Ózbekstan respublikasi informaciyaliq texnologiyalari hám kommunikatsiyalarin

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASI INFORMACIYALIQ
TEXNOLOGIYALARI HÁM KOMMUNIKATSIYALARIN
RAWAJLANDIRIW MINISTRLIGI
MUXAMMED AL-XOREZMIY ATINDAǴI TASHKENT
INFORMATSIYALIQ TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
NÓKIS FILIALI
“Kompyuter injinirningi” fakulteti

Kompyuter injinirningi (sirtqi bólim)

Baǵdari 1-kurs 3001-22 topar studenti
Yusupov Ispandiyardiń
Akademiyaliq jaziw páninen
Óz-betinshe jumisi Tema: Informaciyalıq texnologiyalar hám xalıq temasında publicistikalıq maqalasi
Tayarlaǵan ___________________I.Yusupov


Qabillaǵan ___________________U.Jaksimova

No`kis-2022

INFORMACIYALIQ TEXNOLOGIYALAR HÁM XALIQ
Mámleketimiz basshısı derlik hár bir shıǵıwında, xalıq menen baylanısinde jaslar máselesine bólek itibar qaratadı. Olardı mámleketimiz búgini hám kelesheginde tutqan zárúrli ornına pát beredi. Sonlıqtan, jurtımızda nawqıran áwlad wákilleriniń zamanagóy bilimlerdi iyelewleri, “nou-xau”lar menen hamnafas qádem taslawları ushın barlıq sharayatlar jaratılıp atır. Ózine ısengen, intiluvchan, ilmge qumar ul-qızlar ushın “sotsial lift”, meritokratiya principlerı turmısqa nátiyjeli qollanıw etilip atır. Sebebi rawajlangan mámleketlerde jalpı ishki ónimdiń 50 procentinen aslamı “bilimler ekonomikası” esabınan, yaǵnıy, innovatsiyalar hám joqarı maman kadrlar tárepinen jaratılayotganidan kópshiliktiń xabarı bar.
Ótken jıl dekabr ayında bolǵan Jaslar forumında Prezident tárepinen buǵan baylanıslı zárúrli usınıslardı ilgeri súrgeni de biykarǵa emes. Joqarı Jıynalıs hám xalqımızǵa jibegen Bildiriw xatında bolsa “biz reformalarımız kólemi hám nátiyjesin jáne de asırıwda hár tárepleme jetik, zamanagóy bilim hám ónerlerdi puqta iyelegen, erk-ıqrarı bekkem, ǵayratkor jaslarımızǵa tayanamiz” dep bólek aytıp ótti.
Usı aktual baǵdardaǵı maqsetlerge erisiwde informacion-kommunikaciya texnologiyaların jedel rawajlandırıw, tarawdıń menen gúmira jaslar kontingentini kóbeytiw, shubhasız, zárúrli áhmiyetke iye boladı.
Informaciya texnologiyaları hám kommunikatsiyaların rawajlandırıw ministrligi naǵız ózi kriteryalar tiykarında óz iskerligin dawam ettirib, zárúr bir qansha wazıypalardı belgilep aldı. Olardıń atqarılıwın támiyinlew bolsa qatań qadaǵalawda. Bul jolda ministrlik hám de onıń sistema shólkemlerinde iskerlik júrgizeip atırǵan 28 mıńnan zıyat xızmetkerler tatıw jámáát bolıp óz-ara jisplashgan. Olardıń 25 payızın 30 jasqa deyingi jigit-qız tashkil etse, 56 danası sırt el joqarı oqıw orınlarında tamamlaǵan kadrlar bolıp tabıladı.
Nawqıran áwlad hám juwapkerler ortasında tuwrıdan-tuwrı baylanıs ornatıwǵa xızmet etiwshi “Jaslar shaqırıǵı” elektron platformasini jaratıw ústinde jumıslar alıp barılıp atır. Ol ul-qızlardıń ılım alıwları, kásip-ónerli bolıwların, qısqasha aytqanda, turmısda óz orınlarındı tabıwları ushın jaqın járdemshi boladı.
Usı jónelistiń logikalıq dawamı retinde ósip kiyatırǵan áwladtı AKT tarawına jáne de qızıqtırıw, olardıń buǵan baylanıslıǵı bilim hám kónlikpelerin asırıw maqsetinde bıyılǵı jılda 100 den zıyat qala hám rayonda Cifrlı texnologiyalar oqıw orayları ashıladı. Usınıń menen bir qatarda, Tashkent wálayatında Informaciyalıq texnologiyaları universiteti filialı hám de barlıq aymaqlarda usı jóneliste texnikumlar iskerligin jolǵa qóyıladı.
