Zokirjon salimov n e f t V a g a z n I q a y t a I s h L a s h j a r a y o n L a r I

0

‘tkazish 

tenglamalari orqali  ifoda qilinadi:

M = K

u

FAU

o

4

t

; 

(14.14)

M = Kx F АХ<, гт  ; 

(14.15)

bu  yerda,  M  -   gaz  fazasidan  suyuqlik  fazasiga  o'tgan  moddaning 

miqdori;  F  -   fazalarning  kontakt  yuzasi;  т  -  jarayonning  davomiyligi; 

AUo r,  AXo r  -   jarayonning  harakatlantiruvchi  kuchi,  konsentratsiyalar 

yoki  bosimlar  farqi  orqali  ifodalanadi;  Ku,  Kx  -   modda o'tkazish  yoki 

absorbsiya koeffitsiyentlari.

Absorbsiya jarayonining  sxemasi  14.3-rasmda  ko‘rsatilgan.  Suyuq 

faza  A  oqimning  asosiy  massasi  (yoki  markazi)  va  yupqa  chegara 

qatlamidan  iborat bo‘ ladi.___________________________

Yutilayotgan

komponentning

yo'nalishi

14.3-rasm.  Absorbsiya jarayonining sxemasi.

V 

fazasi  esa  suyuq  chegara  qatlamiga  tegib  turgan  gazning  yupqa 

chegara  qatlamiga  ega.  Ushbu  chegara  qatlamlarda  yutilayotgan 

komponent  faqat  diffuziya  ta’sirida  tarqaladi.  Shunday  qilib,  modda 

o ‘tkazishga  to‘sqinlik  qiladigan  hamma  qarshiliklar  yupqa  chegara 

qatlamlaridayig‘ilgan boMadi.

Suyuq  chegara  qatlamidagi  modda o ‘tkazishga  boMgan  qarshilikni 

1/ps,  gaz  chegara  qatlamidagi  qarshilikni  esa  1/pr  bilan  belgilab, 

quyidagi tenglamalarga erishamiz:

^   = -

1

m

f i r

  +  fie 

I

1

(14.16)

(14.17)

P c  

m p r  

315

bu  yerda,  pr  -   gaz  fazasidagi  modda  berish  koeffitsiyenti;  Ps  -   suyuq 

fazadagi  modda  berish  koeffitsiyenti;  in  -   muvozanat  chizig‘i  qiyalik 

burchagining tangensi (yoki  mutanosiblik koeffitsiyenti).

Modda  berish  koeffitsiyentlarining  qiymatlari  suyuqlik  va  gaz 

fazalari  o‘rtasida  kontakt  hosil  qilish  usuliga,  gaz va  suyuqlikning  fizik 

xossalariga  va  ularning  harakat  tezliklariga  bogMiq.  Modda  berish 

koeffitsiyentlarining  miqdorlari 

kriterial 

va 

empirik  tenglamalar 

yordamida topiladi.

Agar  gaz  suyuqlikda  juda  yaxshi  eruvchan  boMsa,  mutanosiblik 

koeffitsiyenti  m  ning  qiymati  juda  kichik  boMadi.  Xuddi  shuningdek, 

suyuq  fazadagi  diffuzion  qarshilik  ham  juda  kam  boMadi.  Bunda 

1/P i»l/P s  boMgani uchun  Ku=pr boMadi.

Suyuqlikda yomon  eruvchan  gazlar uchun  gaz fazasidagi  diffuzion 

qarshilikni  hisobga  olmasa  ham  boMadi  (chunki  m  va  pr  ning  qiymati 

juda  katta).  Shuning  uchun 

l/ps» l / p rm 

boMgani  sababli 

Kx=Ps 

boMadi.

