«zoogigiyena» fanidan

ISSIQLIK BALANISINI XISOBLASH

Molxonada harorat va namlik rejimini zoogigiyenik meyorlarda saqlash uchun issiqlik balanisini isitilmaydigan molxonalar uchun qish mavsumida issiqlik balanisini quydagi formula bilan aniqlanadi.

Qj=d+X(Lx0,24+∑KF)+W_б

Qj= molxonadagi jami hayvonlar tomonidan 1 soatda ajratilayotgan erkin issiqlik miqdori kkal/s

Dt-ichki va tashqi haroratlar farqi.

L =1 soatda almashadigan ventilatsiya xavosining miqdori kg 0.24=1kg xavosini 1⁰C ga isitish uchun sarflangan issiqlik

F= To’siqlarning yuzasi m³

K= to’siqlarning issiqlik o’tkazuvchanlik koefesenti qurilish materiallarining turiga qarab

E= to’siqlarning umumiy issiqlik o’tkazuvchanlik qiymati. K*F ga tengdir

W _б= poldan ko’tarilayotgan qo’shimcha namlikni issitish uchun sarflanadigan issiqlik miqdori kkal

1gr namlik 1⁰C ga issitish uchun 0.595 kkal issiqlik sarflanadi.

Misol: 6 bosh qoramol va 26 bosh buzoq uchun molxona

6 boshi 350kgli sigirlar, 6 boshi 30 kg buzoqlar

8 boshi 40kg buzoqlar, 12 boshi 90kgli buzoqlar. Molxonaning ichki harorati +8⁰C tashqi harorat -7⁰C atmosfera bosimi 740 mm simob ustiniga teng. Nisbiy namlik esa 85%, Ventelyatsiyaning turbasining balandligi 5metr molxonada 2dona eshik bor o’lchami (2,5x2.0), 15ta deraza (1x0,8) devorlari loy g’ishtan, shifti qamish ustidan qalin tuproq to’shalgan.Havo kirtuvchi kanalining o’lchami (0.8 x 0.8),havo chiqaruvchi kanalning o’lchami (0.3 x 0.3). Molxonaning uzunligi 13m eni 9 m, balandligi 3m. Molxona Buxora viloyatida qurilgan qurulish materiallari mahalliy, tashqi harorat -7⁰C

Xisoblash (Qj)

I. Hosil bo’layotgan issiqlik topiladi yani Q_j - ni topamiz.

1. 
   bir bosh 350 kglik sigir = /s issiqlik ajratadi.
   

( bu interpolyasiya formulasi bo‘yicha hisoblangan )

Demak 6 bosh sigir x 523,5=3141

b. bir bosh buzoq 1 oylik 30 kg =79 kkal/s. jammi 6 bosh x 79 = 474 kkal/s

v. bir bosh 1,5 oylik 40kg buzoq = 117kkal/s. Jammi 8 bosh x 117 =936 kkal/s

g. bir bosh 2-4 oylik 90kg buzoq=196kkal/s. jami; 12 bosh x 196=2352 kkal/s

Jami hosil bo’layotgan issiqlik quyidagicha ekanligi aniqlanidi.

Qj=3141+936+474+2352=6903 kkal/s

II. Sarflanayotgan issiqlik miqdori topiladi.

1. 
   Ventelatsiya havosini isitish uchun sarflangan issiqlik miqdori topiladi.
   

L m³ =1818 m³/s ni kgga aylantiramiz -7⁰C da, 745 mm simob ustunida 1,260 kg og’irlikga teng shuning uchun 1818 m³ havo x 1,301 = 2365kg ga teng.

Shu havoni 1⁰Cga issitish uchun 2365 x 0,24 kkal/s = 567kkal/s issiqlik sarflanadi Q_vent = t x ( L x 0,24) = 15 x (2365 x 0,24)=8505 kkal/s issiqlik sariflanadi.

