Zoologiya fanidan savollar: Zoologiya fanini tekshiradigan ob’ektlari

41. Hayvonlarning individual rivojlanishi asoslang.
Hay vonlarning individual rivojlanishi urag'langan yoki parteno­genetik tuxumni voyaga yetgan organizmga aylanish davri individual rivojlanish, ya'ni ontogenez deyiladi. Ontogenez embrional (mo'rtakning rivojlanishi) va postembrional (organizmning tug Ugandan yoki tuxumdan chiqqandan keyingi) davrlarni o'z ichiga oladi. Embrional rivojlanish davri tuxum qo'yuuvchilarda embirionning tuxumdan chiqishi, tirik tug'uvchilarda esaembrionning tug'ilishi bilan tomom bo'ladi. Postembrional rivojlanish hay vonlarda ikki yo'l bilan boradi. Ко'pchilik hay vonlarda, masalan, ayiim bo'shliqichililar, halqali va tugarak chuvalchanglar, o'rgimchaksimonlar, chuchuk suvda yashovchi qisqichbaqasimonlar, ko'pchilik xordalilarning murtagidan embrional rivojlanish natijasida voyaga yetgan hay vonlarning o'ziga o'xshash organizm yetishib chiqadi. Bu tipdagi rivojlanish o'zgarishsiz yoki to'g'ri bevosita rivojlanish deyiladi. Boshqa hayvon­lar (masalan, dengiz bo'shliqichlilari, ko'pchilik halqali chuvalchanglar, dengiz qisqichbaqasimonlari va moluskalari, qanotli hasharotlar, ninateri-lilar) da embrional rivojlanish natijasida hosil bo'lgan yosh organizm voy­aga yetgan ota-ona organizmidan tana tuzilishi va hayot kechirish tarzibilan farq qiladi. Yosh organizm postembrional davrida bir necha o'zgarishlardan keyin yetishgan ota-ona organizmga o'xshash bo'lib qoladi. Rivojlanishning bu tipi o'zgarishli rivojlanish yoki metamorfoz deyiladi. Hay vonlarning rivojlanishi va o'sishi ular hayotining dastlabki davr-lariga to'g'ri keladi. Tana qoplag'ichi yumshoq bo'lgan hayvonlarning o'sishi to'xtovsiz, deyarli bir me'yorda boradi. Tugarak chuvalchanglar, bug'imoyoqlilar va boshqa bir qancha hayvonlarning tanasi qattiq po'st bilan qoplangan. Qattiq po'sto'sishgato'sqinlik qiladi. Shuning uchun bu hayvonlarning o'sishi tullashdan so'ng, ya'ni eski qattiq po'stni tashla-gandan so'ng boshlanib yangi po'st qotib o'sishga to'sqinlik qilguncha davom etaveradi.
42. Kiprikli chuvalchanglar (Turbellarja) sinfi anatomiyasi.
Kiprikli chuvalchanglar, tur bellyariyalar (Turbellaria) — yassi chuvalchanglar sinfi. Tuban tuzilgan ikki tomonlama simmetriyali hayvonlar. Tanasi kiprikli epiteliy bilan qoplangan. Ogʻzi tanasining oldingi uchida yoki qorin tomonida. Ichagi xaltasimon, baʼzan yosh shoxchalarga ega, anal teshigi boʻlmaydi. Tuban Kiprikli chuvalchanglarda oziq parenximada hazm boʻladi. Ayirish organi protonefridiylar (tuban tuzilgan Kiprikli chuvalchanglarda boʻlmaydi). Tuban Kiprikli chuvalchanglar nerv sistemasi teri ostida tarqoqjoylashgan nerv hujayralaridan, boshqalarda bosh gangliylar va koʻndalang nerv tolalari bilan oʻzaro bogʻlangan bir necha juft boʻylama nerv stvollaridan iborat. Germafrodit. Kiprikli chuvalchanglar gnatostomulidlar, temnotsefallar, udonellidlar, se-relatlar kabi 11 ta turkumga boʻlinadigan 3000 ga yaqin turni oʻz ichiga oladi. Koʻpchiligi yirtqich, erkin yashaydi. Dengiz va chuchuk suv havzalarida, koʻpincha, suv tubida uchraydi; ayrim.turlari ignaterililar, mollyuskalar, qisqichbaqasimonlar va boshqa hayvonlarda parazitlik qiladi. Nam tropik oʻrmonlarda quruqlikda yashaydigan turlari ham bor.[1]