Mámleket basshısı ǵayrat ı menen turmısqa qollanıw etilip, Informaciya texnologiyaları hám kommunikatsiyaların rawajlandırıw ministrligi hám de Birlesken Arab Ámirlikleriniń “Dubai Zıyane Foundation” fondı tárepinen Investitsiyalar hám sırtqı sawda ministrligi hám de Xalıq tálimi ministrlikleri menen sheriklikte ámelge asırıp kelinip atırǵan “Bir million programmist” joybarın keleshek tárepke taslanǵan zárúrli strategiyalıq qádem, deyiw múmkin.
2022 jılda joybar sheńberinde 120 mıńnan zıyat oqıwshı bilim alıp, olardan 18 mıńnan aslamı kurslardı tabıslı tugatib, pitkeriwshi sertifikatın qolǵa kirgizgen bolsa, keyingi eki jılda bul kórsetkishni 300 mıń jetkiziw hám olardı kompyuter texnologiyaları baǵdarında biypul oqıtıw, aralıqtan oqıtıwdı hám sabaqlardı onlayn ótkeriw múmkinshiligin beretuǵın “Onlayn, cifrlı, qawipsiz qánigelestirilgen mektep”, “Joqarı tálim processlerin basqarıw” informaciya sistemaları jaratılıp, iske túsiriledi.
Sol jıldan baslap xalıq aralıq IT sertifikatların qolǵa kirgizgen jaslarǵa ǵárejetleriniń 50 procentige shekem bolǵan bólegin qoplab beriw wazıypaları belgilendi.
IT startaplarga qo'mak beriw hám AKT salasında iskerlik alıp baratırǵan isbilermenlerdi qollap-quwatlaw da itibarımızda. Atap aytqanda, jergilikli joqarı tálim mákemeleri qasında IT Inkubatsiya orayları dúzilip atır. Házirgi kúnde sol sıyaqlı oraylar G. v. Plexanov atındaǵı Rossiya ekonomika universitetiniń Tashkent qalasındaǵı filialında, paytaxtımızda daǵı Turin politexnika universiteti, Inha universiteti, Amiti universiteti, sonıń menen birge, Tashkent mámleket ekonomika universiteti, Tashkent finans institutı, Qarsı injenerlik-ekonomika institutı, Andijan mashinasozlik institutı, Andijan awıl xojalıǵı hám agrotexnologiyalar institutı hám de taǵı basqa OTMlarda iskerlik kórsetip atır.
Jaslardı qollap-quwatlaw haqqında gáp ketkende, Qaraqalpaqstan Respublikası, Xorezm hám Namangan wálayatlarında IT-park filialların ashıw joybarlawtirilayotganini aytıp ótiw kerek.
Zero, ótken jılda mámleketimizde jumıs baslaǵan IT-parklar rezidentlari tárepinen jámi 750 den artıq jańa jumıs orınların jaratıldı, programmalıq ónimler hám xızmetler kólemi 346, 2 mlrd. swm, jumdadan, kirip kólemi 8, 4 million dollardı quradı.
Tashkent qalasında IT-park rezidentlari sanın kóbeytiw hám olarǵa jetkilikli múmkinshilikler jaratıw turaqlı dıqqat orayımızda. Sol maqsette shet elden tartılǵan ekspert menen sheriklikte ulıwma maydanı 408 mıń kv. m.ga teń aymaqta infratuzilma ob'ektlerin qurıw konsepsiyası islep shıǵılıp, qurılıs jumısları ámelge asırılıp atır. Onıń aymaqlıq filialların shólkemlestiriw boyınsha orınlardaǵı jergilikli hákimlikler menen qospa qararlar imzolanib, hár bir joybar boyınsha atqarılatuǵın wazıypalar tarmaq kesteleri tastıyıqlandi.
Bunday kózqaras tek oraylıq aymaqlar ushın shiyki emes. Bunı IT-parkning aymaqlıq filialları ımaratları Andijan (“Digital City” texnoparki), Ferǵana (IT Park Marg'ilon filialı ), Sirdaryo (IT Park Gúlistan filialı ), Qashqadárya, Jizzaq, Samarqand hám Buxara wálayatlarında paydalanıwǵa tapsırilgani, Andijan filialında on dana hám de Marg'ilon filialında jetew rezident iskerlik júrgizey atırǵanı mısalında da kóriw múmkin.
Quvonarlisi, olarda ótken jılda 400 den zıyat kárxana iskerlik baslap, 900 den artıq programmalıq támiynat ónimleri islep shıǵarıldı.
