Ózine tuser bahasina tikkeley ham tikkeley bolmagan tasir etetugin qa`rejetler Jobasi: Kirisiw

 
 

---

3 
1.O’nimnin’ ozine tu’ser bahasi 
Ózine túser bahasın anıqlawdıń ápiwayı usılı bir túrdegi ónimdi islep 
shıǵaratuǵın hám yarım tayın ónimler hám tamamlanmagan óndiriske iye bolmaǵan
shólkemlerde qollanıladı. Bul usıl qollanılǵanda esabat dáwirindegi barlıq 
islep shıǵarıw qárejetleri barlıq islep shıǵarılǵan ónimler ózine túser bahasına 
kiritiledi. Ónim birliginiń ózine túser bahası islep shıǵarıw qárejetleri summasın 
islep shıǵarılǵan ónimler birlikleriniń ulıwma muǵdarına bolıw jolı menen esaplab 
shiǵarıladı. 
Ózine túser bahasın anıqlawdıń normativ usılı shiyki zat, materiallar, miynet 
hám islep shıǵarıw quwatınan paydalanıwdıń belgilengen normaları boyınsha 
qárejetlerdi esapqa alıwǵa tiykarlanǵan. Normativler waqıtı-waqıtı menen analiz 
etip turıladı hám zárúr jaǵdaylarda ámeldegi shárt-shárayatlarǵa muwapıq qaytadan 
kórip shıǵıladı. Ózine túser bahasın anıqlawdıń buyırtpa usılı islep shıǵarıw 
qárejetleri ónim (birdey ónimler toparı) ge tiyisli bólek buyırtpalar boyınsha 
identifikaciyalanatuǵın hám esapqa alınatuǵın jalǵız tártipdegi hám mayda gruppalı 
óndiriske iye bolǵan shólkemlerde qollanıladı. 
Buyırtpanıń obiekti bolıp ónim, bir túrdegi ónimniń mayda gruppaları yamasa 
remontlaw, montaj hám eksperimental jumıslar esaplanadı. Islep shıǵarıw procesi 
uzaq dawam etetuǵın iri ónimlerdi tayarlawda buyırtpalar pútin ónimge emes, bálki 
onıń pıtken konstruktsiyalarga iye bolǵan bólek agregatlari, uzellariga beriliwi 
múmkin. Ózine túser bahasın anıqlawdıń bul usılında barlıq qárejetler buyırtpanıń 
juwmaqlanıwına shekem tolıqlıǵınsha tamamlanbagan islep shıǵarıw dep 
esaplanadı. 
Buyırtpa birliginiń ózine túser bahası onıń atqarılıwı (ónim islep shıǵarılıwı, 
jumıslar atqarılıwı yamasa xızmetler kórsetiliwi) pıtkennen keyin anıqlanadı. 
Buyırtpa boyınsha qárejetlerdiń pútkil summası onıń ózine túser bahasın 
quraydı. Eger bul buyırtpa bir túrdegi ónim gruppasinan ibarat bolsa, ónim birliginiń 
ózine túser bahası usı buyırtpa boyınsha qárejetler summasın ónim birlikleri 
muǵdarına bolıw arqalı anıqlanadı. 
Ózine túser bahasın anıqlawdıń basqıshlı usılı baslanǵısh shiyki zat hám 
materiallar islep shıǵarıw processinde bir qatar basqısh, faza, tekshelerden ótetuǵın 
shólkemlerde qollanıladı. Bul usılda aldın barlıq ónimlerdiń ózine túser bahası,
keyininen onıń birligi ózine túser bahası anıqlanadı. 
Basqıshlı usıl shólkemniń tarmaqqa tiyisliligine baylanıslı halda eki variantda 
ámelge asırılıwı múmkin: yarım tayın ónimli hám yarım tayın ónimsiz variantlarda. 
Yarım tayın ónimli variantda hár bir basqısh boyınsha ónim ózine túser bahası 
esaplab shiǵarıladı hám de ol aldınǵı basqıshlar óniminiń ózine túser bahası hám usı 

