Ӛзбекстан республикасы жоқары ҩӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги әжинияз атындағы нӛкис

 
Адабиѐтлар 
1. Husanboyeva Q. Boshlang‗ich sinflar adabiy ta‘limining o‗ziga xos xususiyatlari // 
Global ta‘lim va milliy metodika taraqqiyoti. Respublika ilmiy-nazariy konferensiya 
materiallari to‗plami. –T., 2020, 6-may.
2. Matchonov S. va boshq. O‗qish kitobi. Umumiy o‗rta ta‘lim maktablarining 4-sinfi 
uchun darslik. – Tошкент: O‗qituvchi, 2017. – 216 b. 
3. Umarova M., Xamroqulova X., Tojiboyeva O. O‗qish kitobi. Umumiy o‗rta ta‘lim 
maktablarining 3-sinfi uchun darslik. –Tошкент: O‗qituvchi, 2019. – 216 b. 
BASLAWÍSH KLASS OQÍWSHÍLARÍNA MUZÍKA PÁNIN OQÍTÍWDÍŃ 
SAPASÍN JETILISTIRIW JOLLARÍ 
 
S.М.Tajetdinova – NMPI, doсent 
 
«Jaslar menen islesiw ushın áweli jeterli bilim hám tájiriybe, sabırlılıq, 
talapshańlıq penen birge mehribanlıq zárúr»

---

325 
SH. Mirziyoev 
Muzıka táliminiń wazıypası xalqımızdıń mánáwiy, estetikalıq hám dástúrlerin áwladdan – 
áwladqa jetkeriw, muzıkalıq shıǵarmalardı úyretiw arqalı olarda kórkem mádeniyattı 
rawajlandırıw hám mánáwiy – intelektual salamatlıǵın saqlap qalıw, oqıwshılarda salamat kóz 
qarastı qáliplestiriw, muzıka teoriyasınan baslanǵısh tálimdi beriw tiykarǵı wazıypalardan biri 
bolıp esaplanadı. 
Muzıka pánin oqıtıwda oqıwshılarda dıqqat, esitken muzıkasın eslep qalıw háreketleri 
koordinaciyası sıyaqlı psixologiyalıq xızmetin qáliplestiriw menen birge olarda kórkem hám 
estetikalıq sıpatlardı rawajlandırıwǵa baǵdarlanadı. 
Baslawısh klasslarda muzıka pánin oqıtıw boyınsha bir qansha pedagog ilimpazlardıń 
ilimiy izertlewler tiykarında jaratılǵan miynetlerinde kompozitorlar B.Asaf‘ev, D.Kabalevskiy, 
psixolog B.Teplov, muzıkant – pedagoglar N.Vetlugina, K.Rolovskaya, O.A.Apraksina mektep 
hám mektepke shekemgi jastaǵı balalardıń muzıkanı eslep qalıw hám dóretiwshilik qábiletin 
rawajlandırıw múmkinligin atap kórsetedi. Bunda kishkene jastaǵı balalardıń ózleride 
talaplanıp, bir neshe sesten turatuǵın ayırım muzıka menen oyın háreketlerin birge juwmaqlay 
aladı hám ózlerine unaǵan birewin tańlap alıp uzaq waqıt ıńıldaydı. Usı bir kishkene talpınıstıń 
ózi estetikalıq jaǵınan bahalı bolıp, al eń tiykarǵısı balanıń muzıka haqqındaǵı túsinigin 
qanaatlandırıwına, óziniń ishki sezimin bildiriwine járdem etetuǵınlıǵın ilimiy juwmaq 
sıpatında mısallar menen atap ótedi [1;70]. 
Búgingi kúnde ulıwma beretuǵın mekteplerde muzıka pánin oqıtıwda hám onıń 
úzliksizligin, sapasın támiyinlewde ayırım mashqalalar ushırasadı. Bular: 
- mekteplerde muzıka páninde oqıwshılar jas ózgesheliklerin esapqa alıp ótilgen temalar 
boyınsha ámeliy orınlawǵa waqıt ajıratılmay atırǵanlıǵı, olardıń jeke dóretiwshiliginiń 
rawajlanıwın támiyinley almaydı; 
- dóretiwshilik erkinlikti támiyinlew maqsetinde jergilikli avtorlar tárepinen MTS 
tiykarında al‘ternativ sabaqlıqlardıń jaratılıp tájiriybe sınaw tárizinde paydalanıwdıń jolǵa 
qoyılmay atırǵanlıǵı;
- qánigelestirilgen mekteplerde muzıka pániniń jıllıq júklemesi 34 saatdan 17 saatqa 
qısqarttırılǵanlıǵı, MTS talaplarınıń tolıq orınlanıwına tosqınlıq etpekte;
- ayırım mekteplerde muzıka páni ushın klasslardıń ajıratılmaǵanlıǵı hám saz ásbapları 
menen támiyinlenbegenligi;
- usınday mashqalalardı saplastırıw ushın birinshiden sabaqlıqlarda oqıw materialların 
ózlestiriwge járdem beretuǵın oyın shınıǵıwları berilse hám oqıtıwshı hár tárepleme izlenip 
pedagogikalıq texnologiyalardan, nota boyınsha sibelius programmasınan paydalanıp sabaqtı 
ótiwin; 
- ekinshiden oqıwshılardıń dóretiwshilik penen óz – ara birgelikte islesiwin jolǵa qoyıw; 
- baslawısh klasslarda muzıka pánin oqıtıwda aldıńǵı shet el tájiriybelerinen úlgi alınsa 
maqsetke muwapıq bolar edi.
Gúzetiwler nátiyjesinde soǵan guwa boldıq baslawısh klass oqıtıwshıları qosıqtıń 
mazmunın oqıwshılarǵa túsindirmesten, onıń muzıkasın talqılamastan birden qosıqtı muzıkası 
menen úyrete baslaydı. Bunday úyretiw usılında oqıwshılarda qosıqtıń muzıkasın ózlestiriwde 
qıyınshılıqlarǵa ushıraydı. Sonıń ushın baslawısh klass oqıwshılarına qosıqtı úyretiwde qosıqtıń 
mazmunı haqqında qızıqlı sáwbetlesip hám qosıqtıń mazmunına qarap háreketler (qol 
háreketleri) menen úyretilse tez ózlestiriledi. 
Baslawısh klass oqıwshılarına qosıqtı úyretiwde balalarǵa qosıqtıń tekstin yadlatıp, esinde 
qaldırıp, keyin qosıqtıń muzıkası úyretilse olar tez úyrenip alıw uqıbına iye boladı. Oqıtıwshı 
qosıqtıń tekstin qızıǵarlı ádebiylestirip, jumsaq dawıs intonaciyası menen oqıp berse hám 
sońınan oqıwshılardıń ózlerinede oqıtsa nátiyjede olarda artikulyaciya apparatın aktivlestiredi. 

