Zichlik va uning birliklari

Nima uchun bir xil idishdag suv va yog‘ massasi bir xil emas?

O‘quvchilar javoblari tinglanib ,shundan so‘ng zichlik tushunchasi og‘zaki bayon qilinadi. Oldingi darslarimizdan yaxshi ma’lumki moddani tashkil etgan zarralar bir-biridan ma’lum masofada joylashadi.Ayrim moddalarda zarrachalar yaqin joylashsa, ayrimlarida esa uzoqroq joylashadi. Bundan tashqari ,turl moddalarning zarrachalarining massasi turlicha bo‘ladi. Moddaning bu xususiyati zichlik deb ataluvchi fizik kattalik orqali ifodalanadi.

Zichlik deb, moddaning birlik hajmiga to`g`r ikelgan massasiga aytiladi.

Zichlik ρ(ro) harf ibilan belgilanadi. ρ = - Zichlik =

ρ-zichlik, m- massa, V- hajm Zichlikning o`lchov birligi- 1(slayd-8)

Gazlarning zichligi kichik,suyuqliklarda kattaroq, qattiq jismlarniki ularnikidan kata bo`ladi, buni qo‘yudagi jadvaldan ko`rishimiz mumkin.(Slayd-9) E’tibor bersak jadvalda moddalarning zichligini o`lchov birligida ifodalangan.

Xo`sh, 1dan ga qanday o`tiladi?

ρ=1 = ==0,001; 1= 1000

Masalan: = 19,3 = 19,3*1000= 19300 (slayd-10)

Demak, biror moddaning yoki jismning zichligini aniqlash uchun uning hajmi va massasini o‘lchab topish lozim. Har qanday shakldagi moddaning massasini tarozida o‘lchash mumkin , jismlarni hajmi agar u aniq geometrik shaklga ya’ni paralillepiped bo‘lsa chizg ‘ich yordamida ya ‘ni eni , bo‘yi, balandligini o‘zaro bir biriga ko‘paytirib aniqlaymiz: V = a*b*h Lekin jismlarni hajmini har doim ham chizg ‘ich yordamida aniqlab bo ‘lmaydi. Masalan: bilakuzuk, zirak, tugma kabi suvda erimaydigan jismlarning hajmi qo‘yidagicha aniqlanadi(slayd-11) . Demak ,bilakuzukning hajmi 2,8- 2 =0,8ga teng ,agar suyuqliklar hajmi litrda berilsa ,1 litr= 1 = 0,001orqali ifodalanadi.



Masala yechish namunasi: Hajmi V= 6l bo‘lgan kerosinning massasi qancha?

Berilgan: Formulasi: Yechilishi:

V=6 l=0,006 ρ = , bundan m= 800*0,006 =4,8kg

ρ=800 m =ρ* V

m=?

Vatandoshlarimiz Beruniy va Abdurahmon Hozin turli moddalarning zichliklarini aniq o‘lchaganlar .Jismlar hajmini aniq o ‘lchash uchun Beruniy maxsus asbob yasadi . U ana shu asbobni suyuqlik bilan to‘ldirib , unga teng og irlikdagi jismlarni navbat bilan tushirish orqali shu jismlar siqib chiqargan suyuqlikka taqqoslab har bir jismning hajmini aniqladi.Chuchuk va sho‘r suv zichliklarini aniqlagan. Abdurahmon Hozin jismlarning zichligini yanada aniqroq o ‘lchash uchun maxsus tarozi yasaydi, bu haqda o`zining “Donolik tarozusi” deb atalgan kitobida yozib qoldiradi.( Slayd-11,12)

Shundan so ‘ng Al Xorazmiy va Al Forobiy guruh a’zolari ham buyuk allomalarimizni amalga oshirgan ishlari haqida qisqacha ma`lumotlar berishadi va o`qituvchi ularning fikralrini umumlashtirib milliy g ‘urur va iftixor, vatanparvarlik tuygusini yanada yuksaltiriladi. ”Bilimdonlar” kemasi” Yangi mavzun mustahkamlash ”bekatiga yetib keladi.

3. Yangi mavzuni mustahkamlash:

Yangi mavzuni mustahkamlashda har bir guruhdan 1 nafardan ishtirokchi yozuv taxtasida hisoblashga oid masalalar yechishadi. Qolgan o`quvchilar esa” Fizik diktant” yozadilar.(slayd-13)

1.Mis sharning massasi 178 g , hajmi 20 bo ‘lsa sharning zicligi qancha?(10-D)

2.Massasi 9kg bo`lgan muz qancha hajm egallaydi?900(11-B)

3. 
   1 litrli bankada necha kg asal bor1350(12-K)