Ӛзбекстан республикасы жоқары ҩӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги әжинияз атындағы нӛкис

Адабиѐтлар 
1. Вазирлар Маҳкамасининг Ўзбекистон Республикасида экологик таълимни 
ривожлантириш консепсиясини тасдиқлаш тўғрисида 2019-йил 27-майдаги 434-сон 
қарори 
2. Эргашев А. Умумий экология. – Тошкент: Ўзбекистон, 2003. 
3. Нуритдинова М. Табиатшунослик ўқитиш методикаси. – Т.: Ўқитувчи, 2005-йил. 
4. Узлуксиз экологик таълим: муаммолар ва ечимлар Республика илмий-амалий 
конференцияси материаллари.- Тошкент, ЎзПФИТИ, 2007. 
5. Мирзахметова Ш. Пулатова Д. Табиатшунослик дарсларида интерфаол таълим 
(Услубий қўлланма). –Т.:«Янги аср авлоди», 2011 йил. 
BASLAWISH KLASS OQITIWSHISINIŃ METODIKALIQ-MATEMATIKALIQ 
TAYARLIǴI 
 
B.K.Xojanov – NMPI, Baslawısh tálim kafedrası oqıtıwshısı 
T.A.Baynazarov – NMPI, Baslawısh tálim kafedrası oqıtıwshısı 
Mámleketimizde júz berip atırǵan soсiallıq-ekonomikalıq qatnaslar, xalıq bilimlendiriw 
sistemasında bolıp atırǵan ózgerisler «Bilimlendiriw haqqında»ǵı Nızamda kórsetip 
ótilgenindey hár bir baslawısh klass oqıtıwshısı aldında zárúr wazıypa qoymaqta. Bul maqsetler 
baslawısh tálim ushın tán bolǵan buwınlardı ajırıtıw imkanın beredi, bul buwınlar hár-túrli oqıw 
pánleri dástúrlerinde, oqıw rejelerinde, sabaqlıqlarda tálimniń engiziliwi hámde metodikalıq bir 
tarmaqtı payda etiwi múmkin. 