(14.14)  tenglamadagi  gaz  fazasining  mol  konsentratsiyalarini 

gazning  parsial  bosimi  bilan  almashtirib,  uni  umumiy  bosim  ulushlarida 

ifodalasak,  modda o ‘tkazishning  asosiy  tenglamasi  quyidagi  ko‘rinishni 

egallaydi:

М = КгҒД Қ,.гт , 

(14.18)

bu  yerda,  ARo‘r  -   bosim  birliklarida  ifodalangan jarayonning  o‘rtacha 

harakatlantiruvchi  kuchi;  Kr  -   harakatlantiruvchi  kuchga  nisbatan 

olingan  yutiluvchi  gazning  parsial  bosimi  bilan  ifodalangan  modda 

o‘tkazish koeffitsiyenti.

Absorbsiya  koeffitsiyentining  qiymati 

gaz 

bilan 

suyuqlik 

o‘rtasidagi  kontakt  qilish  usuliga,  ikkala  fazaning  fizik  xossalari  va 

ulaming  harakat  tezligiga  bogMiq  boMadi.  Ku  va  Kx  ning  son  qiymatlari 

odatda  tajriba  natijalarini  o‘xshashlik  nazariyasi  asosida  qayta  ishlab 

olingan  kriterial  tenglamalar  yordamida  aniqlanadi.  Ikkita  misol 

keltiramiz.  Agar  suyuqlik  birorta  yuza  bo‘ylab  yupqa  qatlam  ustida 

uchrashsa,  bunday  sharoitda  gaz  yupqa  qatlamidagi  modda  berish 

koeffitsiyenti  pr ni quyidagi kriterial  tenglama bilan topish  mumkin:

NuJ.= Л Яе"'(Рг,')Г, 

(14.19)

bu  yerda,  Nu'r  va 

Pr,!-   gaz  uchun  Nusselt  va  Prandtl 

diffuzion 

mezonlari;  Rer  -  gaz  uchun  Reynolds mezoni.

Rer  =  100 -   10000  va 

Pr'!  =  0 ,5 - 2   boMganda:

Nasadkali 

absorberlarda 

suyuq 

fazadagi 

modda 

berish 

koeffitsiyenti  Ps  quyidagi  kriterial  tenglama  yordamida  aniqlansa 

boMadi:

Nu'c = 0,00595  Re s0’67 ( Рт'с ) 0>33 Ga,0,33, 

(14.21)

bu  yerda,  Nu'c -   suyuqlik  uchun  Nusselt  diffuzion  mezoni;  Rec  -

Pr1

suyuqlik  uchun  Reynolds  soni; 

c  -   suyuqlik  uchun  Prandtl  diffuzion 

mezoni; Ga,; -  suyuqlik uchun Galiley  mezoni.

14.5. DESORBSIYA

Absorberdan  chiqib  ketayotgan  suyuq  yutuvchi  tarkibidagi  erigan 

gazlarni  ajratib  olish  jarayoni  desorbsiya  deb  ataladi.  Desorbsiyaning 

asosiy  maqsadi  ishlatilgan  absorbentni  regeneratsiya  qilish  hamda 

yutilgan  gazni  haydash  yoki  rektifikatsiya  usuli  bilan  ajratib  olishdan 

iboratdir. 

Sanoatda 

desorbsiyaning 

turli 

usullari 

qoMlaniladi. 

Aralashmaning tabiatiga ko‘ra desorbsiyaning u yoki boshqa usuli tanlab 

olinadi.  Suyuqlikda  yutilgan  komponent  quyidagi  usullarda  desorbsiya 

qilinadi:  1)  inert  gaz  yoki  suv  bugM  yordamida  ajratib  olinadi;

2)  absorbentga  issiqlik  berish  bilan  ajratib  olinadi;  3)  absorbsiya 

jarayonidan  keyin  absorbentning  bosimini  kamaytirish  natijasida  ajratib 

olinadi.