2. Molxonadagi to’siqlarni issitish uchun sarflangan issiqlik miqdori topiladi. Q_to’siq = t x ∑KF

Buning uchun binodagi to’siqlar yuzasi aniqlanadi.

a. Polning yuzasi Fm² = 13x 9 =117m²

b. Shiftning yuzasi Fm² = 13 x 9=117m²

c. Deraza yuzasi Fm² = (0,8 x 1m) x 15 =12 m²

d. Eshik Fm² = (2,5x 2,0m) x 2= 10 m²

e. Umumiy devor yuzasi Fm²_um=(13 x 2 +9 x 2)x3=44 x 3 =132 m²

Sof devor yuzasi Fm²_sof = F_um -(Fm² _eshik +Fm² _deraza)=142-(12+10)=142-22=120 m².

To’siqning nomi.	To’siqning yuzasi, M^2	To’siqning issiqlik o’tgazuvchanlik koeffitsienti, K	To’siqning umumiy issiqlik o’tgazuvchanligi, ∑
Pol	117	1.10	128,7
Shift	117	0.39	45,6
Deraza	12	5	60
Eshik	10	4	40
Sof devor	120	0.70	84
13%			23,9
Jami			382,2

Ozbekiston sharoitida qishning sovuq paytlarida eshik, deraza va sof devorning issiqlik o’tgazuvchanligi 13% ga ko’payadi.

184 - 100 %

X-13%

Molxonadagi jami to’siqlarni issitish uchun quydagi miqdorda issiqlik sarflanadi.

Shunday qilib jami to’siqlarni issiqlik o’tgazuvchanligi 13% bilan birgalikda 128,7+45,6+84+60+40+24=382,2 kkal/sga tengdir.

Molxonadagi jami to’siqlarni isitish uchun quydagi miqdorda issiqlik sarflanadi.

Q_to’siq = t x ∑KF=15 x 382,2=5733 kkal/s

3. Poldan ko’tarilgan qo’shimcha namlikni issitish uchun sarflangan issiqlik miqdori topiladi. Q_nam = W_b x 0,595

Q_nam = W_b x 0,595 = 461,1 x 0,595=274 kkal/s

4. Hosil bo’layotgan va sarflanayotgan issiqlik orasidagi farq topiladi.

D_ф = Q_ж - (Q_vent + Q_to’s + Q_nam) = 6903 – ( 8505 + 5733 + 274 ) = 6903 - 14512 = -7609kkal/s

5. Molxonadagi no’lavoy balans aniqlanadi. Bunda quydagi formuladan foydalaniladi.



6. Molxonaning ichki harorati aniqlanadi.

T⁰_ichki = dt⁰_nul - T⁰_tashqi = 7,1-7⁰C =0,1⁰C

Demak molxonaning ichki harorati 6,82⁰C emas balki 0,1⁰C gat eng ekan.

8. 
   Nisbiy namlikni hisoblaymiz
   

Xulosa.

Normativ bo’yicha nisbiy namlik 85 % dan oshmasligi kerak. Molxonlarni issitish-issitilmaydigan molxonalar haroratini hayvonlar tamonidan ajratib chiqariladigan issiqlik hisobiga ishlab turadi. Tajriba shuni ko’rsatadiki biz diffisit namlik -7609 kkal/s : 860kv/s = 9,2 kvlik 1dona kolifern pechidan foydalanamiz. Yaxshi qurilgan molxonalarda mollar ajratilgan issiqlik hisobiga ham zoogigiyenik meyorda haroratni ushlab turadi. Agar mollar ajratgan issiqlik havoning sovuq vaqtida harorat va namlik rejimini meyorda ushlab turolmasa molxonaga kiritiladigan havo isitilishi zarur.