---

4 
basqısh boyınsha qárejetlerden ibarat boladı. Aqırǵı basqısh óniminiń ózine túser 
bahası barlıq tayın ónim ózine túser bahası ham bolıp tabıladı. 
Yarım tayar ónimsiz variantda tek aqırǵı basqısh ónim ózine túser bahasıǵana 
esaplab shiǵarıladı. Bunda qárejetler aldınǵı basqıshlar óniminiń ózine túser bahasın 
esapqa almastan, hár bir basqısh boyınsha bólek esapqa alınadı. Tayın ónim ózine 
túser bahasına barlıq bólek basqıshlar boyınsha onı islep shıǵarıw qárejetleri 
kiritiledi. 
Bir texnologiyalıq processde bir shiyki zat hám materiallardan hár qıylı 
túrdegi, olardan hár biri óziniń satıw bahasına iye bolǵan ónimler bir waqtıń 
ózinde islep shıǵarılǵanda bul túrdegi ónimler birgelikte islep shiǵarılatuǵın 
ónim dep ataladı. 
Tiykarǵı ónimdi islep shıǵarıw processinde júzege keletuǵın ónim, satıw 
ma`nisi tiykarǵı ónimge qaraǵanda júdá tómen bolǵan ónim qosımsha ónim dep 
ataladı. 
Qosımsha ónimnen birgelikte islep shiǵarılatuǵın ónimniń ayırmashılıǵı 
sonnan ibarat, olardı bólistiriw noqatına jetkenke shekem hár qıylı túrdegi ónimler 
retinde identifikaciyalaw múmkin emes. 
Xojalıq jurgiziwshi subyektde qárejetler esabın tuwrı shólkemlestiriw ushın, 
bárinen burın áne sol qárejetlerdi esapqa alıwda zárúrli áhmiyetke iye bolǵan bir 
qatar túsinikler mánisi tuwrı ańlap alıw kerek boladı. Atap aytqanda: 
Qárejetlerdi bólistiriw - bul islep shıǵarıw qárejetlerin anıq qárejetler 
obyektine aparıw procesi bolıp tabıladı. Mısalı, bir islep shıǵarıw jayında bir ónim 
emes, bálkim bir neshe túrles ónimler islep shıǵarılıp atır, stollar, stullar, kreslolar. 
Sol orında qárejetlerdi áyne sol obyektler boyınsha tuwrı esaplaw hám bólistiriw 
júdá zárúrli. 
Qárejetler obyekti - bul shólkemlestirilgen struktura, shártnama yamasa 
basqa esap birligi esaplanıp, odan qárejetler tuwrısında maǵlıwmat alınadı hám ol 
arqalı processler, ónimler, jumıslar hám kapital qoyılmalar joybarlarınıń ózine túser 
bahası (bahaları) olshenedi. 
Qárejetlerdi bólistiriwdiń procesi ushın zárúr bolǵan taǵı bir túsinik qárejetler 
orayı túsinigi esaplanadı. Qárejetler orayı - bul shólkemlestirilgen birlik yamasa 
iskerlik sheńberi bolıp, ózi jerde ónimdi islep shıǵarıw menen baylanıslı barlıq 
qárejetler tuwrısındaǵı maǵlıwmatlardı toplaw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. 
Kóbinese bul salıstırǵanda ǵárezsiz bolmaǵan kishi dárejedegi strukturalıq struktura 
bolıp, ol islep shıǵarıw uchastkası, brigada, tsex bolıwı múmkin. 
Rawajlanǵan bazar ekonomikasına iye bolǵan mámleketler ámeliyatında, 
xojalıq jurgiziwshi subyektlerde islep shıǵarılıp atırǵan ónim birligi ózine túser 
bahasın esaplawdıń ush usılınan paydalanıwadı: ónim birligi ózine túser bahasın 

---

5 
barlıq qárejetlerdi esapqa alıp esaplaw usılı; tek ózgeriwshen qárejetlerdi esapqa alıp 
esaplaw usılı, sonıń menen birge normativ qárejetlerdi kirgizgen halda ózine túser 
bahasın esaplaw usılı. 
Qárejetlerdi gruppalawdıń barlıq kórinisleri hár qıylı túrdegi basqarıw 
qararların qabıllaw ushın qollanıladı.