Inert  gaz  yoki  suv  bugM  ta’sirida  desorbsiya  qilish.  Bu  usulda 

yutilgan  gazni  desorbsiya  qilish  uchun  inert  gaz  yoki  suv  bugM 

ishlatiladi.  Bunda  inert  gaz  yoki  suv  bugM  suyuqlik  bilan  bevosita  bir- 

biriga ta’sir qiladi.  Taqsimlanayotgan  komponentning parsial  ish bosimi 

suyuqlik  ustidan  desorbsiya  qilinayotgan  agent  bosimiga  qaraganda 

yuqori  boMgani uchun bu komponent suyuqlikdan  gaz oqimiga yoki  suv 

bugMga  o‘tadi.  Yutilgan  gazni  suyuqlikdan  ajratib  olish  uchun 

desorbsiya  jarayoni  inert  gaz  va  suv  bugM  ta’sirida  qarama-qarshi 

yo‘nalishda  nasadkali  kolonnalarda  olib  boriladi.  Inert  gaz sifatida  havo 

ishlatiladi,  yutilgan  gaz  esa  u  bilan  aralashib  ketadi.  Bunday  desorbsiya 

usuli  gaz aralashmasidan ajratib olingan komponent boshqa maqsadlarda 

ishlatilmagan hollarda qoMlaniladi.

Absorberga  issiqlik berish  yo‘li bilan  yutilgan  gazni  ajratib  olish. 

Desorberga  issiqlik  berilganda,  masalan,  u  suv  bug‘i  bilan  isitilganda, 

suyuqlikda desorbsiya qilinayotgan komponent bilan  absorbentning ham bir 

qismi bugManadi. Hosil boMgan aralashmalardan kerakli komponentni ajratib 

olish uchun rektifikatsiya  usuli  qoMlaniladi.

A bsorberning  bosim ini k am a y tirib  yutilgan gazni a jra tib  olish.

Bu  desorbsiya  usuli  juda  oddiy  boMib,  absorbsiya jarayoni  atmosfera 

bosimidan  yuqori  bosimlarda  olib  borilganda  kolonnadagi  bosimni 

atmosfera  bosimigacha  kamaytirish  natijasida  yutilgan  gaz  desorbsiya 

qilinadi.  Agar  absorbsiya  jarayoni  atmosfera  bosimida  olib  borilsa,  u 

holda  desorbsiya qilinuvchi  komponent vakuum-nasos yordamida tortib 

olinadi.  Eritma tarkibidagi desorbsiya qilinadigan komponentni  butunlay 

ajratib olish  uchun  ko‘pincha desorbsiya jarayonlari  issiqlik berish  bilan 

birgalikda past bosim ostida olib boriladi.

14.6. A BSO RBSIO N   Q U RILM A LA R N IN G   SX EM A LA RI

Absorbsion  qurilmalar  ishlash  rejimiga  ko‘ra  davriy  va  uzluksiz 

boMadi.  Kichik  hajmli  ishlab  chiqarishlarda  faqat  davriy  ishlaydigan 

absorbsion  qurilmalar  ishlatiladi.  Zamonaviy  sanoat  korxonalarida 

ko‘pincha  uzluksiz  ishlaydigan  qurilmalardan  foydalaniladi.  Gaz  va 

suyuq  fazalarning  yo‘nalishiga  ko'ra,  qarama-qarshi  va  to‘g‘ri 

yo‘nalishli  absorbsion  qurilmalar  mavjud.  Absorbsion  qurilmalar  ish 

prinsipiga  asosan 

bir  va  ko‘p 

pog‘onali, 

resirkulatsiyali 

va 

regeneratsiyali boMadi.

14.4-rasmda  uchta  absorber  ketma-ket  ulangan  qarama-qarshi 

yo‘nalishli  qurilmaning  sxemasi  ko‘rsatilgan.  Qurilma  tarkibiga 

absorberlar  (2)  dan  tashqari  eritma  yig‘gichlar  (1),  eritmani  haydash 

uchun  markazdan  qochma  nasoslar  (4)  va  eritmani  sovitish  uchun 

issiqlik  almashgichlar  (3)  kiradi.  Yutuvchi  suyuqlik  gazning  yo‘nalishi 

bo'yicha  oxirgi  absorberga  beriladi,  yuqoridan  pastga  oqib,  qabul 

qiluvchi yig'gichga tushadi va nasos  yordamida sovitgich orqali oldingi 

absorberga  yuboriladi.  Shunday  qilib,  qarama-qarshi  yo'nalishdagi  gaz 

va suyuqlikning o'zaro ta’siri yuz beradi.