---

347 
Mámleketlik standartlardıń anıq oqıw páni boyınsha emes, al bilimlendiriw tarawları 
boyınsha islep shıǵılıwı oqıw pánlerin variativ tańlaw tiykarında oqıw-metodikalıq kompleksler 
(dástúr, oqıw rejesi, sabaqlıqlar) dı jaratıw ushın keń imkaniyatlar ashıp beredi, sonday-aq, 
oqıw pánlerara baylanıs hám bilimlerdi saykeslestiriwshi prinсip tiykarında oqıw pánleriniń 
ishki baylanıslılıǵı hám oqıw pánlerara baylanısın támiyinlewge xızmet qıladı.
Baslawısh klass oqıtıwshısınıń metodikalıq-matematikalıq tayarlıǵı degende, biz onı 
ilimiy dúńyaqaras tiykarında matematikanı oqıtıw metodikası boyınsha ulıwma psixologiyalıq-
pedagogikalıq hám matematikalıq tayarlıq penen tıǵız baylanısta tayarlanıwdı túsinemiz. 
Bunday tayarlanıw wazıypasına matematikadan baslawısh tálim tarawında belgili bilim hám 
uqıplılıqlardı iyelew hám balalardı oqıtıw arqalı tarbiyalawdı ózlestiriwi kiredi. 
Metodikalıq-matematikalıq tayarlıq baslawısh klaslar oqıtıwshısın tayarlawdıń quram 
bólegi bolıp, onıń tálim-tárbiyalıq iskerliginen ajıralǵan halda qaralıwı múmkin emes. Ekinshi 
tárepten, baslawısh klaslarda matematikanı oqıtıw birinshi basqısh, yaǵnıy balalardı náwbettegi 
mektep matematika kursın ózlestiriwge tayarlaw basqıshı bolıp, yamasa matematikadan 
tayarlıǵı bolıp esaplanadı. Matematikadan baslawısh tálimniń bul eki tárepi (aspekti) (baslawısh 
tálimniń quram bólegi hám matematikadan tayarlıǵı) metodikada óziniń ılayıqlı kórinisin tabıwı 
lazım. 
Baslawısh matematika kursı, bir tárepten, bilimlerdiń basqa tarawlarında paydalanıladı 
hám balalardıń rawajlanıwına járdem beredi. Sonıń menen baslanǵısh bilimler jalǵız kompleksti 
jaratadı, ekinshi tárepten zárúriy metodologiyalıq túsiniklerdi hám pikirlewdiń logikalıq 
dúzilisin qáliplestiriwge baǵdarlanǵan. 
6-10 jaslı dáwir balalarınıń eń zárúr pikirlew dúzilisiniń qáliplesiwinde juwapker dáwir 
ekenligin psixologlar dálillegen. Sol balalıqta qáliplespegen zatlardı keyninen toltırıw júdá 
qıyın. Sol sebepli baslawısh tálim metodikasınıń, tiykarınan, matematikadan baslawısh tálim 
metodikasınıń oraylıq wazıypalarınan biri oqıtıwdıń jeterli dárejede joqarı rawajlandırıwshı 
nátiyjeliligin asırıwdı támiyinlewde oqıtıwdıń balalardıń aqılıy rawajlanıwına tásirlerin 
jedellestiriwden ibarat. 
Matematikadan baslanǵısh tálim-tárbiyalıq wazıypalar teoriyalıq bilimler sisteması 
tiykarında ǵana orınlanıwı múmkin. Bul ózinshe ilimiy dúńyaqaras, psixologiya, didaktika, 
matematikanı hám matematika páni ózgesheligin óz ishine alıwshı metodologiyalıq oqıtıw 
teoriyasın (matematika didaktikası) aldı. Biraq, bir ǵana teoriyalıq bilimlerdiń ózi, hár qanday 
basqa iskerlikke tayarlanıwdaǵı sıyaqlı jeterli emes. Oqıtıwdıń belgili mazmunı hám 
oqıtıwshılardıń aqılıy iskerligi sanası menen tásirlenetuǵın ol yamasa bul oqıw baǵdarı ushın eń 
jaramlı usılların tiklew hám qollanılıwın biliw sabaqqa tayarlanıwda yamasa sabaqtıń ózinde 
júzege keletuǵın anıq metodikalıq wazıypalardı orınlawdı biliwi zárúr. 
Sol baslawısh klaslarda balalardıń aqılıy rawajlanıwlarına tiykar salınıwı sebepli 
baslawısh klaslar oqıtıwshısı ushın oqıwshılardıń aqılıy iskerlikleri dárejesin hám 
imkaniyatların biliw hám esapqa alıw zárúr bolıp esaplanadı. Kelesi ámeliy iskerlik ushın jeke, 
ámeliy, oqıwshılar óz betishe jumıs nátiyjesinde tiykarınan, ámeliy hám seminar jumıslarında 
matematikanı oqtıw metodikasında orınlanatuǵın jumıslar arqalı iyelenedi. 
Teoriyalıq bilimlerdi ámeliy shınıǵıwlarǵa tayarlanıwda hám shınıǵıwlardıń ózinde oqıtıw 
ámeliyatında paydalanıw proсessinde júzege keletuǵın túrli metodikalıq máseleler orınlanıwı 
lazım. 
Metodikalıq máseleler hár bir sabaqta júzege keledi, sonıń menen birge, ádette olar bir 
mánisli sheshimge iye emes. Sabaqta júzege kelgen metodikalıq máseleniń usı oqıw jaǵdayı 
ushın eń jaramlı sheshiminiń oqıtıwshı tez taba alıwı ushın bul tarawda jeterli dárejede keń 
tayarlıqqa iye bolıw talap etiledi. Qollanbada keltirilgen metodikalıq máseleler sabaqta ilajı 
barınsha túrli usıllar menen orınlanıwı lazım. 

---

348 
Baslawısh tálim metodikası bul ózgeshelikti esapqa almaydı. Oyında oqıtıw quralı 
sıpatında paydalanılmaydı. Bar didaktikalıq oyınlar logikalıq ilimiy hám matematikalıq kóz 
qarastan mazmunı jaǵınan jeterli emesligi sebepli olardan kem paydalanıladı, sonıń menen 
birge basqasha jol menen úyrenilgen materialdı tek bekkemlew quralı sıpatında isletedi. 
Jas balalardı matematikanı úyreniwge tayarlawda jumıstı neden baslaw kerekligi jańa 
sheshimdi talap etedi. Matematikanı «anıq» úyreniw ushın balalardı partaǵa otırǵızıwdan aldın, 
olar menen «matematikalıq oyın» ótkeriw lazım. 
Balalardı jeti jastan oqıtıwdıń mazmunı hám usıllarında mashqalalar júzege keledi. 
Sanawdı úyreniw, qosıw hám kóbeytiwdi birinshi basqıshta úyretiw (jigirma ishinde) baslawısh 
tálimniń oraylıq wazıypası bolıp kelgen hám sonday bolıp qaladı. Biraq, bul wazıypa jalǵız 
bolıp qalmastan, al ol balalardı matematikanı úyreniwge jánede keńirek hám har tárepleme 
tayarlaw jumısınıń quram bólegi bolıp qaladı hám usı eki tiykarǵı jol menen belgilenedi: 
pedagogikalıq jol, yaǵnıy balalar pikirlewin qollanatuǵın matematikalıq pikir bildiriwge 
tayarlaw hám matematika jolı – yaǵnıy balalardı eń zárúr matematikalıq túsiniklerdi hám eń 
dáslep natural san, geometriyalıq figura túsiniklerin úyreniwge tayarlaw kerek.