Zoologiya fanidan savollar: Zoologiya fanini tekshiradigan ob’ektlari

19. Hasharotlar (Insecta) sinfi Ko‘krak bo‘Iimi.
Ko`krak bo`limi. Hasharotlarning ko`krak bo`limi bir-biridan aniq ajralib
turadigan uch bo`g`imdan iborat. Har bir ko`krak bo`g`imida bir juftdan oyo`qlari;
o`rta va orqa ko`krak bo`g`imlarida esa bir juftdan qanotlari joylashgan.
Oyo`qlarining tuzilishi hasharotlarning yashash muhiti bilan bog`liq. Quruqlikda
yashaydigan hasharotlarning oyoqlari yuguruvchi, sakrab harakatlanuvchi
hasharotlarniki sakrovchi, suvda suzuvchi hasharotlarniki yassi kuraksimon, yirtqich
bеshiktеbratarlarniki tutuvchi, gul changini yig`uvchi hasharotlarniki to`plovchi,
tuproqda yashaydigan hasharotlarniki qazuvchi tipda bo`ladi. (41-rasm).
Hasharotlarning qanoti ham har xil tuzilgan. Qandalalar birinchi juft
qanotining asosi qalinlashgan. Qo`ng`izlarning birinchi juft qanoti juda qalinlashib,
qattiq xitindan iborat ustqanotni hosil qiladi. Ustqanot ostqanot va qorinni yopib
turadi. Kapalaklarning qanoti tangachalar bilan qoplangan. Pashsha va chivinlarning
faqat bir juftdan qanoti saqlanib qolgan, ikkinchi jufti yo`qolib ketgan. Bitlar,
burgalar va ishchi chumolilarning qanoti butunlay rivojlanmagan. Qanotdagi
tomirlar qanot plastinkasi uchun tayanch bo`lishi bilan birga oziq moddalar va
kislorodni qanot to`qimalariga o`tkazish vazifasini ham bajaradi. Tomirlarning
tuzilishi hashorotlar sistеmatikasida muhim ahamiyatga ega.
20. Zararkunanda va parazit hasharotlarga qarshi kurash
Ma’lumotlarga qaraganda, har yili don ekinlarining zararkunanda hasharotlar dastidan dunyo miqyosida 83 mln. tonnadan ortig‘i yo‘qotiladi. Bu miqdordagi g‘alla bilan 400 million odamni yil davomida oziq-ovqat bilan ta’minlash mumkin bo‘ladi. Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotining keltirishicha, har yili yer yuzida 5-6 mln. aholi bezgak chivinlari yuqtirgan bezgak kasalligi tufayli olamdan o‘tadi, shulardan 1 mln. dan ortig‘i 4-5 yoshgacha bo‘lgan bolalar hisoblanadi
Qishloq xo‘jalik ekinlarining xavfli zararkunandalari qatoriga Osiyo chigirtkasi, to‘qay chigirtkasi, Turkman chigirtkasini; yarim qattiq qanotlilardan zararli xasva, bеda qandalasi; tеng qanotlilardan har xil o‘simlik bitlari, qattiq qanotlilardan kolorado qo‘ng‘izi va bargxo‘r qo‘ng‘izlar; bir qancha tunlam kapalaklari qurtlarini (g‘o‘za tunlami, olma mеvaxo‘ri, karadrina) ko‘rsatish mumkin. Oziq-ovqat omborlarida saqlanadigan g‘alla va un mahsulotlarida turli qo‘ng‘izlar va tunlam kapalaklari qurtlari ko‘payib zarar yetkazadi.
Hasharotlarga qarshi kurash choralari ularning biologiyasini o‘rganish asosida olib boriladi. Masalan, bezgak chivinlarining rivojlanishi, tarqalishi va qishlash joyini yaxshi o‘rganish orqali ularga qarshi muvaffaqiyatli kurashish imkonini berdi. O‘simlik zararkunandalariga qarshi turli yo‘llar bilan kurashiladi. Birinchi guruh
tadbirlari zararkunandalarning oldini olishga, ikkinchi guruh tadbirlari esa o‘ldirib
yo‘qotib yuborishga (agar ular paydo bo‘lganda) qaratilgan.
Zararkunandalar vegetatsiya davrida o‘simliklarga va tayyor mahsulotlarga
ham zarar keltiradi. Shunga ko‘ra ularga qarshi kurashda o‘simlik vegetatsiyasining
turli davrlarida va turli sharoitda kurash olib borish lozim.
Zararkunandalarga qarshi olib boriladigan tadbirlar va ularni qo‘llash ma’lum
usullar asosida o‘tkaziladi.
Har xil zararkunanda hasharotlarga qarshi kurash tashkiliy-xo‘jalik, profilaktik va agrotexnik, fizik-mexanik, kimyoviy va biologik usullar asosida olib boriladi. Bulardan tashqari karantin metodi ham bor. Bu metod xavfli zararkunandalarning chetdan kelib qolishiga va ularning tarqalgan hududlari kengaymasligiga qaratilgan.
Zararkunandalarga qarshi foydalaniladigan har qaysi usulning o‘ziga xos ustunlik va kamchilik tomonlari mavjud. Shu sababli, har qaysi usuldan alohidaalohida foydalanish ko‘pincha kutilgan natijani berishi qiyin. Shuning uchun zararkunandalarga qarshi qo‘llaniladigan metodlarning kamchilik va yutuq268
tomonlarini hisobga olib, bir-biriga moslashtirilgan holda tizmli tadbirlar sistemasi joriy etilsa, kutilgan natijani beradi.