Suyuqlikning  to'la  darajadagi  to'yinishini  amalga  oshirish  uchun 

hamda  eritmadan  yutilgan  komponentni  toza  holda  ajratib  olish 

maqsadida,  resirkulatsiyali  absorbsion-desorbsion  qurilma  ishlatiladi 

(14.5-rasm).  Bunday  qurilma  gaz  yo'nalishi  bo‘yicha  ketma-ket 

joylashgan  ikkita  absorber  1,  eritmalar  uchun  yig'gichlar  (2),  nasoslar 

(3).  sovitgichlar (4),  issiqlik almashgich  (5) va  desorbsiya kolonnasi (6) 

dan tashkil topgan.  Ifloslangan  gaz birinchi  kolonnaga beriladi,  suyuqlik 

esa absorberning  tepa  qismidan  yuboriladi,  bu  yerda  gaz  bilan  suyuqlik 

uzluksiz kontaktga uchraydi.

Gaz.

Tozalangan gaz 

t

£  

Toza absorbent

Absorbentning  j   ^   ] 

У  ^  I 

uzatilishi 

------- 1  ®  

”-------1

14.4-rasm.  Qarama-qarshi yo'nalishli absorbsion qurilmaning sxemasi.

1-eritmayig‘gich; 2-absorberlar; 3-sovitgichlar; 4-nasoslar.

Ushbu  qurilmada  suyuqlik  chegaralangan  sikl  bo'yicha  harakat 

qiladi.  Birinchi  kolonnada  qisman  tozalangan  gaz  ikkinchi  kolonnaga 

yo'naltiriladi.  Ikkinchi  kolonna  ham  suyuqlik  bilan  chegaralangan  sikl 

bo'yicha  ta’minlanib  turiladi.  Ikkinchi  kolonnaga  berilayotgan  eritma­

ning  konsentratsiyasi  ma’lum  qiymatga  yetganda  birinchi  kolonnaning 

sikliga yuboriladi.__________________________________________

Desorbsiya

Ifloslangan

gaz

14.5-rasm.  Resirkulatsiyali absorbsion-desorbsion qurilmaning sxemasi: 

1-absorberlar; 2-yig‘gichlar; 3-nasoslar; 4-sovitgichlar; S-issiqlik 

almashgich;  6-desorber.

Shunday  qilib,  eritmaning  konsentratsiyasi  birinchi  kolonnadan 

ikkinchi  kolonnaga  o‘tganda  ko‘payadi  va  birinchi  kolonnaning  siklida 

konsentratsiyasi ancha yuqori boMgan eritma hosil boMadi.  Ushbu eritma 

issiqlik almashgich  (5) da  isitilib,  desorbs ion  kolonna (6)  ga yuboriladi. 

Desorberda 

suyuqlikda 

yutilgan 

komponent 

issiqlik 

ta’sirida 

bugMatiladi.  Toza  issiq  erituvchi  yig‘gich  (2)  ga  tushadi.  Bu  erituvchi 

nasos  (3)  yordamida  issiqlik  almashgich  (5)  va  sovitgich  (4)  orqali 

ikkinchi  kolonnaning  siklida  qaytariladi.  Desorbsiya  qilingan  gaz  esa 

uskunaning  yuqorigi  qismidan  uzatiladi.  Ushbu  qurilmada  suyuqlik 

resirkulatsiya qilinadi va faqat ayrim yo‘qotilishlami qoplash uchun kam 

miqdordagi  toza  erituvchi  qo‘shib  turiladi,  erigan  komponent  esa  toza 

holda hosil boMadi.

