Ӛзбекстан республикасы жоқары ҩӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги әжинияз атындағы нӛкис

 
 
 

---

352 
BO‘LAJAK BOSHLANG‘ICH SINF O‘QITUVCHILARINING 
IMITATSIYALASH ORQALI MUSTAQIL FIKRLASHINI SHAKLLANTIRISH 
 
Z.I.Xudaybergenova -Nukus DPI, 
Boshlang‟ich ta‟lim kafedrasi o‟qituvchisi
 
Bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarida mustaqil fikrlash-bu ularning qobiliyatidir. 
Mustaqil ravishda tahlil qilish uchun bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘z ichiga oladi va 
ijtimoiy hayot, tabiat hodisalari va harakatlari va ularga to‘g‘ri baho berish, sabab va ta‘sir 
munosabatlarini tushunish, ilmiy va boshqa ma‘lumotlar oqimida mustaqil ravishda harakat 
qilish, o‘z fikrlarini himoya qilishdir.
Uzluksiz maʼnaviy tarbiya konsepsiyaning maqsadi - yosh avlodda mustaqil va baxtli 
hayot uchun zarur ijtimoiy malaka hamda fazilatlarni yoshiga mos, bosqichma-bosqich 
shakllantirishdan iborat.[1] 
Demak har bir bilim olayotgan talaba avvalo o‘z-o‘zini tarbiyalash kerak bu insonning o‘z 
xohish-istaklari va tanlangan vositalarning o‘zi orqali to‘g‘ridan-to‘g‘ri bilim olish jarayoni 
hisoblanadi. 
Talabani mustaqil fikrlashga o‘rgatish uchun ularga mustqil ish topshihiqlari beriladi va 
talabalarning mustaqil ishi - bu o‘qituvchining bevosita yoki bilvosita rahbarligi ostida olib 
boriladigan o‘quv faoliyatini tashkil etish shakli, bu davrda talabalar asosan yoki har xil turdagi 
vazifalarni to‘liq mustaqil ravishda bajadi. 
Mustaqil ravisha bajariladigan har qanday vazifani talaba yoqori darajada gapirib berishi 
kerak bo‘ladi. Talabalardaging mustaqil fikrlash darajasini shakllantirish uchun avvalo ularni 
imitatsiyalash kerak. 
"Imitatsiya" tushunchasi juda ko‘p qirrali bo‘lib, uni ishlatish sohasiga qarab turli yo‘llar 
bilan aniqlanadi. Kasbiy faoliyat nuqtai nazaridan vaziyat-bu muayyan davrni yoki 
tashkilotning faoliyatida hodisani tavsiflovchi o‘zaro bog‘liq faktlar, hodisalar va muammolar 
to‘plami bo‘lib, uning rahbarlaridan tegishli qarorlar, buyruqlar va boshqa faol harakatlar talab 
qiladi.
Bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchioarida mustaqil fikrlashni shakllantirishning yana bir 
muxim jixatlaridan bir bu fikrlashning xususiyatlari - tezlik, ijodkorlik, moslashuvchanlik va 
tuzilish. Biror kishi o‘z ustidagi ish yo‘nalishini aniqlasa, u taraqqiyotga olib keladigan 
harakatlarni bilishga intiladi tanlash yo‘nalishi. 
Odamning rivojlanishiga nima to‘sqinlik qiladi? 
- noma‘lum maqsadlar, chalkash rejalar, qaysi yo‘nalishda harakat qilish kerakligi va 
nima uchun buni amalga oshirish kerakligini tushunmaslik; 
- ishlarida va shaxsiy hayotida biror narsani tubdan o‘zgartirishga tayyor emaslik; 
- hali hech kim qilmagan yangi ishni boshlashdan qo‘rqish, to‘g‘ri yo‘lni topish. 
- ularning harakatlari va natijalari haqida o‘ylash uchun vaqt ajratishni istamaslik; 
- boshqa tomonning qiziqmasligi. 
Bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarini real hayotdagi vaziyatlarga taqlid qilishga 
o‘rgatish texnologiyasini muvaffaqiyatli joriy etishda bo‘lg‘usi o‘qituvchida quyidagi 
ko‘nikmalarni rivojlantirish muhimdir: 
- asosiy aloqa ko‘nikmalari. Ular menga munosabatlarni rivojlantirishga, suhbatlar 
o‘tkazish qobiliyatini rivojlantirishga va qiyin vaziyatlarda etarlicha harakat qilishimga yordam 
beradi. 
- o‘zini boshqarish qobiliyati. Ular odamlarning xulq-atvorini, ahvolini nazorat qilishga va 
vaqtdan oqilona foydalanishga yordam beradi. 
- mahsuldor fikrlash. U fikrlarni boshqarish, tuzatish va yo‘naltirish uchun ishlatiladi. 

---

353 
- boshqaruv qobiliyatlari. O‘qituvchilik kasbining har qanday bosqichida hamma qabul 
qilinishi kerak. 
Haqiqiy hayotdagi vaziyatlarga taqlid qilish qobiliyatini har bir yo‘nalishda ko‘rishimiz 
mumkin. Kommunikativlikni ishontirish, ishontirish, mulohaza qilish, munosabatlarni qurish, 
muzokaralar va ijtimoiylashuv deb ta‘riflash mumkin. 
O‘z-o‘zini boshqarish, stressni boshqarish, shaxsiy rivojlanishni monitoring qilish, vaqtni 
boshqarish, tashabbuskorlik, qat‘iyatlilik, ishtiyoq va boshqa ko‘nikmalar eng muhimdir. 
Xulosa qilib, oliy ta‘lim amaliyotida bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari, 
shuningdek, ularni hayotiy vaziyatlarga imitatsiyalash va mustaqil fikrlashga o‘rgatishda 
"hayotiy" ko‘nikmalarni rivojlantirish orqali kasbiy faoliyatga moslashish qobiliyatini 
rivojlantiradi. Shu asosda talaba kasbiy faoliyat bilan bir qatorda kasbiy kompetentsiyalar 
tizimini rivojlantiradi, bu esa unga uzluksiz ta‘limning keyingi bosqichlarida o‘zini namoyon 
qilish imkoniyatini beradi. "Moslashuvchan" ko‘nikmalar odamga yuqori darajada 
moslashuvchanlik qobiliyatini va hayotning barcha sohalariga kirishni, shuningdek o‘z-o‘zini 
ish bilan ta‘minlashni va muvaffaqiyatni ta‘minlaydi. Ular insonning hayot sifati va 
mamnunligiga ijobiy ta‘sir ko‘rsatadi.