---

326 
Qosıq tekstin klastaǵı barlıq oqıwshılarǵa eki, úsh mártebe tákirarlatıp, Ayırım jaǵdayda basqa 
oqıwshılar joldaslarınıń qátesin dúzetiw ushın sózin dıqqat penen tıńlap, onı kórkemlik jaqtan 
jaqsı atqarıp shıqqan oqıwshı menen salıstırıp ekewiniń arasındaǵı ayırmashılıqtı seze alatuǵın 
boladı. Bul usıl balalardı sózlerdi anıq aytıwǵa hám kórkemlep oqıwǵa úyretedi. 
Qosıqtıń muzıkasın úyretiw. Qosıqtıń teksti ózlestirilgennen keyin, onıń muzıkasın 
úyretiwge kirisiw kerek. Qosıqtıń muzıkasın úyretpesten aldın, muzıkanı saz ásbaplarda shertip 
yaki sibelius programmasında esittirip, qosıqtıń birinshi bólimin aytıp, balalardıń esine túsiriw 
kerek. Balalarǵa tanıs emes bolǵan qosıqtı muzıkası menen úyretiwde onı frazalarǵa bólip 
úyretiw usılı qollanılsa jaqsı nátiyjege erisiledi. Sonda olarda belgili bir obrazlar kelip shıǵadı. 
Dáslep balalar qosıqtı birden ayta almaydı, sebebi qosıqtıń muzıkasın yadında saqlap qalıwı 
qıyın boladı. Sonıń ushın onı balalarǵa qosıqtıń mazmunına baylanıslı háreketler (oyınlar) 
menen úyretilse háreketler arqalı tez esinde saqlap qaladı. Ayırım qosıqlarda bir buwınlı 
seslerge on altılıq nota tuwra kelgende oqıwshılar qosıqtı aytıwǵa qıynaladı. Bunday jaǵdayda 
onıń ornına ―lya‖ sesinen aytıw usılında atqarıw qolaylı boladı. Bunday usıl qosıqtı taza 
intonaciyada atqarılıwın támiyinleydi hám oqıwshılardıń qosıqtıń muzıkasın ózlestiriwin 
ańsatlastıradı [2;42]. 
Juwmaqlap aytqanda ulıwma bilim beretuǵın mekteplerdegi muzıka tálimi hám 
tárbiyasınıń jaqsı nátiyjeleri baslawısh klaslardan baslap muzıka sabaqlarınıń qay dárejede 
shólkemlestirilgenligi hám oqıtılıwına baylanıslı boladı. Bunda tiykarınan oqıtıwshı balalarǵa 
muzıka tálimin beriw menen birgelikte oqıwshılarda estetikalıq súyispenshilikti oyata alıwı 
kerek.