14.6-rasmda 

tabiiy 

neftga 

yoMdosh 

gazlarni 

ajratishga 

moMjallangan  absorbsion  qurilmaning  sxemasi  keltirilgan.  30-40  С 

haroratli  gaz  xomashyosi  I  isitkichlar  (10)  va  sovitgichlar  (3)  tizimi 

orqali  faza  ajratgichi  (13)  ga  kiradi.  Gaz  tarkibidagi  suv  bugMarini 

ajratib  olish  uchun  isitgichlarga  dietilenglikolning  70-80  %  eritmasi  II 

yuboriladi.  Faza  ajratgichidan  so‘ng  gazlar  absorber  (1)  ga  kiradi, 

kondensat  -   deetanizatsiyaga,  tarkibida  suvni  ushlagan  dietilenglikol 

eritmasi esa -  regeneratsiyaga yuboriladi.

1-absorbor;  2-dastlabki to‘yingan absorbent idishi; 3-sovitgich

(propanli bugManish); 4—fraksiyalovchi absorber;  5-havo sovitgich;  7 - 

suyuqlik bilan ta’minlovchi  idish;  8-desorber; 9-quvurli pech;  10- 

issiqlik almashgich;  11-gidravlik turbina;  12-seperator;  13-faza 

ajratgichi.  Oqimlar:  I-hoM gaz;  II—

glikolning dastlabki eritmasi; III— 

quruq gaz:  IV-yonilgM gazi; V-noturg‘un benzin; Vl-regeneratsiya.

Regeneratsiya  qilingan  absorbent  absorberdan  chiqayotgan  quruq 

gaz  bilan  sovitgich  (3)  da  uchrashadi,  u  yerda  absorbent  asosan  yengil 

uglevodorodlar  (etan  va  metan)  bilan  to‘yinadi  va  dastlabki  to‘yingan 

absorbentning  idishi  (2)  ga yuboriladi.  Idish  (2)  dan  dastlabki  to'yingan 

absorbent  absorber (1)  ning yuqorigi  qismiga  beriladi,  quruq gaz III  esa 

isitgich (10) orqali qurilmadan tashqariga chiqariladi.

Ushbu  qurilmaning  tarkibida  fraksiyalovchi  absorber  (4)  bo‘lib, 

uning pastki  qismi desorber sifatida (absorbentning asosiy  oqimidan eng 

yengil  komponentlarni  ajratib  olish  uchun),  yuqorigi  qismi  esa  absorber 

sifatida  (uskunaning  pastki  qismida  gazdan  og‘ir  komponentlarni 

ajratish  uchun)  ishlatiladi.  Fraksiyalovchi  absorber  texnologik  sxemada 

absorber va desorber oraligMda joylashtiriladi.

To‘yingan  absorbentning  faza  ajratgich  (13)  dan  chiqayotgan 

kondensat  bilan  aralashmasi  issiqlik  almashgich  (10)  va  separator  (12) 

orqali  ikkita  oqim  bilan  fraksiyalovchi  absorber  (4)  ning  ta’minlovchi 

seksiyasiga  yuboriladi.  Fraksiyalovchi  separatorning  patski  qismiga 

berilgan  issiqlik  ta’sirida  komponentlar  gazdan  qisman  ajratiladi. 

Qisman regeneratsiya qilingan  absorbent oqimi  gidravlik turbina (I  I) va 

issiqlik  almashgich  (10)  orqali  toMa regeneratsiya qilish  uchun  desorber 

(8) ga yuboriladi.  Fraksiyalovchi  absorberning yuqorigi  qismiga,  gazdan 

tegishli  komponentlarni  ajratib olish  uchun, yangi regeneratsiya qilingan 

absorbent beriladi.