Ótken jıldıń 6 oktyabrinde informacion-kommunikaciya texnologiyaları jetiskenliklerine tiykarlanǵan halda hám maman IT kadrlarǵa joqarı bolǵan talaptı qandırıw maqsetinde tálim sistemasın jetilistiriw, ilimiy izertlewlerdi rawajlandırıw “Informaciya texnologiyaları salasında tálim sistemasın jáne de jetilistiriw, ilimiy izertlewlerdi rawajlandırıw hám olardı IT-industriya menen integraciya qılıw ilajları tuwrısında”gi Prezident sheshimi qabıllandı.
Oǵan muwapıq, bıltır qánigelestirilgen tayansh mektepler shólkemlestirilip úskenelestirilgeni, sistema daǵı kárxana hám shólkemler olarǵa qáwender retinde biriktirilgenı hám 10 millird sumnan artıq aqsha ajıratılǵanı tarawda baslanǵan reformalar qatań, artqa qaytmas ekenligin tastıyıqladi. Bıyılǵı jılda 82, 2022 jılda 64 hám 2023 jılda 45 qánigelestirilgen mektep dúziliwi názerde tutılǵanı da sonnan dárek beredi.
Informaciya texnologiyaları hám kommunikatsiyaların rawajlandırıw, Xalıq tálimi ministrlikleri, hám de Mámleket test orayı sherikliginde tastıyıqlanǵan qabıl kvotaları tiykarında qısqı demalıs kúnlerinde qánigelestirilgen mekteplerge intalı oqıwshılardı saralap alıw boyınsha tańlaw ótkerildi.
Sonıń menen birge, 20 — 29 yanvar kúnleri Buxara, Gúlistan, Andijan, Namangan, Ferǵana, Samarqand qalalarındaǵı birden tayansh ulıwma bilim beriw mektepke “informatika hám informaciya texnologiyaları pánin tereńlashtirib oqıtıwǵa qánigelestirilgen mektep” mártebesi berilip rásmiy ashıldı. Eń zamanagóy informaciya kommunikatsiya texnologiyaları menen úskenelestirilgen hám joqarı tezliktegi internet tarmaǵına jalǵanǵan klass bólmeleri, robototexnika xanasi, cifrlı kitapxana, aktivler zalida oqıwshılarǵa informatika hám informaciya texnologiyaları pánin tereń ózlestiriw ushın barlıq shárt-shárayatlar jaratılǵan. Usı ılım mákanlarına tańlaw tiykarında informatika hám informaciya texnologiyalarına qánigelestirilgen klasslarına oqıwshılar qabıllandı.
Jaslardıń informacion-kommunikaciya texnologiyaları baǵdarına qızıǵıwshılıqların inabatqa alıp, TATUda 2020/2021 oqıw jılında jańa Cifrlı ekonomika bakalavr tálim baǵdarı hám de segizta jańa magistratura qánigeligi ashıldı. ministrler Mákemesiniń tiyisli sheshimi menen usı joqarı tálim muassasi strukturasında Ózbek-Belarus qospa fakulteti shólkemlestirilip, 2020/2021 oqıw jılı ushın 500 dana student qabıllandı. Ulıwma alǵanda, búgingi kúnde, TATU jáne onıń filiallarında jámi 15 mıńǵa jaqın studentler oqııp atır.
Bilamiz, AKTda toqtap qalıw hám úzilis bolmaydı. Buǵan baylanıslıǵı úzliksizlikti támiyinlewde bolsa shet el tájiriybesin tereń úyreniw, eń aldıńǵıların jergilikli kadrlar tayarlaw sistemasına qollanıw etiw bárháma aktual bolıp tabıladı.
Usı mánisten alıp qaraǵanda, 2019 jılda Tashkent qalasında Amiti universiteti iskerligi biykarǵa jolǵa qoyılmadı. Oǵan shet el mámleketlerden 17 dana PhD dárejesine iye professor -oqıtıwshı tartindi. Ótken oqıw jılında 498 dana student birinshi basqıshnı juwmaqladi. 2020/2021 oqıw jılı ushın kirisiw imtixanları tolıq onlayn formada shólkemlestirilip, usı joqarı tálim muassassiga 384 dana student qabıllandı.
Qubla Kareyanıń paytaxtımızda daǵı Inha universitetinde de processler qızǵın. Usı waqıtta bul dárgayda 51 dana professor -oqıtıwshı hám assistent iskerlik júrgizip kelip atır. Studentlerdiń ulıwma sanı 1 506 dananı quraydı. Olardıń 420 danası ámeldegi oqıw jılında imtixanlardan tabıslı ótken abituriyentlar bolıp tabıladı.
