Zbekstan Respublikasi Joqari, Ilim ham Innovaciya ministrligi Berdaq atindaģi Qaraqalpaq Mamleketlik Universiteti fakulteti

2.2.Interaktiv marketing
Zamanagóy marketing bul kárxananıń joqarı payda alıw maqsetinde qarıydarlardıń real sorawları hám bazardı kompleks úyreniw tiykarında xizmet kórsetiw, tavar islep shıǵarıw hám satıw iskerligin shólkemlestiriw sisteması bolıp tabıladı. Aytıw múmkin, biznes-rejeniñ barlıq bólimlerin qáliplestiriw marketingnin úlken potencialınan tolıq hám keń kólemde paydalanǵan halda marketing izertlewlerin ámelge asırıwǵa tiykarlanadı.
Marketingda tiykarǵısı eki yoqlama hám bir-birin tolıqlawısh jantasıw bolıp tabıladı. Bir tárepden kárxananıń pútkil iskerligi, ásirese, onıń ónimdi islep shıǵarıw hám satıw, pán-texnika izertlewleri, kapital qoyılmalar programmaların jaratıw bazar hám odaǵı ózgerislerdi tereń biliwge tiykarlansa, ekinshi tárepden bazarǵa hám ámeldegi talapǵa aktiv tásir kórsetiw, yaǵnıy mútajlikler hám qarıydarlıq abzallıqların qáliplestiriw turadı. Bunnan marketingning tiykarǵı principi - óndiristiń juwmaqlawshı nátiyjeleri qarıydarlar talap hám usınıslarına jóneltiriliwi kelip shıǵadı.
Bul kompleks wazıypanı orınlaw ushın marketing analitik, islep shıǵarıw hám satıw funkciyaların orınlawı kerek.
^ Analitik funkciya tiykarlanıp qarıydarlar hám básekichilarni, sonıń menen birge, tavardıń háreketleniwi hám satıw xarakteri, bahoni qáliplestiriw sisteması hám reklamanı úyreniwge barıp taqaladı. Usınıń menen birge kárxananıń ishki ortalıǵı, onıń islep shıǵarıw múmkinshilikleri, básekige shıdamlılıǵı hám taǵı basqalar da analiz etiledi.
Islep shıǵarıw funkciyası sheńberinde tómendegi wazıypalar sheshiledi:
• jańa tovarlar islep shıǵarıwdı shólkemlestiriw;
• jáne de jetilisken texnologiyalardı islep shıǵıw hám engiziw;
• islep shıǵarıwdı materiallıq-texnikalıqa resursları menen támiyinlew;
• ónim sapası jáne onıń básekige shıdamlılıǵın bahalaw.

Satıw funkciyasına tómendegiler kiredi:

• tavardı háreketlentiriw sistemasın shólkemlestiriw;
• servisti shólkemlestiriw;
• talaptı qáliplestiriw hám satıwdı xoshametlew sistemasın shólkemlestiriw;
• maqsetli jóneltirilgen tavar siyasatın ámelge asırıw ;
• baha siyasatın juritiw.
Marketingda basqarıw hám qadaǵalaw funkciyası da úlken áhmiyetke iye bolıp, ol tómendegilerdi názerde tutadı :
• kárxanada strategiyalıq hám operativ joybarlawdı ámelge asırıw ;
• jámáátti basqarıwdıń informaciya támiynatı ;
• kárxanada kommunikatsiya sistemasın shólkemlestiriw;
• marketing qadaǵalawın shólkemlestiriw (teris baylanıs, jaǵday analizi).
Marketingning bul hám basqa funkciyaları onıń tiykarǵı waziypası - isbilermenlik ortalıǵı dinamikasın baqlaw, yaǵnıy átirap -ortalıqtıń joybarlaw xarakteri hám tendentsiyaları biznesti júrgiziwge unamlı tásir kórsetiwi yamasa onıń aldına tosıqlar qoyıwın baqlawdı támiyinlewi kerek. Isbilermenlik ortalıǵın analiz qılıw hám bahalawda áwele tómendegi faktorlar esapqa alınıwı kerek:
1.ekonomikalıq reallıq - ishki milliy ónim, dispersion dáramat, yaǵnıy usı waqıtta erisilgen turmıs dárejesi;
2.social faktorlar - xalıq quramı, qádiriyatlar, báseki, tendentsiyalar ;
3.texnikalıq rawajlanıw dárejesi - texnikalıq rawajlanıw, bazardıń texnikalıq rawajlanıwdı seziwsheńligi ;
4.huqıqıy -normativ ortalıq - nızamshılıq, normativ hújjetler.
Eger isbilermenlik ortalıǵı kárxanaǵa saylanǵan biznes salasında tabıslı iskerlik kórsetiwge múmkinshilik bersa, marketing xızmetiniń iskerligi ol islewi kerek bolǵan tavar bazarına qaratılıwı kerek. Bunda kárxananıń bazarǵa shıǵıwında úsh variant ámeldegi: qosıw, ilgeri ámeldegi bolǵan poziciyanı saqlap qalıw hám kemeytiw.
Ol yamasa bul jónelisti tańlaw kóplegen máselelerdi orınlawǵa, birinshi náwbette kárxananıń joqarı sapalı básekige shıdamlı ónim shıǵarıw múmkinshiliklerine baylanıslı boladı. Biraq buǵan deyin basqa máseleni hal qılıp alıw kerek: kárxana ol shıǵarap atırǵan yamasa qaratıp atırǵan ónimge talap qanday payda bolıwı, onıń baha ózgeriwine qanshellilik kelisiwi jáne bul maslasıwshanlıqtıń juwmaqlawshı nátiyje payda (dáramat ) ga qanshellilik tásir kórsetiwin biliwi kerek.
Marketing rejesin islep shıǵıwda islep shıǵarıwdı bazar talaplarına maksimal maslastırıwdı, qol astındaǵı ámeldegi qurallar (ónim sapası, reklama, servis hám x. k.) járdeminde bazar hám qarıydarlarǵa aktiv tásir ótkeriwdi támiyinlew zárúr bolıp tabıladı. Kárxana óz ónimin qarıydarǵa shekem etkazishga qábiletli ekenin kórsetiw kerek.
Biznes-rejani islep shıǵıw processinde marketing jobası tolıq islep shıǵıwdı talap etetuǵın kóplegen sorawlardı jaqtılandıriwdi talap etedi1. Lekin barlıq sorawlardı rásmiy biznes-rejege kirgiziw zárúr emes. Usı bólimge biznes-rejaning maqsetlerinen kelip shıǵıp, joybarlawtirilayotgan marketing iskerliginiń tiykarǵı (eń qızıqlı ) jaǵdayların kirgiziw maqsetke muwapıq.
Bólimdiń strukturası tómendegishe bolıwı múmkin.
• marketing strategiyası ;
• tavar siyasatı ;
• baha (baha) siyasatı ;
• satıw siyasatı ;
• kommunikativ (informaciya almasinuvi) siyasatı
• marketing byudjeti.
Marketing strategiyası. Marketing strategiyası mazmunın jaqtılandıriw degi baslanǵısh noqat bazardı segmentlew hám maqsetli bazarlardı tańlap alıw esaplanadı. Hár bir maqsetli segmentke, básekichilarning odaǵı ornın esapqa alatuǵın bólek marketing strategiyası islep shıǵıladı. Bunda ulıwma jónelisler hám de marketing kompleksi hár bir quraytuǵınsınıń ishki strategiyası (tavar, baha, satıw hám kommunikativ siyasat ) islep shıǵıladı. Nátiyjeler 8. 1-keste formasında keltiriwi múmkin.
Bazardı qamtıp alıwdıń marketing strategiyasın tańlawda tómendegi ush túrinen paydalanıw múmkin.
• ǵalabalıq marketing;
• differentsial marketing;
• baǵıtlanǵan marketing;
Ǵalabalıq marketing strategiyasına ámel etiwshi kárxanalar tabıslı bolıwınıń tiykarǵı faktorları bolıp, ónim óndiristiń standartlashganligi hám ǵalabalıqlıǵı esaplanadı. Onı qóllawdı ónim pútkil bazarǵa yamasa onıń iri segmenti ushın mólsherlengen jaǵdaylarda usınıs etiledi.
^ Differentsial marketing strategiyası kárxanada bazardıń bir neshe segmentlerinde olar ushın arnawlı islep shıǵılǵan ónim hám marketing programması tiykarında jumıs alıp barıwdı talap etedi. Bul ózlestirilip atırǵan hár bir bazar segmentine tereń kirip barıw arqalı satıw kolemin ósiwine múmkinshilik jaratadı.
^ Baǵıtlanǵan marketing kárxana iskerligin bir yamasa bir neshe bazar segmentine jóneltirilishini talap etedi. Bunıń tiykarǵı shárti saylanǵan segmentlerde álbette payda joqarı dárejede bolıwı kerek. Bul strategiya resurslar sheklengen jaǵdayda qóllaw usınıs etiledi hám mazmunına kóre bazar daǵı óz ornın iyelew baǵdarına sáykes keledi. Odan kishi kárxanalar paydalanıwı maqsetke muwapıq boladı.
Biznes-joba strukturasında marketing jobası kárxananıń ónim satıw bazarların hám básekichilarini bahalaw hám de marketing strategiyasın tiykarlab beriwi mólsherlengen.

Marketing jobası sheńberinde bazar sıyımlılıqı haqqındaǵı, bazardıń to'yinganligi hám sıyımlılıqınıń ózgeriwi haqqındaǵı maǵlıwmatlar qáliplestiredi, bazardı segmentlestiriw usılları anıqlanadı, satıw kólemi hám básekishiler hatti-háreketleri boljaw etiledi, tavardı tarqatıwdıń principial sxemaları, bahoni qáliplestiriw usılları islep shıǵıladı. Marketing kommunikatsiyaları kompleksi óz ishine tómendegi qurallardı aladı : reklama, satıwdı xoshametlew, shaxsan satıw, jámiyetshilik menen islew, tuwrıdan-tuwrı marketing, sponsoring, ónim-pleysment, brending.