Desorberdan  absorbentning  noturg'un  benzin  bilan  chiqib 

ketmasligi  uchun  kolonnaning  yuqorigi  tomonida  havo  sovitgichi  (5), 

suv  sovitgichi  (6)  va  kolonnani  noturg'un  benzin  bilan  ta’minlovchi 

idish  (7)  o'rnatilgan.  Idish  (7)  dan  noturg'un  benzin  V  olib  turiladi. 

Ushbu desorber oddiy rektifikatsiya kolonna kabi  ishlaydi.

14.7. ABSORBERLARNING  TUZILISHI

Absorbsiya jarayoni  fazalarni  ajratuvchi  yuzada  ro‘y  beradi.  Shu 

sababdan  absorberlarda  iloji  boricha gaz va  suyuqlik o'rtasidagi  kontakt 

(to'qnashuv)  yuzasini  ko'paytirish  zarur.  Fazalarning  to'qnashuv 

yuzasini  hosil  qilish  usuliga  ko'ra,  absorberlar shartli  ravishda  quyidagi 

turlarga  boMinadi:  1)  plyonkali;  2)  nasadkali;  3)  tarelkali;  4)  suyuqlikni 

sochib beruvchi.

Neft  va  gazni  qayta  ishlash  korxonalarida  tarelkali  va  nasadkali 

absorberlar  eng  ko‘p  tarqalgan.  14.7-rasmda  tarelkali  va  nasadkali 

absorberlarning  sxematik  ko'rinishlari  tasvirlangan.  Tarelkali  absorber

(14.7,  a-rasm)  vertikal  joylashgan  uskunadan  iborat  boMib,  qobiq  (1) 

ning  yuqorigi  qismida  absorbentning  gaz  oqimi  bilan  chiqib  ketmasligi 

uchun tomchi  ajratgich  (2)  o‘matilgan.  Tarelkalar  (3) ning  ustida  gaz 

oqimi bilan absorbentning to‘qnashuvi yuz beradi.  Absorbemi ta’mirlash

14.7-rasm.  Absorberlar: 

a-tarelkali:  1-qobiq; 2-tomchi ajratgich; 3-tarelka; 4-qopqoqli tuynuk;

5-tayanch gardishi; b-nasadkali:  1-qobiq; 2-taqsimlovchi tarelka;

3-nasadka; 4-tayanch panjarasi; 5-qopqoqli yuklash tuynuklari;

6-tayanch; 7-qopqoqli tushirish tuynuklari. Oqimlar:  I-to‘yinmagan 

absorbent; II-quruq gaz;  III—ho‘ 1 gaz; IV-to‘yingan absorbent.

va  uning  ichki  qismlarini  montaj  qilish  uchun  4-5  ta  tarelkalarning 

oralig‘iga  qopqoqli 

tuynuklar  (4)  joylashtirilgan.  Qobiqning  pastki 

qismi tayanch gardishi (5) ga payvand qilingan.

Nasadkali 

absorber 

(14.7,b-rasm) 

ning 

yuqorigi 

qismida 

regeneratsiya  qilingan  absorbent  uchun  taqsimlovchi  tarelka  (2) 

o‘rnatilgan.  Nasadkali  qatlam  tayanch  panjarasi  (4)  ning  ustiga 

joylashtirilgan.  Absorbemi  nasadka  bilan  yuklash  va  uni  tushirish 

tuynuklar (5) va (7) orqali amalga oshiriladi.

Neftga  yoMdosh  boMgan  gazlarni  ajratishda  absorberlardagi  bosim

1,6-2,0  MPa,  tabiiy  gazning  komponentlarini  ajratishda  esa  4,0-7,5 

MPa  ni  tashkil  etadi.  Absorberdagi  harorat  ishlatiladigan  sovituvchi 

agentning  haroratiga  bogMiq  boMadi,  masalan,  propanni  ajratib  olishda 

minus  40°C,  etanni  ajratib olishda  esa  minus  80-100°C  atrofida  boMadi. 