Go’ngni xisoblash va go’ngxona qurish

Hayvonlar tomonidan ajralgan go’ng doimo xalq xo’jaligda maxalliy o’git sifatida. Ishlatib kelingan. Go’ngni tarkibada o’simliklar uchun zarur bo’lgan azot birikmalari 42-43 % ga yetadi. Ammo go’ng tarkibida har xil begona o’tlarning urug’lari, yuqumli va invazion kasalliklarning chiqaruvchilari zambrug’lar hasharotlarning tuxumi juda ko’p bo’ladi. Shuning uchun hayvonlar tomonidan ajratilgan go’ng to’g’ri saqlansa, zararsizlantirsa kasalliklarni tarqatuvchisi bo’lib qolmaydi ya’ni teskari holda kasalliklarni asosiy manbasi bo’lib qoladi. Parrandaxonadagi hayvonlar tomonidan ajratilgan go’gni quydagicha saqlanadi.

1.sovvuq usuli- bu usulda kunlik chiqariloyatgan go’ngni chipislab bosib boriladi. Bunda go’ng orasida anaerob sharoit vujudga keladi. Go’ng orasida harorat +30⁰C -35⁰C gacha ko’tariladi. Bu haroratda mirkroblar gelmentlar va ularning tuxumlari begona o’tlarning urug’lari o’sish va rivojlanishdan to’xtamaydi, ammo azotning moddalar miqdori 40% kuproq bo’ladi. Lekin go’ngning sanitariya sifati pasayadi.

2. Isiqlik usul- bu usulda kunlik chiqarilgan go’ng 4-5 kun davomida zichlanmaydi buning natijasida go’ng orasida aerob sharoit vujudga keladi. Harorat go’ng orasida +60⁰C -70⁰C gacha ko’tariladi 5-6 kundan so’ng go’ng zichlanib ustidan ikkinchi qavati tashlanadi. Bunda go’ngning sifati yaxshi bo’lib azotli moddalar miqdori sovuq usulga nisbatdan 10-15% gacha kam bo’ladi biroq bu usulda mikroblar elementlar va ularniing tuxumlari begona o’tlarni urug’larning asosiy qismi nobud bo’ladi. Shunday qilib xo’jalikda issiq usulda go’ngni saqlash vetrenariya nuqtai nazardan katta ahamiyatga ega.

1. Molxonadagi jami hayvonlar t/v aniqlaniladi. Buning uchun 1 bosh hayvoning tirik vazni jami bosh soniga ko’paytiriladi.

2. a) 6 bosh sigir x 350 kg =2100 kg

b) 6 bosh buzoq x 30 kg =180kg

v) 8 bosh buzoq x 40 kg= 240 kg

g) 12 bosh buzoq x 90 kg =1080kg

jami ; 2100+180+240+1080=3600 yoki 3,6 tonna

Go’ngni xisoblashda Limerman usulidan foydalanamiz. Bu usulda 1 tonna tirik vaznidagi hayvonlar ajratgan 1 kunlik go’ngni xisoblab topamiz.

1. X = (24 / 2 + 3) x 4 = (12+ 3) x 4 = 15 x 4 = 60 kg

3. Molxonadagi jammi xayvonlar tomonidan 1 sutkada chiqarilayotgan go’ngni miqdori aniqlanadi.

60 t x 3,6 t = 216 kg go’ng ajratdi..

4.Jammi xayvonlarning 90 kun davomida ajratgan go’ng miqdori aniqlanadi.

216 x 90 =19440 kg=19,44 tonna

5. Jammi xayvonlar 90 kun davomida ajratgan go’ngni xajmiy og’irligi aniqlanadi.

1m² go’ng - 700 kg yoki 0,7 tonna.

X = 19,44 tonna

X = 1 x 19,44/ 0,7 = 28 m³

Jami qish davomida chiqariladigan go’ng 28 m² ga teng. Go’ngxonaning hajmiy og’irligi aniqlangandan so’ng shu miqdorga qarab go’ngxonaning o’lchamlari o’z xoxishimizcha olinadi.

