Ўзбекскистон алоқа ва ахборотлаштириш агентстлиги

x₁  x₃

Xuddi shunday:

2 4

1 2 3
y = x + x = y = x



x₂  x₃ ;

Ushbu tengliklar asosida shifratorni «YoKI» bazisida (pastki rasmda), shuningdek
«VA» bazisida qurish mumkin.
Ayrim hollarda bir necha klavisha bir vaqtda bosilganda, shifrator maksimal nomerga ega bo`lgan klavishani tanlaydigan sxemani qo`llash talab etiladi. Bunday shifrator prioritetli shifrator deb ataladi. U «n-dan x-ning» o`zgarishini 8421 kodga aylantiradi.
Pastdagi prioritetli shifratorning o`tish jadvali keltirilgan. Unda maksimal nomerli kirishdagi o`zgaruvchi maksimal prioritetga ega, «1»-dan o`ngdagi dioganalda kirishdagi o`zgaruvchilar qiymati – chiqish kodini aniqlamasligi kerak. Prioritetli shifratorning o`tish jadvali
12.2 – jadval.

O`nlik son	Kirish kodi						Chiqish kodi
	F4	F3	F2	F1	F0	Y2		Y1	Y0
*	0	0	0	0	0	0		0	0
0	0	0	0	0	1	0		0	0
1	0	0	0	1	*	0		0	1
2	0	0	1	*	*	0		1	0
3	0	1	*	*	*	0		1	1
4	1	*	*	*	*	1		0	0

Prioritetli shifratorni oddiy shifrator asosida VA qurish mumkin. Buning uchun oldindan «5-dan X» kirish kodini x ₀ ,..., x ₄ orqali «5-dan 1» kodiga o`zgartirish kerak. Kirishdagi o`zgaruvchi F ₄ maksimal prioritetga ega, ya’ni boshqa o`zgaruvchilarga bog`liq emas. Shuning uchun F ₄ = x ₄ . Har qanday boshqa chiqishdagi o`zgaruvchi x <sub>i</sub> «1» qiymatini qabul qiladi, agarki birorta VA katta kirish yo`liga F _j , j = (i + 1),3 mantiqiy «1» berilmagan holda F _i = 1 bo`lgan taqdirda.

Ya’ni:
x ₄ = F ₄ ;


^{x3  F3  F4} ;

^{x2  F2  (F3  F4 )} ;


^{x1  F1  (F2  F3  F4 )} .
Ko`rsatilgan algoritmni amalga oshiruvchi parallel prioritetli shifratorning sxemasi quyidagi ko`rinishga ega:


Ushbu sxemaning afzallik tomoni, barcha kirish yo`llaridagi signal tarqalishini bir xil saqlab turishdir. Kamchiligi esa, ko`p kirish yo`liga ega bo`lgan «YoKI-EMAS» elementlarini qo`llanilishining majburligidir. 12.1-rasm. Shifratorga misol sifatida

to`qqizta



^{I1  I9} .kirish yo`liga ega bo`lgan

prioritetli shifrator K555IV3 standart mikrosxema misol bo`ladi.

Nazorat savollari:

1. 
   Shifratorlarning ishlash prinsiplarini aytib bering?
   
2. 
   Shifratorlarning chinlik jadvalini tushuntirib bering?
   
3. 
   To’g’ri burchakli shifrator sxemasi chizib bering?
   
4. 
   Raqamli indikatorni boshqaruvchi shifrator sxemasini chizib bering?
   

Hisobot mazmuni

Talabalar yuqorida keltirilgan nazariy ma’lumotlarni o’qib o’rganib qisqacha xullosa va nazorat savollariga yozma ravishda javoblar yozib hisobot tayorlaydilar.

Mavzu: Deshifratorlarni tadqiq etish.

Ishdan maqsad: Deshifratorlar va ularning ishlash printsiplarini o’rganish,
Dishefratorning shartli belgilanishi, ko`p pog`onali deshifratorlar bilan tanishish

Nazariy qism

Deshifrator (DCdecoder) - kirish yo`lidagi signallarni faqat chiqish yo`lining bittasiga chiqarib beruvchi EHMlarning uzelidir.
To`la deshifratorda chiqish yo`llari soni m = 2ⁿ, bo`lib unda n – kirish yo`llari sonini ifodalaydi. To`la bo`lmagan deshifratorda esa m < 2ⁿ.
Ikkita kirish yo`lli birlik aktiv darajali to`la deshifratorning o`tish jadvalini ko`ramiz:

1. 
   – jadval.
   