Sanoatda  ishlatiladigan  absorberlarning  diametri  ish  unumdorligiga 

bogMiq  boMib,  3  metrgacha boMishi  mumkin.  Uskunadagi  tarelkalarning

soni  30-40  tani  tashkil  etadi.  Gazni  qazib  olish  konlarida  xomashyoni 

tozalash  va  quritish  uchun  ishlatiladigan  bitta  absorberning  ish 

unumdorligi  bir kechayu-kunduzda  10-35  mln.m3 ni tashkil etadi.

T ayanch  so‘z  va ib o ra la r

Absorbsiya,  absorbent,  sorbent,  absorbtiv,  fizik  absorbsiya, 

xemosorbsiya, 

absorbsiya  paytidagi 

muvozanat, 

taqsim lanuvchi 

komponent,  tashuvchi  komponent,  gazning  parsial  bosimi,  gazning 

eruvchanligi,  Genri  qonuni,  gaz  doimiyligi,  inert  gazning  sarfi, 

absorbtivning  dastlabki  va  oxirgi  konsentratsiyalari,  absorbsiyaning 

moddiy  balansi,  ajratib  olish  darajasi,  absorbentning  solishtirma  sarfi, 

muvozanat  chizigM,  ish  chiziqlari,  fazalarning  kontakt  yuzasi,  gaz 

fazasidan  suyuqlik  fazasiga  o ‘tgan  moddaning  miqdori,  jarayonning 

harakatlantiruvchi 

kuchi, 

absorbsiya 

koeffitsiyentlari, 

chegara 

qatlamdagi  qarshilik,  gaz  fazasidagi  diffuzion  qarshilik,  suyuq  fazadagi 

diffuzion  qarshilik,  desorbsiya,  absorbsion-desorbsion  qurilmalar, 

tarelkali absorber, nasadkali absorber.

M ustaqil ishlash uchu n  savollar

14.1. Neft va gazni qayta  ishlash  sanoatida absorbsiya jarayonidan 

qanday maqsadlar uchun foydalaniladi?

14.2.  Absorbsiya  jarayonining  mohiyatini  qanday  ifoda  qilish 

mumkin va ushbu jarayon  necha turga boMinadi?

14.3.  Genri  qonuni.  Genri  koeffitsiyenti  qanday  kattaliklarga 

bogMiq va qaysi tenglama yordamida aniqlanadi?

14.4.  Absorbsiya  jarayonining  moddiy  balansi  qanday  qilib 

tuziladi? Absorbentning solishtirma va minimal sarflari qanday topiladi?

14.5.  Absorbsiya  jarayonining  tezligi  qaysi  tenglama  orqali 

ifodalanadi? Absorbsiya koeffitsiyentlari qanday oMchov birliklariga ega?

14.6.  Nasadkali  absorberlarda  suyuq  fazadagi  modda  berish 

koeffitsiyentini qaysi  kriterial tenglama yordamida aniqlash  mumkin?

14.7.  Desorbsiya  jarayoni  qanday  maqsadlar  uchun  qoMlaniladi? 

Suyuqlikda  yutilgan  komponent  qanday  usullar  bilan  desorbsiya 

qilinadi?

14.8.  Absorbsion qurilmalar  necha  turga  boMinadi?  Qarama-qarshi 

yo‘nalishli  va resirkulatsiyali  absorbsion-desorbsion qurilmalar o ‘rtasida 

qanday umumiy va xususiy tomonlar bor?

14.9.  Tabiiy  va  neftga  yoMdosh  gazlami  ajratishga  moMjallangan 

absorbsion qurilmalaming sxemasini qanday tasvirlash mumkin?

14.10.  Neft  va  gazni  qayta  ishlash  texnologiyasida  qanday  absor­

berlar eng ko‘p tarqalgan? Ulraning sxemalari qanday ko‘rinishga ega?