Go’ngxonaning xajmi va uzunligi quydagicha aniqlaniladi.

a) Trapetsiyaning yuzasi topiladi. X = (4 + 6 / 2 ) x1 = (10/ 2 )= 5m²

b. Uchburchakning yuzasi topiladi. X = 4 x 2 / 2 = 8 / 2 = 4 m²

v. Go’ngxonaning umumiy yuzasi topiladi. X_um = 5 + 4 = 9 m²

g. Kotlovaning yuzasi xajimga aylantiriladi. U = 9 m² x 1 m = 9 m³

Go’ngxonaning uzunligi. L = 28 m³ / 9m² = 3,1 metr

Fermada 2 ta go’ngxona qurish zarur, chunki birinchisi to’lsa keyin ikkinchisiga to’ldiriladi. Shuning uchun misoldagi xayvonlar tamonidan ajratilgan go’ngni joylashtirish uchun 3,1/ 2 = 1,55m uzunlikdagi 2ta go’ngxona qurush zarur.

Xulosa: demak jammi hayvonlar 90 kunda ajratgan go’ngni saqlash uchun yuqoridagi o’lchamlarda 2 ta go’ngxona quramiz.

XULOSA.

Hozirgi kunda qishloq xo’jaligining bir qismi bo’lgan chorvachilikni rivojlantirishda katta ishlar olib borilmoqda va bir qancha qarorlar qabul qilinmoqda chorvachilikni rivojlantirishda zotexnik va veternarlarning katta. Chorvachilikda hayvonlarni zoogigiyenik va sanitariya ishlarini chuqur bilish xo’jalikdagi ishlarni olib boorish zarur. Bunda zoogigiyena fani muxim axamiyatga ega hayvonlarni saqlash sug’orish, oziqlantirish, yorug’lik zoogigiyenik talablarga to’liq javob berganda maxsus darslikga erishish mumkun. Bu bilan O’zbekiston axolisini yuqori go’sht, sut, qaymoq va boshqa maxsulotlar bilan taminlashga erishadi.

Qoramolchilik chorvachilikning yetakchi soxalardan biri bo’lib axolini go’sht, sut maxsulotlari hamda yengil sanoatni teri va boshqa xomashyo bilan taminlaydi. O’zbekistonda ishlab chiqarilayotgan sutning 98-99% va go’shtning 63-64 % ni qoramolchilikga to’g’ri keladi. Respublikada parvarish qilinayotgan zotli sigirlarning har birida yiliga o’rtacha 300-500 kg sut 200-250 kg go’sht 25-30 kg teri va 10 t gacha organik o’g’it olish mumkun. Qoramol terisidan mustaxkam charim va boshqa qimatbaxo xomashyo tayorlanadi. Qoramol so’yilganda qo’shimcha olinadigan maxsulotlar qon suyak shox jun va h.k kerakli maqsadlarda ishlatiladi.

Qoramol chiqindilari dexqonchilikda organik o’g’it sifatida ishlatiladi. Hozirgi kunda qoramolchilik sohasida kata o’zgarishlar bo’lmoqda. Chet eldan nasilli molar keltirilmoqda, bu esa sohaning yanada takomillashishiga asos bo’ladi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati.

• 
  Zoogigiyena “Amaliy mashg`ulotlar” Musinov . Ya . X Chalabayev A . Samarqand – 2002.
  
• 
  Zoogigiyena “Moaruzalar kursi” Izbasarov K . Musinov Chalabayev A . J . Samarqand -2009.
  
• 
  Qishloq xo`jali xayvonlari gigiyenasi Suvonqulov Ya . A . Toshkent “ Mexnat nashriyoti” – 1994.
  
• 
  Suvonqulov Ya . A .Kubayeva S . A , Izbasarov . K . “ Qishloq Xo`jalik xayvonlarini gigiyenasidan amaliy mashg`ulotlar” Toshkent “ Mehnat nashriyoti” -1990.
  

Qo’shimcha adabiyotlar:

1. 
   Кузнэсов А.Ф., Демчук М.Б. “Гигиэна селскохозяйственънх животнъх” Москва, Колос 1991.
   
2. 
   Медведский В.А “содержание, кормление уход за животнъми” Справочник, Минск, 2007.
   
3. 
   Кочиш И.И., Калюжнъй Н.С., Волчкова Л.А., Нестеров В.В. “Зоогигэна”, Москва, 2008.