Kirishsignallari		Chiqish signallari
X0	X1	Y0	Y1	Y2	Y3
0	0	1	0	0	0
1	0	0	1	0	0
0	1	0	0	1	0
1	1	0	0	0	1

Jadval barcha kirish kombinatsiyalarining chiqish qiymatlarini to`la aniqlaydi. Keyingi bosqichda har bir chiqish funktsiyasi uchun Karno kartasini tuzish va uning manimizatsiyalashtirilgan ifodasini olish kerak. Lekin, ushbu h olat uchun bu ma’noga ega emas, chunki Y –ning xar bir funktsiyasida Karno kartasi bitta «1» egallagan.

Yuqoridagi jadval asosida quyidagi funktsiyalar o`rinlidir:


y₀  x₀  x₁  x₀  x₁ ; y₁  x₀  x₁  x₀  x₁ ; y ₂  x₀  x₁  x₀  x₁ ; y ₃  x₀  x₁  x₀  x₁ .
Olingan ifodalarni «VA-EMAS» VAda «YOKI-EMAS» elementlar bazisida qurish
mumkin.

13.1-rasm.«VA-EMAS» VAda «YOKI- EMAS » elementlar bazisida qurilgan deshifrator

13.2-rasm.Ko`p pog`onali deshifrator

13.3-rasm.Deshifratorning shartli belgilanishi.

Nazorat savollari:

1. 
   Deshifratorlarning ishlash prinsiplarini aytib bering?
   
2. 
   Deshifratorlarning chinlik jadvalini tushuntirib bering?
   
3. 
   To’g’ri burchakli deshifrator sxemasi chizib bering?
   
4. 
   Raqamli indikatorni boshqaruvchi deshifrator sxemasini chizib bering?
   

Hisobot mazmuni

Talabalar yuqorida keltirilgan nazariy ma’lumotlarni o’qib o’rganib qisqacha xullosa va nazorat savollariga yozma ravishda javoblar yozib hisobot tayorlaydilar.


3-LABARATORIYA ISHI XULOSASI
Asinxron ikkilik 4-bitli hisoblagichlarni o'rganish raqamli elektronika sohasidagi muhim yo'nalishdir. Bunday hisoblagichlar turli xil qurilmalarda, jumladan hisoblagichlar va taymerlarda keng qo'llaniladi. Ularning ishlash tamoyillari va xususiyatlarini o'rganish yanada samarali va ishonchli qurilmalarni ishlab chiqish imkonini beradi.

O'tkazilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, asinxron ikkilik 4 bitli hisoblagichlar sinxron hisoblagichlar kabi boshqa turdagi hisoblagichlarga nisbatan bir qator afzalliklarga ega. Ular past soatli yoki soatsiz sharoitlarda ishlayotganda tezroq va ishonchli hisoblashni ta'minlaydi.

Tadqiqotga asoslanib, integral universal teskari hisoblagich elektr zanjirlarida impulslar sonini o'lchash uchun samarali va qulay qurilma ekanligi haqida xulosa qilish mumkin. U yuqori aniqlik va tezlikka ega, shuningdek, turli rejimlarda ishlashi mumkin.

Biroq, hisoblagichni ishlatishdan oldin, u ma'lum bir dasturning talablari va xususiyatlariga mos kelishiga ishonch hosil qilishingiz kerak. Mumkin bo'lgan xatolar va muhim o'lchov xatolarining oldini olish uchun qurilmaning to'g'ri ulanishi va konfiguratsiyasini kuzatish ham muhimdir.

Umuman olganda, o'rnatilgan universal yuqoriga/pastga hisoblagich elektronika va elektrik sohasidagi muhandislar va mutaxassislar uchun turli parametrlarni o'lchashda yuqori aniqlikka erishish uchun foydali vositadir.

Shifrlarni o'rganish axborot xavfsizligi va kriptografiyaning muhim sohasidir. Bu ma'lumotlarni himoya qilish va ma'lumotlarni maxfiy saqlashga yordam beradi. Har xil turdagi shifrlar mavjud, ularning har biri o'zining afzalliklari va kamchiliklariga ega. Biroq, hech qanday shifr mutlaqo ishonchli emas va buzilmaydi. Shuning uchun kriptograflar doimiy ravishda ma'lumotlarning ishonchli himoyasini ta'minlash uchun yangi shifrlarni yaratish va eskilarini takomillashtirish ustida ishlamoqda. Shifrlarni o'rganish nafaqat kriptograflar uchun, balki shaxsiy ma'lumotlarini himoya qilishni xohlaydigan odamlar uchun ham foydali bo'lishi mumkin.

Xulosa qilib aytish mumkinki, asinxron ikkilik 4 bitli hisoblagichlarni o'rganish samarali raqamli qurilmalarni ishlab chiqish uchun muhim vazifadir. Ularning ishlash tamoyillari va xususiyatlarini o'rganish bunday qurilmalarning sifati va ishonchliligini oshirishga yordam beradi.