X V  bob.  REK TIFIK A T SIO N   VA  ABSORBSION 

K O LO N NA LARNING  ASO SIY   RUSUM LARI 

VA  ULARNI  H ISO BLA SH

15.1. KO LO N N A LI  USKUNALARNI  SINFLASH

Rektifikatsiya  va  absorbsiya jarayonlarida  bug4  (gaz)  va  suyuqlik 

oqimlarining  kontaktini  amalga  oshirish  uchun  turli  tuzilishga  ega 

bo'lgan  uskunalar  ishlatiladi,  ularning  ichida  kolonna  rusumidagi 

vertikal  uskunalar  eng  ko4p  tarqalgan.  Ushbu  rusumdagi  uskunalar 

ishchi  bosim,  texnologik  vazifasi  va  kontakt  moslamalarining  rusumiga 

qarab sinflanadi.

Ishchi  bosimning  miqdoriga  ko'ra  kolonnali  uskunalar  atmosfera 

bosimida,  vakuum  ostida  va  bosim  ta’sirida  ishlaydigan  uskunalarga 

boMinadi.

Texnologik  vazifasiga  binoan  kolonnali  uskunalar  quyidagi 

turlarga  boMinadi:  neft  va  mazutni  atmosfera  bosimida  va  atmosfera 

bosimi  -   vakuum  ta’sirida  ajratishga  moMjallangan  qurilmalaming 

kolonnalari; benzinlami  ikkilamchi haydash  qurilmalarining kolonnalari; 

katalitik  kreking  qurilmalarining  kolonnalari;  gazlarni  ajratish  qurilma­

larining  kolonnalari;  moylami  deparafinizatsiya  qilishda  erituvchilarni 

regeneratsiyalaydigan qurilmalaming kolonnalari va boshqalar.

Ichki  kontakt  moslamalarining rusumiga  ko4ra kolonnali  uskunalar 

to'rtta  turga  boMinadi:  tarelkali,  nasadkali,  plyonkali  va  suyuqlikni 

sochib  beruvchi  uskunalar.  Kontakt  moslamalarini  tanlash  quyidagi 

omillarga  bogMiq  boMadi:  ajraladigan  aralashmalaming  xossalari; 

uskunadagi  ishchi bosim; bug4 (gaz) va suyuqlikning sarflari va hokazo.

Neft  va gazni  qayta  ishlash  sanoatida  asosan  tarelkali  va nasadkali 

kolonnalar ishlatiladi.

15.2. TARELKALI  KOLONNALAR

Tarelkali  kolonnaning  ichki  qismiga  uning  balandligi  bo‘ylab  bir 

xil  oraliqda  bir  necha  gorizontal  to4siq!ar,  ya’ni  tarelkalar  o'rnatiladi. 

Tarelkalar  orqali  gaz  va  suyuqlik  bir-biri  bilan  o'zaro  to‘qnashib, 

ularning'  harakati  boshqariladi.  Gazlarning  suyuqlikdan  o'tishi  va

natijada tomchi hamda ko‘piklaming hosil boMishi  barbotaj deyiladi.

Sanoatda konstruktiv tuzilishi turlicha boMgan tarelkalar ishlatiladi. 

Suyuqlikning  bir  tarelkadan  ikkinchi  tarelkaga  quyilishiga  qarab 

tarelkali  kolonnalar quyilish  moslamasi  bor va  quyilish  moslamasi  yo‘q 

boMadi.

Quyilish  moslamasi  bor  tarelkali  kolonnalarda  suyuqlik  bir 

tarelkadan  ikkinchi  tarelkaga  quyiluvchi  quvur  yoki  maxsus  moslama 

orqali  o ‘tadi.  Bunda quvurning  pastki  qismi  pastki  tarelkadagi  stakanga 

tushirilgan  boMib,  gidravlik  zatvor  vazifasini  bajaradi,  ya’ni  bir  tarel­

kadan  ikkinchi  tarelkaga  faqat  suyuqlikni  o ‘tkazib  gazni  o'tkazmaydi. 

15.1 -rasmda quyilish moslamasi bor tarelkali absorberning sxemasi