Ózbekstan respublikasi joqarġi hám orta arnawli biLİmlendiRİw miNİstrliGİ ÁJİnyaz atindaġi nóKİs mámleketlik pedagogikaliq

Tema: Orta Áziya xalıqlarınıň Mongol basqınshılığına qarsı 
gúresi. 

Xorezmshahlar mámleketi Alawiddin Muhammed patshalıq qılğan 

dáwirde (1200-1220) Samarqand hám Otırardı Qaraxaniylerden tartıp 
aladı, uzaq Ğaznağa shekem (Awğanstan qublası) óz shegarasın 
keňeytip, Batıs Eran hám Ázerbayjandı boysındıradı. Deshti Qıpshaqtıň 
ishki aymaqlarına kirip baradı. Mağluwmatlarğa kóre, 25 ten artıq 
mámleket oğan qaram bolğan. Usı sebepli Alawiddin Muhammed 
erisilgen úlken jeňislerinen artıqsha kibrlenip, ózin “İskenderi Soniy”, 
yağnıy ekinshi İskender dep járiyalaydı. 
Mongollar basqınshılığı qarsaňında Xorezmshahlar mámleketi 
tiykarı ekihákimlik ornatılğan edi desek, qáte bolmaydı. Mámleket 
shahı Alawiddin Muhammed esaplansada, ishki hám sırtqı sıyasattı alıp 
barıwda ekinshi hákim shahtıň anası Turkan xatun esaplanğan. 
Alawiddin Tekesh óliminen soň Turkan xatun endi mámleket hám 
basqarıw islerine hár tárepleme tolıq aralasa baslağan. 
Mongollar basqınshılığı qarsaňında mámlekettiň túskinlikke hám 
tereň ahwalğa kelgen edi. Shıňğısxan hám Alawiddin mámleketleriniň 
elshileri sawda kárwanları saplarında bir birlerine barıp, sol waqıtta 
túrli, kerekli bağluwmatlar toplap, jasırın tıňshılıq jumısların islegen.
Shıňğısxan hám Xorezmshahlar mámleketi ortasındağı urıs 1219-
jılda baslanğan. Mongol basqınshıları júdá úlken kúsh hám ğayrat 
penen Otırardı iyelewge asığadı. Otırar qamalı 5 aydan artığraq dawam 
etip hám onıň qorğawında 80 mıňnan artıq áskerler qatnasqan. 
1219-1221-jıllar dawamında qaqsatqısh urısları nátiyjesinde 
mon&gol armiyası Xorezmshahlar mámleketin aytarlı bárshe jerlerin 
iyelegen. Xorezmshahtıň balası Jalalatdin 1221-1231-jıllar dawamında 
Shıňğısxan hám onıň armiyalarına qattı qarsılıq kórsetip kóp talapat 
jetkeredi. Jalalatdin Mayofarikin jaqınındağı Ayndar atlı awılğa jetip 
kelgende kurd qaraqshıları qolına túsedi. Kurdlar onıň bar nársesin alıp 
qoyadı. 

---