq yoritishga harakat qildik.
Юқоридагиларни инобатга олган ҳолда 60111200-Тасвирий санъат ва мухандислик графикаси бакалавриат таълим йўналиши 2-босқич талабалари учун қаламтасвир фанидан режалаштирилган 12 та мавзуни ўз ичига қамраб олган ушбу ўқув қўлланмани тайёрладик. Келгусида 3-босқич талабалари учун ҳам махсус ўқув қўлланма тайёрлаш ниятидамиз. Ушбу ўқув қўлланмадан юқори босқич талабалари, магистрлар билан бир қаторда тасвирий санъат ўқитувчилари ҳам фойдаланишлари мумкин.
Ўқув қўлланма ҳато ва камчиликлардан ҳоли эмас, ундаги нуқсонларни бартараф қилиш юзасидан билдириладиган фикр-мулоҳазаларни мамнуният билан кутиб қоламиз.

1 B.Jabbarov “Академик қаламтасвир асослари” darslik 2020 4-bet