Ўзгармас ток машинасининг қўзғaлиши

Якорь чулғамлари

Ќозир ўзгармас ток машиналарида фақат барабанли якорь ишлатилади. Бунда чулғам ўтказгичлари якорь ўзагининг гашқи қисмидаги пазларга жойлаштирилади. Якорь чулғамининг асосий элементи секция ќисобланади. Чулғам схемасига биноан коллекторнинг икки қўшни пластинкасига уланган бир ёки бир неча ўрамлардан иборат якорь чулғами қисми секция дейилади. Ќар бир секция якорь пазларига жойлашган икки актив ва якорь пазларида гашқарига жойлашган актив бўлмаган томонларга эга. Секция актив томонининг бири шимолий қутб остидаги пазларга жойлаштирилса, иккинчиси жанубий қутб остидаги пазларга жойлаштирилади. Якорнинг гашқи сирти бўйича ќисобланган бир қутб орасидаги масофа қутб бўлинмаси деб агалади ва  ќарфи билан белгиланади. Қўшни секциялардаги ЭЮК ларнинг қўшилиши учун бу секциялар бир-бирлари билан кетма-кет уланиб, берк системали якорь чулғамини ќосил қилиши даркор. Бунингучун ќар бир коллектор пластинкасига бир секциянинг охири ва чулғам схемасига биноан жойлашган қўшни секциянинг боши кавшарлаб тўташтирилади.
=D/2p D –якорь диамметри (м)
2р–қутблар сони
Демак қутблар сони 2р ни қутб бўлинмасига кўпайтирилса, якорь айланасининг ўз унлигини аниқлаш мумкин. Машинадаги N ва S қутблар оралиғининг ўргасидан ўтувчи ќаёлий чизиқ геометрик нейтрал дейилади. Геометрик нейтрал чизиқларининг сони машинадати жуфт қутблар сонига тенг. Чулғамлар бир, икки ёки кўп қаватли бўлади. Бир қаватли чулғамда якорь пазида бўлакнинг фақат битга актив томони ёгади. Кўпинча якорь темир ўзаги пазларида бўлаклар икки қаватли қилиб жойлаштирилади. Бунда бўлакнинг биринчи актив томони бир пазнинг тагида ётса, иккинчи актив томони бошқа пазнинг уст томонида ўгади, Бир пазда ётган бирор бўлакнинг уст томони ва бошқа бўлакнинг гаг томони элеменгар паз (Zэ) ни гашкил эгади. Реал паз бир неча элеменгар пазлардан иборат бўлади. Ќар бир бўлакда иккига актив қисм бўлганлиги учун ўша бир элемент паз тўғри келади

S=Zэ=К
Zэ=1 Zэ=2

S - якорь чулғами бўлаклари сони,
К - коллектор пластинкалари сони.
Умуман якорь чулғамларининг қуйидаги хиллари бор: сиртмоқсимон (калава), олий чулғам, мураккаб сиртмоқсимон, оддий тўлқинсимон, мураккаб тўлқинсимон ва аралаш схемали чулғамлар бўлади. Якорь чулғамини тўз иш учун унинг параметрларини билиш лозим.
1.Биринчи қисман қадам У₁. Якорь чулғами секциясининг актив томонлари жойлашган пазлар оралиғидаги масофа, яъни секциянингкенглиги:
У₁=Z±/2р
бунда <1-секциянинг кенглиги, яъни У₁ ни бутун сонга айлантирувчи кичик сон, 2р–қутблар сони.
2. Иккинчи қисман қадам У₂. Якорь чулғами биринчи секциясининг охирги актив томони билан жойлашаган чулғам схемасига биноан кейинги секциясининг бошланғич томони жойлашган пазлар оралиғидаги масофа. ((+)-ўнг. (–) чап гарафга суриладиган чулғам)
У₂=У₁ +У–сиртмоқсимон чулғам У= 1
У₂=У-У₁ тўлқинсимон чулғам.


З.Тўла қадам У. Якорь чулғами схемасига биноан жойлаштирилган икки қўшни секция бот томонлари оралиғидаги масофа.
У= У₁ –У₃ - сиртмоқсимон
У= У₁+ У - тўлқинсимон