Ekenin aytıw kerek, barlıq, ásirese, IT iskerlik tarawı ushın bolajaq qánigelerdi tayarlaw processleri qansha erte baslansa, keleshek ushın jaratılıp atırǵan tiykar sonsha bekkem boladı. Usı mánisten alıp qaraǵanda, El basshısımizning tikkeley ideyası tiykarında Muhammad al-Xorezmiy atındaǵı informacion-kommunikaciya texnologiyaları baǵdarına tiyisli pánlerdi tereńlashtirib oqıtıwǵa qánigelestirilgen mektep islengeni áyne múddáhá boldı. Házir bul jerde Ózbekstannıń eń aldıńǵı kadrları tálim olyapti, imiji hám potensialı qáliplestirilip atır.
Ámeldegi oqıw jılında olardıń qatarı jáne de kengaydi. Yaǵnıy qabıl kvotası 330 dana etip belgilendi hám kirisiw imtixanları respublikamızda birinshi márte onlayn formada eki basqıshda ótkerildi.
Áyne shaqta bes zárúrli ǵayrat sheńberinde xalıq hám jaslar ortasında kompyuter texnologiyaları hám de internetten nátiyjeli paydalanıwdı shólkemlestiriw máselesi de turaqlı itibarda.
Informaciya texnologiyaları salasında isbilermenlik iskerligin keńeytiw maqsetinde bolsa 2020 jılda mámleketimiz boylap 107 cifrlı texnologiyalar oqıw orayı ashıldı. Ótken jıldıń ózinde oqıw kursların 15 mıńnan kóp tıńlawshılar juwmaqladi.
Tiykarǵı maqset - xalıqqa qolaylıq jaratıw hám mámleket mámleket shólkemleri iskerligi natiyjeliligin asırıw
“Elektron húkimet”ni jetilistiriw nomerlestiriw processleriniń ústin turatuǵın baǵdarlarınan biri bolıp tabıladı. Mámleket keńseleri hám xalıq ortasında ınteraktiv baylanıstiń samalari mexanizmi júzege keliw etiliwi mámleket shólkemleri iskerligin tupten yahshilashga jay jaratıp atır, elektron hújjet aylanıwı arqalı olardıń hám de puqaralarımızdıń waqıt hám finans ǵárejetlerin tejalib, ashıqlıq hám de áshkaralıq támiyinlenip atır.
“Elektron húkimet” sistemasın rawajlantishda Birden-bir ınteraktiv mámleket xızmetlerin portalı zárúrli orın tutadı, álbette. 2020 jılda portal xızmetin portalın rawajlandırıw sheńberinde zárúrli jumıslar ámelge asırıldı. Atap aytqanda, ótken jıl odan paydalanıwshılar sanı 185 mıńǵa kóbeyip, 380 mıńǵa jetti. Búgingi kúnde ol arqalı 218 mámleket xızmetlerin kórsetilip atır. Óz gezeginde, portal arqalı xalıqtan 9, 8 millionta arza kelip tústi.
Áyne shaqta puqaralar ushın jáne de kóp qolaylıqlar jaratılıp atır. Mısalı, ámeldegi jıl basında Birden-bir ınteraktiv mámleket xızmetlerin portalı arqalı biometrik pasportın ID kartaǵa almastırıw ushın arza tapsırıw múmkinshiligine iye boldı. Házirgi kúnde ID kartanı alıw ushın berilgen arzalar sanı 3 mıńnan asdı.
Partalning Android hám iOS platformalarida isleytuǵın mobil qosımshası jaratılıp, jumısqa tushurilgani ashıqlıqtı támiyinlewde qol keledi. Programmanıń funksional tárepleri gilt sózler arqalı qıdırıwdı ámelge asırıw, jiberilgen arzanı kórip shıǵıw procesi monıtoringini aparıw, mámleket xızmetlerin oraylarınıń geolokasiyasini baqlaw imkaniyatın beredi.
Atap ótiw kerek, mobil versiyasında tek ǵana avtomatlastırılgan elektron xızmetler engizilgen. Bul bolsa mámleket organı jumısshısınıń aralasıwın jónge salıw etiwge hám puqaralarımızdıń waqtın tejewge mólsherlengeni menen áhmiyetli bolıp tabıladı.
Birden-bir portalning taǵı bir tárepi sonda, puqaralar jeńillikli túrde 10 procent chegirma menen mámleket xızmetlerden paydalanıwları múmkin.